جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده هرمنوتیک در مغرب زمین، رشته‏ای نوظهور است که بر بسیاری از قلمروهای فرهنگ غرب تأثیرگذارده است و‌ طی‌ چند قرن‌ اخیر توانسته‌ است‌ به‌ عنوان‌ یک‌ دانش‌ یا فن‌ مستقل، جایگاه‌ ویژه‌ای‌ در حوزه تفکر بشری‌ پیدا کند و امروزه‌ متفکرین‌ برجسته فراوانی‌ در این‌ خصوص‌ به‌ تأمل‌ و پژوهش، اشتغال‌ دارند. افزون‌ بر اینکه‌ هرمنوتیک‌ در قرن‌ بیستم‌ توانسته‌ است‌ دستاوردهای‌ خود را به‌ دیگر حوزه‌های‌ دانش‌ همچون‌ فلسفه، الهیات، نقد ادبی، علوم‌ اجتماعی‌ و فلسفه علم‌ سرایت‌ داده‌ و پرسشها و بحثهای‌ نوینی‌ را در آن‌ عرصه‌ها پی‌ افکند. این‌ مقاله‌ با هدف‌ ارائه‌ تصویری‌ اجمالی‌ از ماهیت‌ هرمنوتیک و زبان دبن‌ به‌ بررسی دیدگاه گادامر و هابرماس در باب این دو مبحث می پردازد.

بعضی از صاحب نظران یورگن هابرماس رابرجسته ترین فیلسوف زنده و نظریه پرداز اجتماعی به شمار می آورند. در عین حال دیدگاه های او در مورد نقش دین در حوزه ی عمومی تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته است. بخشی از این غفلت ناشی از این واقعیّت است که هابرماس در مقاطع مختلف اندیشه ورزی اش مواضع کاملاً گوناگونی درباره ی دین اتخاذ کرده است. البته این غفلت ممکن است ناشی از استنباط های سکولاریستی ای باشد که در آثار اولیه هابرماس به چشم می خورد. در این پایان نامه، ضمن شرح و توضیح مبانی دیدگاه های فلسفی اولیه و بعدی هابرماس درباره ی دین، تحول نگرش او به دین همچون یکی از منابع مشکلات درونی مدرنیته و سپس تلقی او از دین همچون منبع اصلی شوق و انگیزه برای پی ریختن زیست جهان فرهنگی ـ اجتماعی مطلوب بررسی شده است. نادیده گرفته شدن مطالعات متأخر هابرماس درباره ی نقش، جایگاه و کارویژه ی دین در دنیای معاصر مایه ی تأسف است، چراکه پروژه ی متأخر هابرماس فی الواقع کوششی است خلاق و مهم برای گذار به فرا سوی فرض های سکولار که وجه بارز بسیاری از مطالعات مدرن در مورد دین است. در شناخت ماهیت و روند تحول اندیشه های هابرماس درباره ی دین، که همچنان در حال تکوین است، از نوشته های سایر متفکران و صاحب نظران نیز استفاده کرده ام تا به این وسیله ضمن نشان دادن ارزش ها و محدودیت های تفکر هابرماس در خصوص نقش دین در حوزه ی عمومی، بحث های این پایان نامه را در بستر و گستره ای جهانی مورد بررسی قرار دهم. در سراسراین رساله تأکید کرده ام که برای درک عقاید هابرماس در خصوص دین نخست لازم است که با عناصر بنیادی تفکر او آشنا شویم. در نتیجه، پس از "مقدمه"، که روشنگر ماهیت و چارچوب عقاید هابرماس است، پاره ای مفاهیم و موضوعات کلیدی را که در سرتاسر این پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته اند توضیح داده ام. پس از وارسی رابطه ی بین دینداری و عقلانیت، تفکرات قبلی و بعدی هابرماس درباره ی نقش دین در حوزه ی عمومی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در واقع، این مبحث نشان می دهد که در آثار اولیه ی هابرماس دین باید جای خود را به فلسفه دهد، اما در آثار اخیرش دین می تواند به زندگی شخصی و عمومی معنا بخشد. در پایان، بر این موضوع تصریح کرده ام که هابرماس با تأکید و توجه به اهمیت دین در زیست جهان درصدد ارائه ی تصویری است از جامعه ای بهتر که صلح و وحدت و سعادت بشری پایه و اساس آن باشد.

