جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهدر تحقیق حاضر، سعی برآن شده است که روایات ذکر شده در دو تفسیر البرهان و نورالثقلین، ذیل سوره مبارکه حج مورد بررسی قرار گیرد. تعداد این روایات در مجموع 453 مورد بود، که از این تعداد 245 حدیث در نورالثقلین و 208 روایت در البرهان فی تفسیر القرآن آمده است. که از این تعداد بعد از حذف احادیث تکراری در مجموع، تعداد 244 روایت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. می توان گفت، بیشتر روایات تفسیری ذیل این سوره، دارای سلسله سند معتبر و گاه به علت عدم ذکر روات حدیث،و یا مجهول الحال بودن برخی راویان سلسله سند نزد رجال شناسان، ضعیف می‌باشند. اما ذکر این نکته مهم به نظر می‌رسد که نباید از محتوای روایات غافل شد و تنها به دلیل ضعف سند، روایت را کنار گذاشت؛ چراکه تعداد زیادی از این احادیث ضعیف از نظر سند ولی دارای محتوایی آموزنده هستند.در قسمت گونه‌شناسی، ذیل تحقیق حاضر، نوزده گونه کلی شناسایی و بررسی شد که می‌توان تمام احادیث ذیل سوره حج را در آنها دسته بندی کرد. از جمله ایضاح لفظی، احادیث فقهی، اخبار از آیندگان و علائم ظهور، اخبار معاد، استناد به قرآن، ایضاح مفهومی، بیان اختلاف قرائت، بیان حکمت و علت حکم و... . البته برخی احادیث، مشخصات چند گونه را به طور همزمان داشتند، که به این مطلب نیز توجه شده است، و در ذیل بحث گونه‌شناسی آن حدیث تا حد امکان، تمام آن گونه‌ها قید شده است.در فصل آخر تحقیق به مبحث آموزه های تربیتی ذیل آیات این سوره پرداخته شده است؛ در این سوره، نکات و آموزه‌های تربیتی فراوانی بیان گردیده است، که این امر مهم به صورت آیه به آیه مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت. برخی از آموزه های تربیتی این سوره از این قرار اند: اهمیت مناسک حج و ابعاد آن، جهاد در راه دین خدا، وظایف پیامبر و مومنان در برابر کافران و ... .

در ذیل "بررسی سندی و گونه شناسی روایات تفسیری سوره اسراء و آموزه‌های تربیتی آن‌ها" که موضوع بحث تحقیق حاضر است، سعی بر آن شده که روایات ذکرشده در دو تفسیر البرهان و نورالثقلین موردبررسی قرار گیرد.می‌توان گفت، روایات تفسیری ذیل این سوره اکثراً به علت عدم ذکر روات حدیث، و یا مجهول‌الحال بودن برخی راویان سلسله سند نزد رجال شناسان، ضعیف میباشند. اما ذکر این نکته مهم به نظر میرسد که نباید از محتوای روایات غافل و صرفاً به دلیل ضعف سند، روایت را کنار گذاشت؛ چراکه اکثر این احادیث ضعیف، دارای محتوایی سازگار با آیات قرآن و یا روایات صحیح السند دیگری هستند.در قسمت گونهشناسی روایات سوره اسراء، ذیل تحقیق حاضر، هفده گونه کلی شناسایی و بررسی شد که میتوان تمام احادیث ذیل این سوره را در آن‌ها دسته‌بندی کرد. از جمله اخبار از آیندگان و علائم ظهور، اخبار معاد، استناد به قرآن، ایضاح مفهومی، بیان اختلاف قرائت، بیان حکمت و علت حکم و... . البته برخی احادیث، مشخصات چند گونه را به‌طور هم‌زمان داشتند، که به این مطلب نیز توجه شده است، و در ذیل بحث گونه شناسی آن حدیث تمام آن گونهها قید شده است.این سوره، طبق سنت کلی قرآن که تربیت و بیان نکات تربیتی است؛ دارای نکات و آموزههای تربیتی فراوانی است، که در فصل آخر تحقیق به این مهم پرداخته شد. که به‌صورت آیه به آیه مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت.واژگان کلیدی: بررسی سندی، گونهشناسی، روایات تفسیری، سوره اسراء، آموزههای تربیتی

