جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آن چه پدیده دین را از سایر پدیده ها متمایز می سازد قداست آن است. موضوع اصلی این نوشتار بررسی رویکرد پدیدارشناسانه دو اندیشمند دین شناس خداباور مسلمان و مسیحی، یعنی سید حیدرآملی و رودلف اتو (1937-1869 ) به « امر قدسی » است. برای رسیدن به نقاط اشتراک و امتیاز آن ها، ابتدا به تبیین فرآیند پدیدارشناسی و اقسام نگرش پدیدارشناسانه، به ویژه نگرش عاطفی و عقلانی به پدیده قدسی، پرداخته ایم. دیدگاه ها و انتقادهای صاحب نظران بررسی شده و در انتها، تفاوت ها و شباهت های رهیافت ارائه گردیده است. در این تطابق، «امرقدسی » پدیدار شناسانه آن دو درباره « خودآشکار » روشن می شود که هر دو با تحویل گرایی مخالف اند و امر قدسی را می دانند، ولی بر خلاف نگرش صرفا عاطفه گرایانه اتو ، سید حیدر هر دو نگرش را به گونه ای کامل تر و بدون تعصب دینی، ارائه «امر قدسی » عقلانی و عاطفی به داده است.

علوم مختلف (از جمله فیزیک، زیست‌شناختی و فلسفه) از زوایای گوناگون در راستای توصیف چیستی آگاهی، کوشیده‌اند و همه دست‌کم در یک نتیجه هم‌داستانند: آگاهی موضوع پیچیده‌ای است. پارادایم غالب در کنکاش پیرامون آگاهی، حوزه علوم عصبی و شناختی است. مقاله حاضر، پس از مروری بر جایگاه آگاهی در گستره علوم مرتبط با آن، دریچه‌ای نوین از منظر نظریه پیچیدگی و آشوب در باب این مبحث می‌گشاید. برای این منظور با یاری گرفتن از دو مفهوم کنترل آشوب و اصل ظهور، کوشش شده است توضیحی اولیه در‌باره مسئله آگاهی ارائه شود. بر ‌اساس این رویکرد، یک نیروی بی‌نهایت کوچک، از طریق اعمال انرژی‌های بسیار بسیار کوچک ممکن است بتواند کنترل سیستم پیچیده و آشوبناک مغز را در دست گیرد و منشاء اصلی مسئله شناخت باشد. در نتیجه، آگاهی می‌تواند شکلی بی‌اندازه پیچیده از تجلی پدیده ظهور، از خلال شبکه تعاملات عصبی مغز برشمرده شود.

اندیشه منجی را می توان، تقریبا در تمام ادیان الهی و غیر الهی به دین گونه ترسیم کرد که در آخرالزمان مصلحی ظهور کرده و با بر پایی حکومت صالحان، جهان را از پر از عدل و داد می کند. بر اساس باورهای امامیه ظهور مهدی (علیه السلام) یکی از اصول مسلم اعتقادی است که در قرآن کریم و روایات به آن پرداخته شده است، در مقابل نقش کتاب مکاشفات یوحنا یا رساله کشف الاسرار که شرح رویایی است که یوحنای رسول مشاهده کرده است، در پرداختن به موضوع مورد نظر و ظهور عیسی (علیه السلام) از جایگاه ویژه ای برخوردار است، هرچند دیدگاه های دو حوزه یاد شده در مورد منجی در بعضی موارد متفاوت است اما با بررسی مأثورات آنها می توان به علائم و نقاط مشترک در مورد موضوع مورد نظر دست یافت. این تشابهات، زمینه ای مناسب برای مقایسه ی دو دیدگاه می باشد، از جمله می توان به مباحث مشترکی مانند، ظهور مصلح و منجی، حکومت صالحان، خارج کردن شیطان از صحنه، شکست و نابودی نیروهای شرور، زندگی همراه با امنیت و آرامش اشاره کرد. در مقاله حاضر، با بررسی موضوع مهدی (علیه السلام) در قرآن کریم و روایات شیعه امامیه و عیسی (علیه السلام) در مکاشفات یوحنا، سعی بر یافتن تشابهات آنها و تقریب دو دیدگاه می باشد.

