جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر در باره فرقه گرایی جدید در ایران است. توجه ویژه این نوشتار به معنویت‌گرایی جدید (New Spirituality) است. به لحاظ نظری بر نظریه «انفسی شدن» (Subjectivization) چارلز تیلور، متفکر کانادایی تکیه دارد. با استفاده از نظریه مزبور و تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، موضوع مورد بررسی قرار گرفت. در این رساله به تحلیل نشانه‌های معنویت‌گرایی جدید پرداخته و داده‌ها از دو طریق بررسی منابع و اسناد موجود و مصاحبه عمیق با حاملان ایرانی این گفتمان جمع آوری شد.روش انتخاب نمونه برای مصاحبه روش زنجیره ای یا گلوله برفی بوده است.بررسی منابع موجود نشان داد که نظام معنایی «معنویت‌گرایی» به مثابه گفتمان بر اساس مضامین و نشانه‌هایی مانند محوریت خود و سفر از زندگی بر اساس انتظارات بیرونی به یک زندگی اصیل درونی، فردگرایی، نگرش کل‏نگرانه، التقاط و استفاده از روانشاسی و فرد‏گرایی استوار است. نتیجه‌ بررسی‌های تجربی، ثابت‏کرد که پیدایش گفتمان معنویت‏گرایی جدید، نشان از تعارض‌های درونی و ابهامی است که در حوزه‏ی معانی گفتمان دینی وجود دارد. این مسئله فرصت بالندگی و موقعیت مسلط گفتمان دینی را با چالش مواجه‏کرده ، زمینه را برای پیدایش گفتمان معنویت‌گرایی در ایران فراهم نموده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این گفتمان مرحله پیدایش و قرار‌یابی را در ایران طی‏می‌کند و هنوز به شفافیت معنایی دست نیافته است و با موانعی جدی برای تبدیل شدن به یک گفتمان هژمونیک مواجه است

معنویت‌های نوظهور یکی از پدیده‌های نیمه دوم قرن بیستم است که در دهه‌های اخیر در کشورهای اسلامی بروز یافته‌انددر جریان تغییر و تحول مداوم جامعه،مسائل جدیدی تولید می‌شود که خود موجد نیازهای جدیدی بوده و برای پاسخ‌گویی به آن، گروه‌های متفاوت شکل می‌گیرند. لذا در این عرصه، جنبش‌های نوین دینی، گروه‌ها یا سازمان‌های دینی هستند که این نقش را برعهده دارند و عواملی از قبیل؛ منافع اقتصادی، منافع سیاسی و...، بستر لازم را برای شکل‌گیری این گروه‌ها فراهم می‌کننددلیل گرایش به عرفان‌های نوظهور در ایران به عنوان یک جامعه دینی چیست؟ این پژوهش به بررسی برخی علل گرایش به عرفان‌های نوظهور با استفاده از روش کیفی و ابزار گردآوری مصاحبه‌ عمیق و روش تحلیلی در شهر کرج پرداخته که بر اساس فراوانی، تحلیل و نتیجه‌گیری شده که مهمترین علل گرایش عمدتا بر مبنای انتخاب عقلانی بوده عبارتنداز: اقتصادی،تبلیغات،سختی فرایض دینی،فعالیتهای انسان‌دوستانه،انش ناکافی دینی، صداقت،رفتار متولیان دینی و....

