جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هوش هیجانی یا «EQ» و به زبان عربی «الذکاء العاطفی» مبحثی روان شناختی است که به شناخت و کنترل عواطف و هیجان های انسان می پردازد. این اصطلاح برای اولین بار در دهة 1990 از سوی روان شناسی به نام «سالووی» برای بیان کیفیت و درک احساسات افراد، هم دردی با احساسات دیگران و توانایی کنترل صحیح خلق و خو به کار رفت. عاطفه، به منزلة پل ارتباطی میان روان شناسی و ادبیات، از مهم ترین عناصر چهارگانة ادبی به شمار می رود که در آثار ادبی نقشی حیاتی دارد. نهج البلاغه نیز یادگار امام علی (ع)، سرچشمه و آبشخور فصاحت و بلاغت است که به عنوان اثر علمی و ادبی بسیار مهم شناخته شده است. بررسی خطبه های نهج البلاغه نشان می دهد که علی (ع) از هر دو شایستگی فردی و اجتماعی هوش عاطفی برخوردار بوده است؛ زیرا شناخت و کنترل هیجانات و مدیریت آن برای پیش برد امور در تدابیر، اندرزها و شکوه های ایشان کاملاً مشهود است. بررسی هوش عاطفی و مدیریت هیجانات امام علی (ع) در دو خطبة «شقشقیه» و «جهاد»، به عنوان مشتی نمونه از خروار، نشان می دهد که ایشان تا چه اندازه در مدیریت هیجانات خویش و کنترل صحیح آن ها موفق بوده است

ابزار عقل برای اندیشیدن به شیوه منطقی، و هوش برای اندیشیدن به شکل انتزاعی، از مواهب خدادادی است. مکاتب مختلف بشری به گونه های متفاوتی به تبیین انسان و ویژگی های او پرداخته ولی از شناخت و تبیین همه جانبه درمورد انسان ناتوان بوده اند. اما دین اسلام به انسان به عنوان موجودی چند بعدی و دارای کارکردهای اخلاقی، توجه ویژه ای دارد. اسلام برای مدیریت رفتار انسانی، مؤمنان را به خودآگاهی، خودسازی و تهذیب و شناخت فضیلت ها و زیبایی های اخلاقی تشویق می کند که مقدمه ای برای خداشناسی است. این کنترلِ رفتارهای درونی و بیرونی، همان مدیریت هوش هیجانی است. هوش هیجانی یکی از مسائلی است که مدتی است بشر امروزی به آن توجه کرده، ولی اسلام از قرن ها پیش به زندگی بشر در ابعاد مختلف نگریسته است. قرآن کریم، نهج البلاغه، احادیث و روایات به عنوان مهم ترین منابع علمی ـ اخلاقی و تربیتی اسلام، در کنار دیگر امور زندگی، قابلیت ها و کارکرد هوش هیجانی را برای انسان ها به ویژه مؤمنان یادآور شده اند تا از طریق مدیریت عواطف و هیجانات در فعالیت های روزمره و رفتارهای انسانی ـ به خصوص در تعامل با انسان ها ـ به هدف غایی خلقت خود نزدیک شوند.

بررسی نقش آموزه های مذهبی در کاهش مشکلات روحی ـ روانی جوامع در عصر حاضر موضوع تحقیقات فراوانی بوده است، اما اندکی از این مطالعات سعی در بررسی رابطه مذهب و هوش هیجانی داشته اند. در همین راستا این پژوهش به بررسی رابطه این دو متغیر در دانشجویان دختر مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه یزد پرداخته است. نتایج این مطالعه حاکی از آن است که بین سطح هوش هیجانی و اعتقاد مذهبی، رابطه مثبت، مستقیم و معناداری وجود دارد، به طوری که رشد و تقویت اعتقادات مذهبی، باعث افزایش توان کنترل احساسات و هیجانات درونی خود و دیگران و به عبارتی، بهبود سطح هوش هیجانی جامعه می گردد. همچنین بیشترین ضریب همبستگی، بین بُعد حل مساله و اعتقادات مذهبی وجود دارد.

هدف مقاله حاضر این است که با رویکردی علمی – دینی و به روش نظری، هوش هیجانی را از نگاه روان شناسی و اسلام، بررسی و مطالعه کند. برای فهم بهتر و غنای بیشتر بحث ابتدا هوش شناختی، تاریخچه و انواع آن مطرح و سپس به روش توصیفی - تحلیلی هوش هیجانی، به صورت مفصل بررسی شده است. در ادامه به مقایسه هوش هیجانی و هوش شناختی و شیوه های سنجش و اندازه گیری هوش هیجانی پرداخته میشود. در بخش پایانی، درباره رویکردهای هوش هیجانی از دیدگاه روان شناسی و اسلام به روش تحلیل متون دینی و استنباط عقلی، بحث و بررسی، صورت گرفته است. نتیجه نهایی این است که حتی اگر بپذیریم که هوش هیجانی در روان شناسی، موضوع تازه ای است، از دیدگاه اسلام چیز جدیدی شمرده نمیشود و زیرمجموعه ای از عقل و احکام آن است.