خاتمه یافتن غیبت امام مهدی (علیه السلام) و ظهور ایشان یکی از مهمترین مباحثی است که اندیشه شیعه اثنی عشری را به خود مشغول داشته است، برخی اندیشمندان معتقدند مسئله برطرف شدن غیبت و ظهور صرفا وابسته به خواست و اراده الهی است ولی برخی دیگر در این زمینه برای مردم، نقش تعیین کننده ای قائلند. این دو دیدگاه، دو رویکرد متضاد را به مقوله «انتظار ظهور امام مهدی (علیه السلام)» رقم می زند. دیدگاه موافق با نقش تعیین کننده مردم، به انتظار به مثابه حرکت و قیامی حق طلبانه می نگرد ولی در دیدگاه مخالف، انتظار به معنای دست روی دست گذاشتن و رکود است. این پژوهش به جهت یافتن پاسخی درباره "نقش مردم در فراهم آوردن زمینه غیبت و همچنین زمینه سازی برای ظهور"، ابتدا به بررسی روایی در مورد علل و عوامل زمینه ساز غیبت پرداخته و سپس دیدگاه علمای متقدم و معاصر را در این زمینه بررسی می نماید.در واقع هر علل و عواملی که به نوعی زمینه غیبت امام مهدی (علیه السلام) را فراهم کرده باشد، در به تعویق افتادن ظهور موثر است، دیدگاه های مختلفی که علما و دانشمندان شیعه از دیرباز درباره علت و فلسفه غیبت داشته اند، هریک، ابعادی از مسئله را که در روایات به آن تصریح شده است، بررسی می کند، بخش مهمی از دیدگاه های مزبور تبیین می کند که مردم، درک و معرفت شایسته ای درباره جایگاه معصوم (علیه السلام) نداشتند، بنابراین حق الهی ایشان در رهبری جامعه اسلامی نادیده گرفته شد و حکومت اسلامی عرصه حضور جباران و سیاست مدارانی شد که در پی حفظ اسلام و پیاده کردن ارزش های اسلامی نبودند، مجموعه این اتفاقات، ارزش های واقعی اسلام را در جامعه به دست فراموشی سپرد و مردم قابلیت از خود گذشتگی برای آرمان های الهی را از دست دادند. در واقع تا زمانی که ویژگی های «روح جمعی» حاکم بر جامعه انسانی، از آن خصائص که بر جامعه عصر حضور معصومان (علیهم السلام) حاکم بود، فاصله جدی نگیرد و قابلیت همراهی با امام معصوم (علیه السلام) و آرمان هایش را نیابد، نمی توان انتظار برطرف شدن غیبت و فرارسیدن ظهور داشت. با بررسی در کتب و آثار علمای متقدم و معاصر شیعه، همچنین در مجموع به این نتیجه می رسیم که مردم خودشان زمینه غیبت را فراهم کرده اند و زمینه سازی برای ظهور مستلزم آمادگی جامعه انسانی و فراهم آمدن نیروهای کارآمد برای انقلاب الهی حضرت مهدی (علیه السلام) است، به علاوه با مطالعه آثار صاحب نظرانی که در حوزه فلسفه تاریخ، بر مبنای قرآن و روایات، نظریه پردازی کرده اند، در می یابیم که حرکت تاریخ تابعی از سنن و قوانین الهی است که خداوند متعال برای اداره امور عالم در نظر گرفته است، بر طبق سنن و قوانین الهی نیز، اراده های مردم، نقش مهمی در تعیین سرنوشت فردی و اجتماعی ایشان دارد، بنابراین، نمی توان انتظار داشت که جهان به خودی خود و یا صرفا به اذن و اراده الهی و بدون مقدمه چینی حرکت های مردمی پر از عدل و داد شود. براین اساس ظهور آخرین حلقه از حلقات مبارزه اهل حق بر علیه باطل است که در اصل وقوع خویش وابسته به حلقات پیشین است و حلقات پیشین ساخته دست زمینه سازان و منتظران ظهور خواهد بود. انقلاب اسلامی ایران نیز به رهبری امام خمینی (ره) طبق همین تئوری و در راستای زمینه سازی برای ظهور شکل گرفت.