این تحقیق تحت عنوان "بازنمایی عرفان های نوظهور در سینما" به این مسأله می پردازد که عرفان های نوظهور در سینمای شرق و غرب چگونه بازنمایی می شوند. بدین منظور دو فیلم "دالان سبز" و "بهار تابستان پاییز زمستان و دوباره بهار" مورد بررسی قرار گرفت و "نظریه بازنمایی"از "استوارت هال"، "امپریالیسم فرهنگی" برگرفته ازآرای "یوهان گالتونگ" و "امانوئل والرشتاین" وهمچنین نظریه "شرقی شدن" "کالین کمپبل" به عنوان چارچوب نظری انتخاب شد. روش کار دراین تحقیق نشانه شناسی است و با تکیه بر الگوی سلبی _کاودری صحنه های فیلم تحلیل می شود . 35 نمای مرتبط با آیین بودایی از مجموع 678 نمای فیلم دوباره بهار و 43 نمای مرتبط با عرفان مسیحیت نیز از مجموع 2197 نمای موجود در فیلم دالان سبز تحلیل می شود و میزانسن (صحنه پردازی ، وسایل صحنه ، رمزهای لباس ، رمزهای ارتباط غیرکلامی) و رمزهای فنی(اندازه نما ، زاویه دوربین ، نوع عدسی ، ترکیب بندی ، وضوح ، رمزهای نورپردازی ، رمزهای رنگ و فیلم خام)آن ها مورد بررسی قرار می گیرد. داده های بدست آمده دراین تحقیق حاکی از آن است که در عرفان شرقی(باتکیه بر بوداییسم)کمال گرایی و توجه به ماورإارزش محسوب می شوداما درغرب،نگاه ابزاری به معنویت مطرح است.درعرفان شرقی(بوداییسم)هیچ اثری ازوجود خدانیست و نهایت سیر عرفانی درفرقه های بوداییسم ، رهایی ازرنج ورسیدن به فنااست؛اماعرفان غربی(مسیحیت)،عرفانی خداگرا است که درآن معاد،آخرت، بهشت وجهنم جایگاه ویژه ای دارد.

ازدغدغه های فرهنگی و فکری کشور ما در سالهای اخیر، موضوعی است به نام عرفانهای نوظهور، (هر چند در ایران ظهوری به این گستردگی یافته است و نو نامیده می شود) که رواج قابل توجهی به خصوص در نسل جوان داشته است. و از جمله موضوعاتی که به ویژه در نسل جوان مورد استقبال واقع شده است بحث عشق می باشد. با توجه به کم کاری و بی توجهی که نسبت به این موضوع در مقام تبیین و تفسیر دقیق آن از دیدگاهفلسفه اسلامی شده است مباحثاین عرفانهای نوظهور به خصوص مبحث عشق، در جامعه به عنوان مطالب و مفاهیم بسیار زیبا و جدید و قابل استفاده، طرح می شود و از طرفی طرح بحثهای انحرافی و مبانی فکری غلط در لابه لای بعضی از این کلمات به ظاهر درست و بعضا برگرفته شده از متون فلسفی و دینی ما موجب گرایش به این مکاتب شده است.از دیگر عوامل کثرت توجه به این امور شاید معرفی غلط و بعضا نقد متعصبانه و ناصحیح و غیرعالمانهاین کتب و جریانات می باشد که تأثیر به سزایی در ترویج این عرفانهای نوظور دارد. و از طرفی هم متاسفانه توجهی نداریم به سرعت رشد تبادل اطلاعات و اخبار و افکار، و اکثرا در پی دور نگه داشتن مردم از این افکار وآراء می باشیم که باید قبول کنیم که چه بخواهیم یا نخواهیم این افکار در جلوی چشم و ذهن ما قرار می گیرد و باید طوری زمینه و بستر رشد فکری جامعه را بالا ببریم که از این نوع خطرات مصون باشیم.برای ترسیم یک مسیر صحیح و تبیین نزدیک به واقع مفهوم عشق به بررسی نظریات دو نمونه از افرادی که راجع به این موضوع سخن گفته اند مورد بررسی قرار گرفته است. از طرفی به بیان نظریات شخصیتی همچون مولوی که در جهان اسلام به شعر و عرفان شناخته شده، و از سویی به بررسی دیدگاه های راجنیش پرداخته شده است؛ که در این سال ها با تعداد زیادی از ترجمه آثار ایشان در ایران مواجه هستیم.که البته سخنان ایشان بیشتر بیان نظریات مکاتب هندی در این مقوله می باشد. از آن رو که بیشترین وجه اختلاف در بحث عشق مجازی می باشد و اکثر انحرافات نیز در همین حیطه است، به این موضوع کمی بیشتر توجه شده است. ان شاء الله برآنیم که با معرفی صحیح این جریان به خصوص افکار راجنیش (اوشو)، در مقام روشنگری غیرمتعصبانه و در حد توان عالمانه باشیم؛ تا مقدمه ای باشد برای مصون نگه داشتن افکار اجتماعی از التقاط های فکری و عقیدتی.