مقدمه: پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه هوش هیجانی و عوامل پنجگانه شخصیت انجام شده است.روش: پژوهش حاضر پژوهشی از نوع همبستگی می باشد و بدین منظور 377 نفر (دختر=191، پسر=186) ازبین دانش آموزان مقطع سوم دبیرستان شهرستان اراک با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. آزمودنی ها جهت اندازه گیری هوش هیجانی و عوامل پنجگانه شخصیت به مقیاس هوش هیجانی شات (EIS ) و سیاهه شخصیت گلدبرگ (IPIP) پاسخ دادند. داده های به دست آمده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته ها: نتایج حاصل از پژوهش نشان داد هوش هیجانی با برونگردی، گشودگی به تجربه، سازش یافتگی و وظیفه شناسی رابطه مثبت و در مقابل با نوروزگرایی رابطه منفی دارد. از سوی دیگر بررسی مقایسه ای هوش هیجانی دختران و پسران نیز نشان داد که سطح هوش هیجانی دختران نسبت به پسران بالاتر است.نتیجه گیری: هوش هیجانی بخشی از سازه شخصیت است و شخصیت بستر عملکرد هوش هیجانی، بنابراین هوش هیجانی همواره باید به عنوان بخشی از نظام گسترده تر شخصیت مورد مطالعه قرار گیرد.

مقدمه: پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه سلامت عمومی و هوش هیجانی مدیران زن و مرد مدارس راهنمایی شهر تهران و ارتباط آن با رضایت شغلی معلمان آن مدارس انجام شد.روش: 61 مدیر مرد و 52 مدیر زن از مدارس راهنمایی نواحی 19 گانه شهر تهران و 339 معلم زیرنظر همان مدیران به صورت تصادفی انتخاب شدند. پرسش نامه های سلامت عمومی گلدبرگ، هوش هیجانی شرینک و رضایت شغلی قاسمی مورد استفاده قرار گرفتند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون، t مستقل و تحلیل واریانس دو عاملی استفاده شد.یافته ها: نتایج نشان داد که: رابطه مثبتی بین سلامت عمومی و هوش هیجانی و رابطه منفی بین سن و سلامت عمومی در مدیران مدارس وجود دارد. هوش هیجانی مدیران زن بالاتر از مدیران مرد است. در مدارسی که هوش هیجانی مدیران آنها بالا است، نسبت به مدارسی که هوش هیجانی مدیران آنها پایین تر است، رضایت شغلی معلمان بالاتر است و جنسیت و هوش هیجانی مدیران، اثر تعاملی بر سلامت عمومی آنها دارند.نتیجه گیری: سلامت عمومی با هوش هیجانی رابطه مثبت داشته و مدیرانی که از هوش هیجانی بالاتری برخوردارند، هم از سلامت عمومی بالاتری برخوردارند و هم در تعامل و ارتباط با معلمان، می توانند روابط بین فردی سالمتر و موفق تری برقرار نمایند.

مقدمه: هدف از پژوهش حاضر مقایسه هوش هیجانی و مولفه های آن (درک هیجان، کنترل هیجان، مهارت های اجتماعی و خوش بینی) با رضایت از تحصیل در دانش آموزان دختر و پسر بود.روش: 386 دانش آموز از دبیرستان های شهر شیراز به شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند و پرسشنامه های هوش هیجانی و رضایت از تحصیل را تکمیل کردند. داده های بدست امده با روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون چندگانه و آزمون t مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.یافته ها: نتایج پژوهش حاکی از ارتباط مثبت بین هوش هیجانی و رضایت از تحصیل است. تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که از مولفه های هوش هیجانی، دو مولفه درک هیجان و خوش بینی پیش بینی کننده مثبت و معنادار رضایت از تحصیل می باشند. همچنین نمره کل هوش هیجانی، نمره مولفه درک هیجان و نمره کل رضایت از تحصیل در دختران بیشتر از پسران بود.نتیجه گیری: هوش هیجانی به ویژه مولفه خوش بینی بیشترین سهم را در پیش بینی رضایت از تحصیل ایفا می کند. علاوه بر این، وجود تفاوت در هوش هیجانی و رضایت از تحصیل دانش آموزان دختر و پسر لزوم توجه متولیان تعلیم و تربیت را به تفاوت های جنسیتی آشکار می سازد.