از جمله مباحث مهم در زمینه مهدویت در نهج البلاغه بحث علائم ظهور امام زمان(عج) و حوادث و اتفاقات قبل و بعد از آن می باشد که این موضوع در کلام امام علی(ع) و خصوصاً در نهج البلاغه از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و بارها از آن یاد شده است. ما نیز در این پژوهش سعی برآن داریم تا با محوریت نهج البلاغه به تبیین ظهور امام زمان(عج) و تعیین علائم مختلف آن در قبل و بعد از ظهور ایشان بپردازیم و با تکیه بر تجزیه و تحلیل کلام امام علی(ع) و با تأکید بر نهج البلاغه به شناخت بهتر و فهم درست تری از نشانه های ظهور دست یابیم و با محوریت این کتاب و با استفاده از سخنان بر جای مانده از امام علی(ع)در دیگرکتب مرتبط درباره علائم قبل و بعد از ظهور تحلیل و بررسی جامعی انجام دهیم. به عنوان نمونه برای این کار از خطبه هایی از نهج البلاغه مثل(150،147،138،100) استفاده شده که امام علی(ع) در این قسمتها به مباحث مختلفی درباره امام زمان(عج) و مسائل گوناگون قبل و بعد از ظهور و قیام ایشان و کیفیت غلبه ایشان بر دشمنانشان و برپایی حکومت جهان شمول این بزرگوار اشاره کرده که اهم مباحث مطرح شده در آن عبارتند از:(ویژگی های قیام و حکومت امام زمان علیه السلام در خطبه 100، فتنه‌های قبل از ظهور حضرت و اشاره به شخصیت سفیانی با نام "ضِلیّل" و "ناعِق بالشّام"و دستیابی به سرمایه های مخفی زمین و زنده کردن قرآن و سنت فراموش شده ی پیامبر در خطبه های (100 و 138،)آینده بشریت و ظهور حضرت مهدی و رهاورد حکومت او در خطبه 150 و اشاره به ظهور امام زمان علیه السلام در غریب الکلام اول در نهایت برخی دیگر از اتفاقات مربوط به ظهور که به آنها پرداخته خواهد شد. روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر مطالعات و تحقیقات کتابخانه‌ای و با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس اصول فیش برداری تحقیقاتی می‌باشد که در پی پاسخ به چگونگی بیان علائم قبل و بعد از ظهور حضرت مهدی(عج) را در احادیث و روایات علوی و خصوصاً در نهج البلاغه می‌باشد. یافته های این پژوهش حاکی از آنست که در احادیث و روایات حضرت امیر(ع) و در برخی از خطبه های نهج البلاغه همانند خطبه‌های(138 و 150)به ظهور منجی موعود(عج) اشاره کرده است.

انسان در پی کمال جویی خود با اندیشه مهدویت مواجه است که یکی از کمالات اساسی در آن‌، تکامل عقل است.اما از آنجا این تکامل، نمی‌تواند به صورت انفجاری و جهش ناگهانی در بشر رخ دهد، نیازمند زمینه سازی است.راهکار ایجاد زمینه سازی برای نزدیک شدن به زمان ظهور و بالا رفتن ظرفیت‌های بشر برای درک آن عصر‌، عقلانیت است و انسان می‌تواند با شناخت عوامل و موانع رشد عقل‌، امکان پرورش این استعداد را فراهم و بشریت را آماده پذیرش دوران ظهور کند.در دوران ظهور‌، امام علیه السلام به عقل‌های مستعد و آماده‌، کمک می‌کند تا هر چه بیشتر تکامل یابند و سپس به مدد عقل کمال یافته بشر‌، که تأثیر مهمی بر همه ابعاد وجود انسان دارد‌، بشریت را در همه حوزه‌های سیاسی‌، اقتصادی‌، اخلاقی و... به کمال ممکن می‌رساند و جامعه آرمانی انسان در حکومت مهدوی شکل می‌گیرد.

اعتقاد به وجود و ظهور امام مهدی (عج) همچون سایر اجزای اعتقادات دینی آثار تربیتی معینیبه دنبال دارد. ضرورت اعتقاد به مهدویت بر اساس متون روایتی ما، برای افراد مجموعه ای دانشی فراهم می نماید؛ اما هنگامی که این مجموعه دانشی به همراه خود تحولات هیجانی، عاطفی و عملی معینی را ایجاد می کند که ضمن آن افراد می کوشند خود را برای یاوری امام مهدی (عج) آماده سازند،چهره تربیتی مهدویت آشکار می گردد. هدف پژوهش حاضر تبیین اثرات تربیتی مهدویت، در ابعاد مختلف زندگی است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی با بررسی منابع و گردآوری داده ها، به نقش انتظار در ادیان مختلف و بالاخص اسلام پرداخته شده و تاثیرات روانشناختی، جامعه شناسی و تربیتی انتظار در عرصههای مختلف زندگی مورد بررسی قرار گرفته است. ویژگی های نسل منتظر تشریح شده است. امید به آینده، آمادگی برای ظهور، مقاومت در برابر فساد محیط، کاهش ناهنجارهای اجتماعی، صبر و شکیبایی، تصحیح رابطه انسان با خداوند خویش و جامعهاز جمله آثار تربیتی انتظار می باشد. بر این اساس پیشنهاد می شود رشد فرهنگ مهدویت به عنوان اهداف تعلیم و تربیت، رسمی و غیر رسمی در برنامه ریزی لحاظ شود.

