جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله تلاشی است در زمینه بررسی عوامل رفتاری تربیت عاطفی کودک از دیدگاه اسلام. بررسی عوامل موثر در تربیت کودک در دو حوزه عبادت و اخلاق با رویکرد دینی و قرآنی مورد نظر است. تربیت فرزند بر اساس اسلام امری است لازم و سرنوشت ساز در زندگی وی. بر این اساس، عوامل رفتاری تربیت که اغلب در صفات رفتاریپدر و مادر و نحوه‌‌ی رفتار آنان در محیط خانواده تبلور (ظهور ، نمایان) می‌یابد، از منظر اسلام نقش اساسی در پرورش روحیه عاطفی و معنوی کودک دارد و باید مورد توجه اولیا و مربیان قرار گیرد.با توجه به اینکهیکی از ابعاد وجودی انسان بعد عاطفی اوست که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته و ارزش بعد عاطفی در انسان به آن است که او را به فعالیتهای مثبت و منفی تحریک و تهییج می‌کند و به زندگی انسان جهت می‌بخشد. لذا پژوهش حاضر در صدد است با کمک دیدگاه قرآن و سنت ابعاد تربیت عواطف کودکان را شناسایی کرده و به مقایسه بیان مفاهیم و حقیقت عاطفه و جایگاه آن از دیدگاه اسلام و قرآنبپردازد. به منظور دستیابی به این اهداف و با توجه به اینکه موضوع پژوهش امری نظری است از روش توصیفی- تحیلی استفاده کرده و از آیات قرآن و نهج البلاغه و کتب روایی و احادیثائمه اطهار (ع) در رابطه با تربیت عواطف بهره برده و نتایج زیر بدست آمده است.به عواطف در دو جنبه مثبت و منفی در قرآن و روایات اشاره شده است و مرکز کانون آن قلب «دل» انسانی می‌باشد، در همه افراد به صورت فطری و بالقوه وجود دارد و زمینه رشد می‌طلبد. هدف اسلام از تربیت عاطفی هدایت و راهنمایی عواطف انسان به منظور رساند او به کمال است و کمال انسان قرب به خداست.لذا تربیت عاطفی قصد دارد تحت اراده و هدایت مربی، انسان را به حدی از رشد عاطفی برساند که همه عواطف خود را جهت رضای خدا و تقرب به او بکار گیرد. بدین منظور کلیه عواطف باید به گونه‌ای پرورش یابند و کنترل شوند که تحت فرمان عقل و شرع قرار گیرند تا موجبات رساند او به ثبات عاطفی یا تعادل عاطفی فراهم آید.واژه‌های کلیدی: قرآن، اسلام، تربیت، سیره، سنت، کودکان، رفتارهای عاطفی، محبت، حسادت، اضطراب، خشم، شادی،تربیت دینی و اخلاق .

تربیت، از مهمترین و حساسترین شاخه‌های علوم رفتاری است. «عاطفه»، حالت احساسی و روانی پیچیده‌ای است که حاصل تعامل بین عوامل محیطی، فرایندهای زیستی و سیستم شناختی است، که اغلب با مولفه‌های روانی، جسمی و رفتاری همراه است. تربیت عاطفى، به معنای اتخاذ تدابیر مقتضى، جهت فراهم ساختن شرایط مساعد، براى رشد عواطف مثبت و کنترل و هدایت عواطف منفی؛ به عبارت دیگر، «تربیت عاطفی»، به معنای شکوفاسازى عواطف با راهنمایی عقل و شرع است، تا جلوی افراط و تفریط‌های عاطفی گرفته شود. هدف از انجام این تحقیق، استخراج و شرح دیدگاه‌های قرآن کریم و حدیث در مورد روش‌های تربیت عاطفی، با تأکید بر عواطفی چون محبّت، خشم و ترس می‌باشد. روش این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است و روش جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق، مبیّن آن است که سه راهکار شناختی، عاطفی و رفتاری در تربیت عاطفی عواطف محبت، خشم و ترس وجود دارد که برخی از راهکارها اشتراکی و برخی اختصاصی هستند. شناخت اوصاف جمال و کمال خداوند، ایمان و أنس با پروردگار و اصل صبر، راهکاری است که در تربیت عاطفی هر سه عاطفه‌ی مذکور کاربرد دارد، اما ارضای نیاز عاطفی فرزند و همسر، آگاهی از فواید فرونشاندن خشم، تغییر در حالات رفتاری و روانی، استفاده از اصل استغفار، رعایت اعتدال در خوف و رجا، شناخت حقیقت مرگ...، روش‌های اختصاصی تربیت عاطفی به شمار می‌روند. تربیت عاطفی، عواطف انسان را جهت‌دار(الهی و انسانی) و تعدیل شده می‌کند، و نقش تعیین کننده‌‌‌ای در سالم‌‌‌سازی روابط اجتماعی دارد.از دیدگاه‌ تربیتی اسلام،‌ احساس‌ و ادراکات ‌حسی‌ ریشه‌ی‌ بیولوژیک‌ و فیزیولوژیک‌ دارد، مثل‌ احساس‌ گرسنگی‌ و احساس‌ تشنگی...‌، که غیرارادی‌ یا نیمه‌ ارادی‌اند، اما عاطفه،‌ منشاء معرفتی‌ دارد و جز پس از معرفت و شناخت پدید نمی‌‌‌آید و ویژه‌ی‌ حیات‌ انسانی‌ است، مانند عاطفه‌‌‌‌ی فداکاری‌ و ایثار، عاطفه‌‌‌ی‌ شجاعت‌ یا عاطفه‌‌‌ی‌ عشق‌ الهی‌، که اولاً، انسان نسبت به آنها آگاهی‌ دارد، ثانیاً، بروز این عواطف‌ در رفتار انسان‌، ارادی‌ است ازاین‌‌‌رو، یکی از ویژگی‌‌‌های بارز عواطف، که باعث امتیاز انواع عواطف از هم می‌‌‌شوند، مسأله‌‌‌ی شناخت است، بنابراین عاطفه‌ی محبّت، زمانی درک می‌‌‌شود که شخص، شناختی از محبوب و صفات او داشته باشد؛ بر این اساس، احساس حُبّ به این دلیل به وجود می‌‌‌آید که فرد احساس می‌‌‌کند که نسبت به او احسان شده است، و حالت تنفّر و انزجار، زمانی پدید می‌‌‌آید که فرد احساس ‌‌‌کند که در حقّ او تهدیدی واقع شده است، و چون که خداوند سرچشمه‌‌‌ی تمام کمالات و زیبایی‌‌‌ها است، مومن بیشترین محبت‌‌‌ها را نثار او می‌نماید.

