جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ایرانیان در گذشته، مانند بیشتر اقوام، خورشید و اختران را با تامل و اندیشه می نگریستند. به این علت، درباره آسمان که بخشی از فرهنگ و اساطیر را تشکیل می دهد باورها و تفکراتی به ادبیات راه پیدا کرد و ادیبان فارسی زبان کم و بیش با علم نجوم آشنا شدند و اصطلاحات و تعبیرهای این دانش را وارد شعر و نثر کردند، تا جایی که نام ستارگان، سیارات، صورت های فلکی، ... و گرایش های ذهنی عامه درباره آنها، سراسر ادب فارسی را فرا گرفت و زیباترین تعبیرها، افسانه ها و صورت های خیالی را آفرید. در این مقاله، ابتدا علم احکام نجوم و باورهای شکل گرفته پیرامون آن، در خمسه خواجو به شیوه کتابخانه ای بررسی شده و سپس، به روش تحلیلی توصیفی به نگارش درآمده است.

بی شک مهم ترین عامل تاثیرگذار در باورها، بینش ها، رفتار و گفتار مسلمانان، سخنان پیامبر (ص) است. در کنار این عامل مهم، نوع برداشت ها از سخن، سیره و سنت آن حضرت نیز موجب گردید تا فرقه ها و نحله های متعددی پدید آید. حدیث اقتدا و اهتدا زیربنایی ترین اصل را در ایجاد سازگاری میان این برداشت های متنوع و متغایر برای اهل سنت تشکیل می دهد. در پرتو این بینش، تمسک به هر یک از صحابیان روا شمرده شده و سخن و سیره آنان را به سان سخن و سیره نبوی ارزشمند خواهد ساخت. نتیجه قهری چنین بینشی، التزام به نوعی پلورالیسم درون دینی در محدوده قول و عمل صحابه خواهد بود، مساله ای که راه را بر روی فتاوی و منقولات گاه متناقض گشوده است.نویسنده این مقاله با توجه به اهمیت این موضوع، حدیث اقتدا و اهتدا را بازخوانی و در دو بخش بررسی کرده است. در بخش نخست، متن و سند حدیث را در منابع مختلف سنی و شیعی مورد ارزیابی عملی قرار داده و پس از کتاب شناسی لازم، تفاوت های متنی حدیث را یادآور شده و در ادامه به اسناد و طرق مختلف، حدیث را مورد توجه کرده و چنین نتیجه گرفته است که صدور این حدیث با مشکل جدی رو به رو است. در بخش دوم، دلالت و محتوای حدیث را کاویده و روشن ساخته است که پیام این حدیث با مدلول بسیاری از روایات سخت ناهمخوان است و بینش منصفانه، اجازه پذیرش چنین حدیثی را نمی دهد.

انجام به موقع فرایض دینی امری لازم است. روزه نیز از جمله مهم ترین عبادات به شمار می رود. دانستن زمان آغاز و پایان ماه رمضان همواره یکی از مسایل مورد توجه و بحث انگیز بوده است. از جمله مسایل مطرح در این زمینه اعتبار یا عدم اعتبار محاسبات نجومی در ثبوت هلال است. از همان اوایل این مساله، موافقان و مخالفانی داشته است که با مرور زمان بر تعداد موافقان افزوده شده است.

یکی از بخش های برجسته در منظومه های نظامی، معراج نامه های اوست که وی آنها را به تقلید از سنایی غزنوی سروده است. مطالعه این بخش از خمسه نظامی بیانگر آن است که شاعر در توصیف این واقعه عظیم دینی و تاریخی به منابع سیره و تفسیر توجه ویژه داشته و حوادث را آن گونه که در این منابع آمده، البته با نگاهی کلی تر و با بیان هنری و شاعرانه خود به رشته نظم درآورده است. آنچه در معراج نامه های نظامی قابل توجه می نماید، برخی اندیشه های نمادین و کهن الگویی است که دریافت معنای آنها نسبتا دشوار است و نیاز به تاویل و تفسیر و مراجعه به دیگر منابع دارد. برای مثال در شکل شناسی معراج، نظامی، تصویری کهن ارائه داده است که با قدیمی ترین اندیشه های بشری پیوند می یابد. در توصیف براق، اسب شبه اساطیری پیامبر (ص) نیز شاعر اوج هنر و دانش خویش را به کار برده و مفاهیمی را مطرح نموده است که تنها در پیوند با نمادها و کهن الگوها می توان آنها را دریافت؛ مفاهیمی که شکل مصور آن در مینیاتورهایی که معراج را به تصویر کشیده اند نیز منعکس شده است.