با توجه به گسترش عرفان‌های نوپدید که غالباً بدون هیچ پایه و اساسی و بر مبانی نظرات رهبران این فرقه عرضه می‌شود لزوم بررسی علمی، تاریخی و نوع نگاه نظرات آنان با برخی بزرگان عرفانی و رد این جریانات نوپدید از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر همین اساس «عقل» و «عشق» به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز انسان، همواره محل نزاع حکما و عرفا بوده است و بین عرفا نیز در تعیین حدود و ثغور این دو، معمولاً اختلاف نظر وجود داشته است که در این تحقیق (که به روش فیش-برداری و کتابخانه‌ای است و از روش تطبیقی ـ مقایسه‌ای استفاده گردیده) سعی شده جایگاه آن در عرفان نوپدیدی همچون عرفان شعور کیهانی (حلقه) و عرفان اسلامی با محوریت کتاب مرصاد العباد و دیگر آثار نجم‌الدین رازی (دایه) (که از اولین متون عرفانی به زبان فارسی به شمار می‌رود)، مورد بررسی قرار گیرد.محمدعلی طاهری پله عقل و پله عشق را دو پله پیش روی انسان می‌داند اما در بیان جایگاه این دو دچار عقل گریزی شده تا جایی که معتقد است عقل پیوسته با کارهایی که مناقع ملموس و مادی نداشته باشد مخالف است؛ اما نجم الدین رازی بر خلاف طاهری ارزش والای عقل و خردورزی را در جای خود پیش از ورود به آستانه عشق حفظ کرده و شأن و منزلتش را پاس داشته است. در عبارات او آمده است که عقل باید حیطه خود را بشناسد و اگر چه در قلمروهای دیگر چونان چراغی راهنمای سالکان تواند بود اما در کوی عشق نابیناست و آنجا سلطانی دیگر حکمرانی می‌کند.محمدعلی طاهری همچنین دنیای عشق به دور از حساب و کتاب عقلانی می‌داند و از آنجایی که دنیای عرفان را نیز همچون دنیای عشق می‌داند این دنیا را دنیا ماورا تکلیف می‌خواند زیرا دنیای عشق دنیای انجام وظیفه نیست. دنیای عشقی که طاهری ترسیم می‌کند با دنیای عشقی که نجم الدین رازی مرتبه پایانی آن را «فاعلم أنه لا اله الا الله می‌داند (که تازه ابتدای شریعت حقیقی است) بسیار متفاوت است چرا که عشق از نظر طاهری مزد اشتیاق مثبت انسان است در حالی که از نظر نجم الدین رازی اشتیاق و تمنا برای رهایی از تخم جسمانیت و عقل گرایی و ورود به عالم عشق کافی نیست.

در کتاب حاضر، مبانی و آموزه‌های عرفان‌های نوظهور به نقد و بررسی گذاشته شده است. ابتدا آشنایی اجمالی با مبانی فکری عرفان‌های نوظهور صورت گرفته و زمینه‌های پیدایش عرفان‌واره‌ها در غرب واکاوی شده است. سپس «مراقبه» در عرفان اسلامی با یوگا به صورت تطبیقی بررسی شده است. در ادامه ریشه‌ها، آموزه‌ها و شیوه‌های تبلیغاتی شیطان‌گرایی به نقد و بررسی گذاشته شده است. آیین «حج» در اسلام و هندوئیسم نیز مقایسه شده و در نهایت مبانی فکری و آموزه‌های «اشو» نقد شده است.