مقدمه: صاحبنظران و پژوهشگران معتقدند که هوش هیجانی می تواند کاربردها و تاثیرات مهمی بر فعالیت های گوناگون آدمی نظیر رهبری و هدایت شدن دیگران، رشد حرفه ای، سلامت روانی، زندگی خانوادگی و زناشویی داشته باشد. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بین هوش هیجانی و رضایت زناشویی در زنان متاهل و همسرانشان بود. روش: 500 نفر از زنان متاهل شاغل در ادارات، سازمان ها و شرکت های دولتی شهر تهران و همسران آنان به شیوه نمونه گیری طبقه ای تصادفی انتخاب شدند. اطلاعات لازم به وسیله پرسشنامه مقیاس هوش هیجانی پترایدز و فارنهام و مقیاس سنجش خانواده نجاریان جمع آوری شد. جهت تحلیل آماری داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیری استفاده شد.یافته ها: نتایج نشان داد که بین هوش هیجانی زنان با رضایت زناشویی آنان و همسرانشان رابطه مثبت معنادار وجود دارد. به علاوه، هوش هیجانی زنان و همسرانشان 35 درصد از واریانس رضایت زناشویی زنان پژوهش و 6 درصد از واریانس رضایت زناشویی همسران را تبیین می کند.نتیجه گیری: با توجه به وجود رابطه مثبت معنادار بین هوش هیجانی و رضایت زناشویی در زنان شاغل و همسرانشان، کیفیت هوش هیجانی می تواند به عنوان سازه ای بنیادین و اثرگذار در روند بهبود و تقویت روابط زناشویی رضایت مندانه به شمار رود. بنابراین می توان از طریق آموزش نقش هوش هیجانی در بهبود روابط بین فردی و زناشویی اقدام موثر انجام داد.

هوش هیجانی به بررسی تاثیر تناسب اعمال در روابط اجتماعی و ارتباطات روانی و عاطفی در شرایط خاص می پردازد. یعنی اینکه فرد در شرایط مختلف بتواند به بهبود شرایط و ارتقای وضعیت اجتماعی و روانی خود بپردازد. پژوهش حاضر، مولفه های هوش هیجانی را به عنوان پیش بین های کسب و کارهای بین المللی مورد بررسی قرار داده است. جامعه آماری پژوهش حاضر دانشجویان کارشناسی دانشگاه تهران در نظر گرفته شدند که با استفاده از روش نمونه برداری خوشه ای تعداد 364 دانشجو دانشگاه تهران انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پژوهش پرسش نامه هوش هیجانی استاندارد بار آن و پرسش نامه سنجش ایجاد کسب و کارهای بین المللی MET استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از روش تحلیل ممیز و در بخش اعتباریابی از همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج به دست آمده فرضیه پژوهش را تایید کرد. به بیان دیگر، از روی متغیر های هوش هیجانی می توان در ابتدا وضعیت کارآفرینی و نرخ تشکیل کسب و کارهای بین المللی را اندازه گیری نمود، سپس به بررسی و پیش بینی ایجاد کسب و کارهای بین المللی پرداخت.

این پژوهش با بهره گیری از مبانی نظری نظریه دلبستگی، به جهت تعیین و تبیین یکی از عوامل احتمالی موثر در شکل دهی تحول دلبستگی طرح شده است. منابع داده های موجود، پرسشنامه هوش هیجانی بار- آن و فرایند موقعیت ناآشنا هستند. صد تن از مادران کودکان یک ساله، به منظور تفکیک مادران به دو گروه مادران کودکان ایمن و مادران کودکان ناایمن، همراه با فرزندان شان در فرایند موقعیت ناآشنا شرکت جسته، به پرسشنامه بار- آن پاسخ دادند. نتایج مبین سه نکته اصلی است: 1) هوشبهر هیجانی مادران کودکان ایمن بیش از گروه مادران کودکان ناایمن است. 2) در میان مولفه ها، مولفه روابط بین فردی تفاوت میانگین بیشتری را نشان داده است 3) در میان خرده مولفه ها: همدلی، خودآگاهی هیجانی، آزمون واقعیت، شادکامی و تحمل فشار تفاوت بیشتری را در میان دو گروه مادران به نمایش گذارده است. در این میان تنها تفاوت میانگین های دو گروه درخرده مولفه انعطاف پذیری موید فرض پژوهش نیست. به این ترتیب توانایی مادر در شناخت نیازهای دلبستگی کودک، مسوولیت پذیری، همدلی و سازگاری او با این نیازها و نیز توانایی او در جهت شناخت هیجان های خویشتن، مهار و جهت دهی مناسب به این هیجان ها و استفاده از توانایی های ذکر شده در جهت تحمل فشارهای وارده از سوی مادر در شکل گیری و تحول نظام دلبستگی کودک موثر می باشد.