بی گمان روایات تفسیری پیامبر(ص) در تفاسیر فریقین نیازمند بررسی ،مقایسه و یافتن مشترکات و نکات افتراق است ، گونه شناسی این روایات نیز اهمیت بسیار دارد. منظور از گونه شناسی تقسیم روایت تفسیری از جهت تبیین و توضیح واژه ، جمله ، شرایط تبیین فضای نزول ، بیان مصداق و ... است . از آنجا که بررسی تمام منابع تفسیری فریقین در این پژوهش ممکن نیست ، بررسی های ذکر شده در دو تفسیر نورالثقلین و الدرالمنثور که نسبت به سایر منابع دارای جامعیت و اهمیت بیشتری می باشند ، صورت می گیرد .در تفسیر نورالثقلین شانزده گونه، و در تفسیر الدرالمنثور هفده گونه روایت تفسیری از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده است که از آن میان، شانزده گونه از قبیل تبیین عبارت ؛ شرح واژه؛ بیان احکام؛ ارائه مصداق ؛ تأویل و ... ، در هر دو تفسیر مشترک است و تفسیر الدرالمنثور در بیان روایات نسخ تلاوت از نورالثقلین متمایز است.

یکی از مباحث مهم در علوم قرآنی بحث تفسیر آیات متشابه است در طول تاریخ مکتب‌ها و مشرب‌های گوناگون کلامی به این مهم پرداخته‌اند. معتزله، اشاعره و امامیه از آن جمله‌اند هرکدام از این مکتب‌ها با تکیه‌بر مبانی اعتقادی و کلامی خود به‌گونه‌ای آیات را تفسیر کرده‌اند که علی‌رغم تفاوت‌هایی که باهم دارند در برخی موارد دارای شباهت نیز هستند. مسئله اساسی که این تحقیق در پی آن است بررسی تطبیقی آراء تفسیری سید مرتضی در امالی با تفاسیر کشّاف، مفاتیح الغیب و المیزان در حیطه‌ی توحید است. نخست آیات مطرح‌شده در امالی به لحاظ سبک‌شناسی و گونه شناسی بررسی‌شده و با روش تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان، فضای گفتمانی حاکم بر میراث تفسیری وی در بغداد تحلیل گردیده سپس تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با تفاسیر کشّاف، مفاتیح الغیب و المیزان در زمینه آیات مرتبط با توحید بررسی و تحلیل ‌شده همچنین میزان توجه هر یک از این تفاسیر به روش تفسیر قرآن به قرآن و استفاده از روایات و روش اجتهاد عقلی در طی تحقیق تبیین گردیده است. بررسی ها نشان می‌دهد که آراء تفسیری وی در امالی تحت عنوان «تأویل» بیان‌شده برای هر آیه معمولاً چند تأویل آورده و به‌جز موارد اندکی همه‌ی آن‌ها توسط وی پذیرفته ‌شده است. سبک وی در تفسیر آیات به این صورت است که از روش تفسیر قرآن به قرآن، استشهاد به اشعار و مثال‌های عرفی و روش اجتهاد عقلی فراوان استفاده کرده اما از احادیث پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و صحابه و خصوصاً اهل‌بیت کمتر بهره برده است. به لحاظ گونه شناسی مباحث أمالی شامل توحید، عدل، نبوت، معاد، جبر و اختیار، کیفیت خلقت، لغت، نحو، بلاغت، مباحث اخلاقی، تاریخی، نزول قرآن هست. به لحاظ تحلیل محتوا به مباحث کلامی خصوصاً توحید و مباحث ادبی بیشتر پرداخته ‌شده است و روش اجتهاد عقلی در تبیین آیات بیشتر به ‌کار رفته است. به لحاظ تحلیل گفتمان استفاده از واژه‌هایی مانند «تأویل» دارای ارزش تجربی، رابطه‌ای و بیانی، در برخی موارد عدم ذکر گوینده مطلب، دارای ارزش تجربی، استفاده از ضمایر «نا» و «کُم» دارای ارزش رابطه‌ای و بیان وجوه مختلف برای یک آیه و پذیرش همه‌ی آن‌ها به‌ جز موارد معدود دارای ارزش بیانی است. بینامتنیّت به‌صورت نقل ‌قول از متکلّمین، اهل لغت، نحویّون و محدّثین و غیره و بیناگفتمانیّت به‌صورت استفاده از روش اجتهاد عقلی معتزله و شعر و مثال‌های عرفی هست. بافت اجتماعی حاکم بر بغداد از نظر تنوّع فرق و مذاهب اسلامی و برخی اساتید معتزلی سید مرتضی در آراء تفسیری وی در أمالی اثرگذار بوده است. هرکدام از این تفاسیر به‌گونه‌ای با تکیه ‌بر مکتب فکری نویسنده خود از روش تفسیر قرآن به قرآن و اجتهاد عقلی بهره برده‌اند. مفاتیح الغیب و المیزان بیشتر صبغه‌ی فلسفی دارند. در این تفاسیر به‌ غیر از المیزان از روایات کمتر استفاده شده است. استفاده از مثال‌های عرفی و اشعار عرب در أمالی بسیار پررنگ است به‌گونه‌ای که مخاطب را قانع می‌کند که بدون تسلط کامل بر آن‌ها نمی‌شود قرآن را فهمید. در کشّاف و المیزان معمولاً نظر نهایی نویسنده درباره‌ی آیه مشخص می‌شود ولی در مفاتیح الغیب و مخصوصاً أمالی نظر نهایی مشخص نیست و برای آیه چند توجیه ذکر می‌شود.