خشم یکی از اساسی ترین و فراگیرترین هیجان ها در وجود آدمی است و نقشی بسزا در حفظ موقعیّت، عزّت نفس و صیانت از او در هنگام تهدید دارد. خشم، قدرت و انرژی فرد را به سمت غلبه کردن بر موانع ناموجّه یا اصلاح آنها هدایت می کند. امّا اگر تحت مدیریّت عقلانی و اخلاقی قرار نگیرد، به مشکلی روانی و رفتاری تبدیل می گردد که سامان فکری، عاطفی و رفتاری وی را ویران می سازد. بنابراین، آنچه در مقولة خشم باید بیشتر مورد توجّه قرارگیرد، شناخت گونه های مثبت و منفی و مدیریّت آن با ضوابط عقلانی و اخلاقی است. مقالة حاضر در پی تبیین آموزه های قرآنی در شناخت هیجان خشم، انواع آن و ارائة تکنیک های مدیریّت این هیجان فراگیر و خطیر است. قرآن کریم و به تبع آن، احادیث شریف به عنوان کامل ترین نسخة هدایت بشری با نگاهی کلّی به موضوع خشم، آن را مفهوم شناسی کرده اند و با بیان انواع، راه های صحیح ابراز، مراتب و آثار آن، راهکارهایی ارزشمند، گاه به شکل مستقیم و در قالب امر و نهی و گاه غیرمستقیم و در لابه لای داستان های زیبا وحکیمانه، در راستای مدیریّت این پدیدة روانی ارائه فرموده اند.

پژوهش حاضر به هدف شناسایی و ارائه الگوی مهار پرخاشگری با تکیه بر آموزه های دینی بود که با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی انجام گرفت. بدین منظور، آیات و روایات مربوط به پرخاشگری، از منابع اسلامی به شیوة کتابخانه ای گردآوری، سپس روایات به صورت موردی بررسی و تبیین روان شناختی از آنها صورت گرفت. راهکارهای ارائه شده در هر روایت استخراج و در پایان با استفاده از آنها، در یک چیدمانی منطقی و فرآیندمدار، الگوی مورد نظر پیشنهاد گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد، در الگوی حاضر فرد با چهار حوزة شناخت، رفتار، هیجان و معنویت مرتبط است. الگوی حاضر حکایت از آن دارد که مهار پرخاشگری از یک رفتار، در حوزه رفتار شروع می شود و موجب وقفه در بروز رفتار پرخاشگرانه می شود و این زمینه ای است برای استفاده از راهکارهای شناختی در جهت تصحیح افکار و به دنبال آن، هیجان فروکش می کند. در نتیجه، شخص به خویشتن داری می رسد که نتیجه آن، مهار رفتار پرخاشگرانه در موقعیت ناخوشایند است. استفاده از راهکارهای معنوی در حوزه هایی مانند رفتار و شناخت، فرد را با حوزه معنوی پیوند می دهد و زمینه ای برای تقویت و تسریع در مهار پرخاشگری فراهم می کند.

پژوهش حاضر به هدف شناسایی و ارائه الگوی مهار پرخاشگری با تکیه بر آموزه های دینی بود که با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی انجام گرفت. بدین منظور، آیات و روایات مربوط به پرخاشگری، از منابع اسلامی به شیوه کتابخانه ای گردآوری، سپس روایات به صورت موردی بررسی و تبیین روان شناختی از آنها صورت گرفت. راهکارهای ارائه شده در هر روایت استخراج و در پایان با استفاده از آنها، در یک چیدمانی منطقی و فرآیندمدار، الگوی مورد نظر پیشنهاد گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد، در الگوی حاضر فرد با چهار حوزه شناخت، رفتار، هیجان و معنویت مرتبط است. الگوی حاضر حکایت از آن دارد که مهار پرخاشگری از یک رفتار، در حوزه رفتار شروع می شود و موجب وقفه در بروز رفتار پرخاشگرانه می شود و این زمینه ای است برای استفاده از راهکارهای شناختی در جهت تصحیح افکار و به دنبال آن، هیجان فروکش می کند. در نتیجه، شخص به خویشتن داری می رسد که نتیجه آن، مهار رفتار پرخاشگرانه در موقعیت ناخوشایند است. استفاده از راهکارهای معنوی در حوزه هایی مانند رفتار و شناخت، فرد را با حوزه معنوی پیوند می دهد و زمینه ای برای تقویت و تسریع در مهار پرخاشگری فراهم می کند.