فطري بودن گرايش به عرفان و معنويت، شکست تفکرات الحادي، خستگي از نظام سرمايه‌داري و عدم دسترسي به عرفان ناب و جامع، زمينه بروز عرفان‌هاي نوظهور يا فراآييني را فراهم آورده است. کتاب حاضر تلاشي است در جهت تبيين و نقد چهار عرفان نوظهور يوگا، پائولوکوئيلو و اشو. همچنين به بررسي مشخصه‌هاي عرفان و عارفان حقيقي و مقابله با عرفان و عارفان کاذب نوظهور در جهت شناخت هرچه بيشتر جوانان مي‌پردازد.

بررسی ماهیت و ابهامات اساسی در «عرفان حلقه» است. عرفان حلقه نام گروهی است که تقریبا از نیمه دهه 1370 در ایران با مدیریت فردی به نام محمدعلی طاهری شروع به فعالیت نمودند و با تربیت افرادی به نام مستر، به صورت هرمی به تربیت عرفانی مردم پرداختند. یکی از اصول این عرفان، تاکید بر شعور کیهانی است که البته با نوع قرآنی آن تفاوت‌های اساسی دارد. نگارنده با فرض تحقق این شعور، تنها به بررسی ساختار اصلی این گروه پرداخته و کارآیی‌های آن‌را به مبحث دیگری موکول نموده است. عرفان حلقه ایده‌ای فرافرهنگی و برون‌دینی است که رنگی از فرهنگ‌های گوناگون بر آن نشسته و تعالیم هیچ‌یک از ادیان در آن اثری نگذاشته است. توسعه ایده عرفان حلقه نیز، مانند سایر «عرفان‌های نوظهور» به تغییر اسلام و حذف اعتقادات و مناسک اسلامی و ارایه اسلامی دیگر منجر خواهد شد.

نویسنده در مطالعة پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد توصیفی به معرفی و بررسی آسیب‌های عرفان‌های نوظهور در سه راستای: آسیب‌هایی که متوجه جامعة مسلمان است، آسیب‌هایی که متوجه عرفان‌های نوظهور است و آسیب‌هایی که متوجه کشور ایران است؛ پرداخته است. در این مسیر شاخص‌های عرفانی حقیقی در مقایسه با عرفان‌های نوظهور تبیین شده است؛ و نیز دربارة عرفان‌های نوظهور همچون «کلنکار»، «سای بابا»، «اوشو»، «پائلوکوئیلو»، «رام الله»، «مدتیشن متعالی (TM)»، «فالون رافا»، «دالایی لاما»، «کارلس کابستاند» یا «دون خوان»، توضیحاتی کوتاه ارائه شده است.

در کتاب حاضر، مؤلف به تبیین پیامدهای ناگوار ترویج عرفان‌های نوظهور پرداخته و به‌قدر توانایی خویش، به بررسی آسیب‌های آن‌ها اشاره می‌کند. نوشتار پیش رو، در سه فصل سامان یافته است. در فصل اول با بررسی بستر شکل‌گیری عرفان‌های نوظهور، ظرفیت و قابلیت فراوان آن‌ها در ترویج اندیشه‌های اومانیستی و سکولاریستی حاکم بر جامعه غرب بررسی خواهد شد. در فصل دوم رویکرد و نگرش عرفان‌های نوظهور به چیستی معنویت و شیوه‌های دستیابی به آن و نیز روش‌های معرفی شده تحلیل و بررسی خواهد شد تا ضعف و سستی بنیان این اندیشه‌ها در مقابل رویکردهای واقع بینان اسلام روشن و آشکار شود. درنهایت، فصل سوم نیز عهده‌دار تبیین و بررسی برخی از آسیب‌های موجود در این عرفان‌ها است.