احیای نقش دین در جوامع مدرن و بذل توجه کسانی مانند هابرماس به این پدیده، دوگانه‌انگاری‌های مبتنی بر سنت-مدرنیته، عمومی-خصوصی، سکیولار-دینی را از طریق مفصل‌بندی‌های جدیدی به چالش کشیده است؛ تا جایی‌که اکنون برقراری پیوند وثیق بین تجدد با عرفی‌شدن، امری کاملا دور از انتظار به‌شمار می‌رود. این مقاله نیز با در کانون نشانیدن دگردیسی آرای هابرماس در ارتباط با حوزه‌ی عمومی و جایگاه دین در آن، استدلال می‌کند که نگاه هابرماس به دین، از منظر نقدی فلسفی به نگاه مثبت سیاسی-جامعه‌شناختی تغییر و هابرماس با درک واقعیت‌های جهان معاصر مفهوم پسا-سکیولاریسم را در جایگاه تجدید نظری در چشم‌اندازهای سکیولار و نیز بهادادن به نقش دین در حوزه‌ی عمومی مطرح می‌نماید. این امر نیز به‌نوبه‌ی خود از نگاه هابرماس به پذیرش همزیستی منجر و تکثر در حیات سیاسی را ارتقا می‌بخشد.

نخست: شباهت‌های آرای دو اندیشمند 1- هر دو نقد را جز تفکرشان می‌دانند و بین عقلانیت و انتقاد ارتباط تنگاتنگ می‌بینند و تفکر آنها به روشنگری می‌رسد نه روشنگری سنتی بلکه روشنگری جدید که تجربه‌گرایانه نیست. 1-1- پوپر در کتاب انقلاب یا اصلاح درباره عقل‌گرای انتقادی می‌گوید: «سقراط در دفاعیه معروف خود می‌گوید که هیچ نمی‌دانم و این را هم به زحمت با وجود این سروش معبد دلفی او را خردمندترین مردمان قلمداد کرده بود. سقراط پس از لختی تفکر راه‌حل زیر را ارائه می‌دهد به نادانیم آگاهم شاید این آگاهی به حدود تنگ من است وقتی سقراط می‌گوید یک دولتمرد باید خردمند باشد منظور این است یک سیاستمدار باید پیش از انسان‌های دیگر به نادانیش آگاه باشد من نیز مانند سقراط معتقدم که ما هیچ نمی‌دانیم یا اندک می‌دانیم نادانی ما بیکرانه است اما این آشکارا حق مطلب نیست البته حق نداریم وجود علوم طبیعی و پیروزی‌های عظیم آن را انکار کنیم ولی هنگامی که از نزدیک به این علوم می‌نگریم پی می‌بریم که این علوم نه دانشی مثبت یا مطمئن بلکه از فرضیاتی بی‌پروا تشکیل شده‌اند که ما از راه انتقاد مداوم بهبودشان می‌کنیم

در این مقاله به آرای دو فیلسوف معاصر پرداخته شده که در جبهه ای مخالف هم قرار دارند. پوپر لیبرالیست و هابرماس سوسیالیست. نویسنده لیبرالیسم جدید را قائم به فردگرایی اجتماعی دانسته و پس از بحث از مفاهیم کلیدی لیبرالیسم جدید؛ یعنی فردگرایی و ازادی و محدودیت قدرت دولت وقول به این که ذات، لیبرالیسم همان دموکراسی است به عناصر اصلی فلسفه سیاسی پوپر، همچون جامعه باز، دموکراسی، آزادی، انتقادپذیری قبول سنت نقد، قبول دولت کوچک با ویژگی های مردمی، عدم تساهل در مقابل دشمنان دموکراسی و تساهل و اصلاح به جای انقلاب اشاره دارد.

In this article, I try to examine the works of Jürgen Habermas about discourse ethics, the issue that he has developed from Moral Consciousness and Communicative Action (1983) to Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy (1992). Habermas argues, contrary to philosophies of the subject, that his theory of communicative action and his works on discourse ethics are intersubjectives. Thus truths are not anymore personal, but rather the fruit of a consensus among people under discussion. Habermas distinguishes also between private and public spheres and thinks that his works on discourse ethics give equal attentions to individual as well as to society. I’ll try in this article to examine the validity claims of Habermas’s theory about discourse ethics to see if he grants equal interests to individual as he does to society. In other words, I’ll ask Habermas’s works if individual is not forgotten, as such, under the social intersubjective actions. Is Habermas’s ethical discourse is a symmetric one, and does it care, on the whole, about the difference? This is the main question of this article. I start by defining the distinction drown by Habermas between ethics and moral. Secondelly, I try to focus on his main works about discourse ethics especially on Moral Consciousness and Communicative Action (1983) and Justification and Application (1991). Thirdly, I find useful to compare Habermas’s ethical theory with some of its philosophical resources such as the works of Karl-Otto Apel, of Kant, and of Hegel to understand better his moral thoughts. Finally, before the conclusion, I study the relationship between moral and law in two of Habermas’s major works on the theory of law: Tanner Lectures (1986) and Between Facts and Norms: Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy (1992). In these two books, I attempt to answer the question: why Habermas has reduced in Between Facts and Norms … the important of the role of ethics within the system of law.