جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

 هدف ما در این مقاله بررسی ارتباط احتمالی مفهوم فلسفی کل گرایی با فعالیت های آینده پژوهان است. انگیزه این مطالعه توجهی است که خود متفکران آینده پژوهی، به ویژه وندل بل - که می توان او را یکی از معتبرترین نویسندگانی دانست که به فلسفه آینده پژوهی پرداخته اند - به این موضوع داشته اند. برای این منظور ابتدا تلاش می نماییم که تعریفی دقیق و فلسفی برای مفهوم کل گرایی و انواع آن ارایه کنیم. سپس به مرور تحلیلی متن کتاب مبانی آینده پژوهی نوشته و ندل بل می پردازیم. بخش پایانی این جستار نیز به این پرسش اختصاص دارد که آینده پژوهی کل گرا چگونه علمی می تواند باشد. در پایان نشان خواهیم داد که کل گرا بودن ضرورتا مستلزم وجود یک بدنه نظری علمی در آینده پژوهی است.

با وجود قدمت بسیار طولانی بحث و گفتگو در زمینه جامعه ایده‌آل، بسیاری از اندیشمندانی که قدم در این عرصه نهاده‌اند، در نهایت در یکی از دام‌های رویا پردازی یا تقلیل گرایی گرفتار آمده‌اند. با در نظر داشتن این نکته، تحقیق حاضر تلاش دارد تا ضمن اجتناب از اسارت در این دو دام، به مدد تئوری‌های تحلیلی در جامعه شناسی، مدلی را برای جامعه ایده‌آل طراحی کرده و سپس با استفاده از داده‌های تجربی، دوری و نزدیکی جوامع مختلف را در دست‌یابی به این مدل بسنجد. چارچوب تحلیلی این مدل که بر مبنای تئوری کنش پارسونز و نظریه ساختار بندی گیدنز ترسیم شده است، شامل دو سطح-ساختاری و فردی-و چهار بعد (اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی) اصلی است. مطابق این چارچوب، جامعه نیک، جامعه‌ای است که ضمن دست‌یابی به توسعه در هر یک از سطوح و ابعاد یاد شده، هم‌ زمان عامل تعادل را نیز به نحوی رعایت کرده باشد. بخش تجربی تحقیق که در واقع نوعی بررسی اعتبار مدل نیز محسوب می‌شود، بر پایه تحلیل داده‌های ثانوی ماخوذ از منابع آماری مختلف می‌باشد. مطابق نتایج بدست آمده، از بین 5 کشور بررسی شده در این تحقیق-فنلاند، اسلواکی، ترکیه، چین و ایران-فنلاند بیشترین قرابت را با جامعه نیک، نشان داده است.

در این مقاله با استفاده از «نظریه آشفتگی» به بررسی جامعه ایران و علوم اجتماعی در آن خواهیم پرداخت. ابتدا نشان خواهیم داد که جامعه ایران رفتاری «آشفته» از خود نشان می دهد و به دلایلی که ذکر خواهد شد می توان آن را به مثابه یک سیستم آشفته در نظر گرفت. این امر با برشمردن برخی خصوصیات سیستم های آشفته، از جمله «حساسیت به شرایط اولیه» و سازوکارهای «انبساط و تاشدگی» و جستجوی آن ها در جامعه ایران، انجام شده است. برخی از نمودهای این آشفتگی مانند هنجارنبودن توزیع متغیرهای تعریف کننده سیستم و ناسازگاری پایگاهی در ایران بدین منظور بررسی شده اند. با قائل شدن تفکیکی اساسی میان «آشفتگی» و «پیچیدگی» و ارائه سنخ شناسی، جامعه ایران را با جوامع غربی مقایسه کرده ایم. در چارچوب نظریه آشفتگی از اصطلاحات برخی نظریه پردازان، به ویژه «تمایز ساختی» و «هماهنگی کارکردی» اسملسر و «جامعه کوتاه مدت» کاتوزیان، در تدوین نتایج این مقایسه بهره برده ایم.علاوه بر چیستی جامعه ایران، چرایی ناکامی علوم اجتماعی - به عنوان یکی از مهم ترین مظاهر و عناصر معرفت مدرن - یکی دیگر از اهداف این مقاله است. بدین منظور، پیامدهای این سنخ شناسی بر شکل گیری علوم اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش کرده ایم نظرات سید جواد طباطبایی در این زمینه را وارد چارچوب نظری خود نماییم. آشفتگی در اثر دو فرایند «انبساط» و «تاشدگی» به وجود می آید. اساس استدلال ما این است که در جوامع توسعه یافته غربی، پیچیدگی ایجادشده در اثر انبساط، به دلیل تمایز ساختی و هماهنگی کارکردی به ساختمندشدن انجامیده است. این ساختمندی را در رابطه دیالکتیکی میان بنیان های معرفتی و ساختار اجتماعی غربی نشان داده ایم. در ایران، در کنار انبساط، تاشدگی نیز عمل کرده است. این امر امکان «تقلیل گرایی» و «انتزاع سازی» را، که مقدمه شکل گیری علوم اجتماعی در غرب بود، غیرممکن کرده است. در واقع، عناصر تشکیل دهنده جامعه آشفته قابل تقلیل نیستند، زیرا مرزهای مقولات همواره در حال تغییرند. با وجود این، با ذکر نمونه هایی استدلال می کنیم که چرا، علی رغم اشتراکات بسیار با «نظریه امتناع» طباطبایی، نظریه آشفتگی امکان های جدیدی برای جامعه شناسی در ایران متصور می داند. هدف این نظریه جستجوی نظم در بطن آشفتگی است.