یکی از دغدغه های پژوهشگران در حدیث پژوهی ارائه «روش»است.روشی که توالی و ترتیب منطقی داشته باشد و بتواند پژوهشگر را گام به گام در بررسی حدیث از زوایای گوناگون همراهی نماید. هدف این رساله صورت بندی و ارائه روش علامه شوشتری در حدیث پژوهی است . در این رساله پس از معرفی ،توصیف و تحلیل آثار علامه شوشتری از بعد شکلی و محتوایی و نقد و بررسی آنها، روش او در علوم گوناگون حدیثی آمده است.در این راستا موضوع آسیب شناسی حدیث از دو زاویه گونه شناسی و علل و زمینه های آن بررسی شده و پس از این مرحله به روش های نقد و تصحیح آسیب دیدگی حدیث در نگاه وی پرداخته شده است.در گام بعد روش شوشتری در تعیین صدور حدیث از معصوم (ع) و روش بازسازی فضای صدور حدیث آمده و در گام بعد ،روش او در فهم وشرح حدیث ترسیم شده است.و در پایان ،روش تعیین اعتبار حدیث و همچنین روش رجالی شوشتری ارائه شده است.

مساجد با هر نوع کاربریبه عنوان مقدس‌ترین مکان در دین اسلام پیوندی مستحکم با زندگی مردم داشته است ، گرچه کارکرد مساجد عبادت است اما مسلمانان فقط در مساجد عبادت نمی‌کنند ، قاعده‌ی کلی‌تر بر این امر استوار بوده است‌که یک بنا بتواند چند منظور را بطور همزمان برآورده سازد. چند منظوره بودن در معماری ترکیبی دوره‌ی تیموری به اوج خود می‌رسد. از ویژگی‌های معماری ترکیبی مساجد به عنوان قلب شهر، پیوند با بافت اطرافش می باشد وآنچه که دراین نوشتار در انواع مسجد با نام‌های متفاوت و کاربری‌های متنوع اهمیت پیدا می‌کند ، برقراری ارتباط میان مساجد با فضای باز شهری است . این پیوند ، گاه به گونه ایست که نمای مساجد بخشی از نمای فضای شهری محسوب شده و پیوندی عمیق با شهر برقرار می‌کند و بخشی از نمای شهر محسوب می-شود . در مساجد شرق امپراتوری تیموری و در شهر سمرقند به عنوان نماینده‌ی سبک امپراتوری تیموری ، پیوندی میان مساجد و فضای باز شهری وجود دارد و این فضای باز به صورت یک خیابان یا میدان تجلی پیدا کرده است . این فضای باز شهری از طریق بزرگترین ایوان مسجد ، فضای داخلی مسجد را به فضای شهری پیوند ‌داده است . اما در سبک مرکزی تیموری در خراسان رضویبا دارا بودن مساجد زیادی از این‌سبک و نماینده ای از سبک مرکزی که مورد این تحقیق است ، مساجدی با شش گونه ساختار فضایی شناسایی شده است که بر اساس ارتباط با فضای شهری ، این مساجد در سه گونه جای می‌گیرند . مساجدی که فضای باز آنها بصورت حیاطی درون مسجد است و از طریق ورودی های مسجد با فضای شهری مرتبط هستند و فضای باز مسجد به جای میدان شهری عمل می‌کند ، دوم مساجدی که فضای باز آنها با فضای باز بیرونی مرتبط و متصل است و مشابه نمونه‌های سبک امپراتوری هستند وسوم مساجدی که فضای باز ندارند و از بیرون نیز با فضای باز میدانی و خیابان شهری درارتباط نیستند .