ملاصدرا نظریه وحدت شخصی وجود را به عنوانرای نهایی خود در بحث وحدت وجود می داند. در این دیدگاه تنها وجود حقیقی، وجود حق تعالی است و باقی، ظهورات و نمودهای حق تعالی به شمار می آیند. اینجاست که اصل علیتاز بین رفته و اصل تشّأن جای آنرا می گیرد. در این دیدگاه علت و معلول به وجود و ظهور تبدیل می شود و همه کثراتبه عنوان نمود و ظهور وجود شناخته می شوند.ریشه نظریه تجلی نزد فیلسوفان مسلمان تفکر نوافلاطونی است کهتاثیر به سزایی بر روی فلاسفه ای چون کندی و فارابی وبه تبع آن بر تفکر فلسفی مسلمانان داشته است .علت طرح این نظریه از سوی فلاسفه مسلمان بالخصوص ملاصدرا این است که نظریه تجلی مفری برای عدم پذیرش خلق از عدم می باشد. این رساله با کنکاش در نفی علیت و کثرات که از لوازم نظریه وحدت شخصی وجود است با یکسری از مشکلات فلسفی و کلامی مواجه شد که از جمله آنها اعتقاد به خلق مدام ، نفی علیت اعدادی، انکار علم و تفکر و جبر فاتالیستی است .در نهایت چنین می تواننتیجه گرفت که جایگاه این بحث به دلیل غیر عقلانی بودن آن در فلسفه نیست زیرا مطالب شهودی و برهان ناپذیر جایگاهی در فلسفه ندارند؛ فلسفه موضعباورهای صادقی است که قابل توجیه باشد. زیرا سخنی که باور صادق موجه نباشد جایگاهی از حیث معرفت شناسی ندارد و بنابراین ورودش به فلسفه اشتباه است.این در حالی است که ملاصدرا در ابتدای کتاب اسفار و شواهد اظهار می دارد که هنر من این است که شهوداتم را به برهان درآورده ام.

کتاب غیبت تألیف محمد بن ابراهیم نعمانی کهن‌ترین کتاب روایی است که در اوایل غیبت کبری در مورد غیبت حضرت ولی‌عصر(عج) نگاشته شده و به دست ما رسیده است. نویسند? آن از محدثان مشهور قرن چهارم هجری و در شمار شاگردان کلینی بوده است. با مطالع? کتاب غیبت به راحتی می‌توان دریافت که او عالم جامع و در بسیاری از دانش‌های ادبی، حدیثی، تفسیری و کلامی روزگار خویش خبره بوده و با دیدگاهی کلامی، به گردآوری و دسته‌بندی احادیث پرداخته است. در یک تقسیم‌بندی می‌توان کتاب را به دو بخش کلی امامت و مهدویت تقسیم کرد که نویسنده در هر کدام دیدگاه‌های کلامی خاص خود را در ضمن احادیث و توضیحات آن بیان می‌کند. بخش اول شامل مباحثی چون: لزوم امامت، صفات امام، لزوم حجت در روی زمین و ... است و بخش دوم مباحثی مانند غیبت، وظایف منتظران، حی بودن حضرت حجت(عج) و عمر طولانی ایشان، شرایط قبل از ظهور، زمان ظهور و ... را در بر دارد.مباحث کلامی این کتاب شامل کلام عقلی و نقلی است بدین معنا که پاره‌ای احادیث برای استدلال و دفاع عقلی از گزاره‌های دینی گنجانده شده و برخی نیز تنها وظیف? تبیین و توضیح موضوع مورد بحث را دارد.رسالت این پایان‌نامه، متن‌پژوهی امامت و مهدویت است و با پژوهش در متن کتاب غیبت نعمانی، آن را با نگرش علمی مورد بررسی و نقد قرار می‌دهد و به مطالعه و تحلیل مباحث کلامی این کتاب می‌پردازد. قسمت عمده کتاب غیبت که شامل مباحث صحیح کلامی است، در این رساله به صورت مبسوط و مستدل بیان شده و قسمت کوتاهی از این کتاب که با اصول کلامی شیعه در تضاد است، مورد نقد قرار گرفته است.