جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رییس فرقه الجواربیة در مورد مذهب او اختلاف است. اشعری او را از مرجئه قائل به تشبیه می شمارد و ابن حزم به صر احت از او به عنوان یک شیعه یا "رافضی" سخن می گوید. عماد الدین طبری امامی به هنگام بحث از اصحاب سفیان ثوری( که صفات را اثبات می کنند و به ظواهر نصوص بدون تعرض به تاویل عمل می کنند) از جواربی به عنوان متأخرین این قوم یاد می کند و مذهب آنها را در نبوت و امامت و عقل و سمع همان مذهب اشعری می داند. معاصر هشام بن حکم وهشام بن سالم جوانیقی و مقاتل بن سلیمان بوده است و یزید بن هارون واسطی و بشر المریسي را تکفیر کرده است. آنچه را که به او نسبت داده اند عموما از جانب مخالفین بوده و مشابه آن صفاتی است که معمولا به هشامین نسبت می دهند. می توان او را بنا به گفته ها از معتقدان به تجسیم تشبیهی دانست که مبتنی بر این نظر ابن سالم است که خداوند به صورت انسان است اما نه از لحاظ گوشت و خون . ابن حزم معتقد است که جواربّی به نص بر ائمه از علی (ع) و اولاد او از جانب پیامبر(ص) قائل بوده است.

متکلم. معتزلی و ریسس ضراریة. در اعتزال بر مذهب واصل بن عطا و عمرو بن عبید بود سپس با واصل در خلق و انکار عذاب قبر اختلاف پیدا کرد. نقل است که بعد تر گفته هایی خلاف مذهب اعتزال از او پیدا شد. قاضی عبدالجبار می گوید که او از اصحاب اعتزال بود و سپس به مجبّره پیوست. ابن ندیم او را از اهل بدعت معتزله می شمارد. ابن حزم اصحاب ضرار را نیز از مقرب ترین مذاهب معتزله به اهل سنت و جماعت می شمارد. او در محفل محفل یحیی بن خالد برمکی با هشام بن حکم نیز مناظراتی داشته است.

متکلم اهل قیروان معتزلی و قائل به خلق قرآن به شیوه ابوهذیل علاف و بشر المریسي

متکلم معتزلی متمایل به اعتزال بصره که بعدتر از او آراء خاص پیدا شد و ابو علی جبّاعی او را به جنون متهم کرد. نام سه کتاب او به ما رسیده است : کتاب الانکار ان یخلق الناس افعالهم؛ تثبیت دلالة الأعراض؛ الجزء الذي لایتجزّأ و عبدالجبار کتاب الأبواب را به او نسبت می دهد که ابوهاشم الجبّاعی بر آن ردی نوشته است. او صفات را به خداوند نسبت می داد اما آنها را برای او اثبات نمی کرد به تعبیری خداوند عالم لا بعلم است و قادر لا بقدرة . خداوند را نه متکلم که مکلّم می دانست.

محدث فقیه متکلم

محدث و متکلم معتزلی که اعتزال را از واصل بن عطاء و عمرو بن عبید دریافت کرده بود. او معاصر قیام نفس زکیّه و برادرش ابراهیم علیه منصور عباسی بود که عده ای از معتزله در آن قیام شرکت کردند اما عثمال طویل در این خروج شرکت نکرد .

محدث و متکلم شیعه. ابن ندیم او را از "شیعیان متفرّقون" می داند که مذاهب آنان معلوم نیست.

محدث نحوی فقیه و متکلم. ابتدا مالکی بود و بعد به مذهب شافعی گروید. تقلید را ناشی از نقص عقول و پستی همت می دانست. با ابو عبدالله شیعی که از پیش قراولان قیام دولت فاطمیون بود مناظرات متعدد داشت که ابن الحداد آن را برای شاگردانش املا کرد و آن را "المجالس" نامید. او همچنین با اتباع معتزله در قیروان درباب مسائلی همچون خلق قرآن جدال می کرد.