رهیافت های پژوهشی در علوم اجتماعی یا شیوه های منظم و سیستماتیک بررسی پدیده اجتماعی حداقل در چندین دهه اخیر بسیار متنوع و گوناگون بوده اند و رهیافت کیفی برای رجوع به پدیده اجتماعی یکی از آن ها است. منابع روش شناسی علوم اجتماعی حاوی قابلیت ها و امتیازات بسیار و همچنین نقاط ضعف و انتقادات متعددی برای روش های کیفی است. از نظر تاریخی، ریشه های بحث در این باره به دوران نیمه دوم قرن نوزدهم باز می گردد. تمایز میان روش های کمی و روش های کیفی را می توان از منظر پارادایم های حاوی این دو روش، یا بر اساس مقایسه میان کیفیات و ویژگی های یافته ها برای آن دو و تفاوت های هستی شناختی و معرفت شناختی بین دو رویکرد نیز مورد بررسی قرار داد. این نوشتار در پی طرح خصوصیات پارادایمی هر روش و مقایسه روش ها از دیدگاه فرضیات اساسی هر پارادایم و ارایه یک گونه شناسی از ویژگی های روش های یاد شده است.

این مقاله به بررسی گونه های روایتی و دیدگاه (Le Point de vue) بر اساس روشهای علمی پیشرفته در ادبیات (روش ژپ لینت و لت) و کاربرد آن بر روی آثار نویسندگان ایرانی و فرانسوی (بهرام صادقی، محمد هادی محمدی، صمد بهرنگی، هوشنگ مرادی کرمانی و آلبر کامو) می پردازد. قسمت پایانی مقاله ترجمه آزاد از کتاب Essaie de Yypolgie Narrative "point de vue " Le می باشد که البته، ترجمه خط به خط نیست و برای درک بهتر روش لینت ولت صحنه هایی از کتاب «بیگانه» ی آلبرکامو نیز به آن افزوده شده است.

قرائت قرآن که بر هر مسلمانی واجب است، از اصول و قواعد لازم الاجرایی برخوردار است تا حروف، کلمات و جملات قرآن، صحیح و درست خوانده شده و لفظ و معنای قرآن به خوبی ادا و منتقل گردد. به صحیح و درست خوانده نشدن این عناصر، «لحن» گفته می شود و دارای علل و اسبابی است که شناخت آنها، کمک بسزایی به آسیب شناسی خطاهای قرائت قرآن توسط قاریان می کند.در این مقاله ابتدا تلاش شده است که لحن از نظر لغت و اصطلاح به اختصار توضیح داده شده و سپس اقسام و انواع لحن از جهات مختلف ذکر شود و پس از نگاهی اجمالی به پیشینه بحث، به ذکر گونه های مختلف اسباب و علل وقوع لحن در قرائت قرآن پرداخته می شود. برخی از این اسباب، عدم آشنایی قاری به احکام قرائت، عدم آشنایی قاری به تفسیر، عدم آشنایی قاری به قواعد نحوی و صرفی، عدم آشنایی قاری با لحن بیان (تنغیم)، مشکلات رسم الخطی و ... است.

چندوجهی بودن پدیده ها و مسائل و همچنین پیشگیری از تحویل انگاری، پژوهشگران را از مطالعات میان رشته ای ناگزیر کرده است. قرآن کریم نیز در دوران معاصر به همین دلایل، بسیار در معرض چنین پژوهش هایی قرار گرفته است. لیکن به دلیل نو بودن این شکل از مطالعات، عموماً پژوهش گران بنا به برداشت خود از میان رشته ای به آن می پردازند که همین امر، تعیین محدوده و بیان تعریفی منسجم از میان رشته ای و همچنین بیان گونه های قرآنی آن را لازم می گرداند. در حقیقت ترکیب هم گرایانه را می توان معیار اصلی برای تحقق میان رشته ای در نظر گرفت. بنا به میزان تحقق همگرایی میان رشته ها، سه گونۀ اصلی را برای مطالعات میان رشته ای می توان برشمرد؛ چند رشته ای؛ میان رشته ای و فرارشته ای. بر این اساس، برای مطالعات میان رشته ای قرآن کریم نیز سه گونۀ اصلی را می توان برشمرد: چند رشته ای قرآنی؛ میان رشته ای قرآنی و فرا رشته ای قرآنی. هر یک از این گونه ها نیز دارای اشکال مختلفی است که با ایجاد منظومه ای از این گونه ها می توان تا حدی به انسجام بیشتری در مطالعات میان رشته ای قرآن کریم دست یافت و نقشۀ راهی را پیش روی علاقه مندان به این گونه از مطالعات گشود.