جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه، سبک شناسی فارسی به وضعیت رکودی-پژوهش های منفردی که اغلب سبک را جدا از بافت موقعیتی متن بررسی می کنند-دچار شده که خروج از آن ضروری است. راه حلی که در این مقاله پیشنهاد می شود، معرفی شاخه های جدید سبک شناسی و بازیابی ابزارهای مناسبی جهت تجزیه و تحلیل متون فارسی است. به منظور برداشتن یکی از گام های نخست در این زمینه، مقاله حاضر به معرفی سبک شناسی انتقادی می پردازد و در معرفی این شاخه از سبک شناسی، به دو پرسش بنیادی پاسخ می دهد: 1. سبک شناسی انتقادی بر چه مبنایی متون را مطالعه و بررسی می کند؟ 2. سبک شناسی انتقادی در تحلیل متن از چه ابزارهایی استفاده می کند؟ در این پژوهش، به مفاهیم «سبک»، «انتقادی»، «ایدئولوژی» و «قدرت» به عنوان چهار مفهوم پایه در سبک شناسی انتقادی پرداخته می شود و سپس ابزارهایی که صاحب نظرانی از قبیل فولر، سیمپسون و جفریز ارائه کرده اند، معرفی می شود. در پایان، به زمینه های سبک پژوهی انتقادی در ادبیات فارسی و پژوهش هایی که می توانند انتخاب های زبانی و سبک گسترش یافته در متن را با هدف نشان دادن ارتباط های پنهانی و ایدئولوژی پوشیده متن تجزیه و تحلیل کنند اشاره می شود.

این مقاله تلاشی است برای فهم ذهنیت سوژه های اجتماعی (دانش آموزان) در میانه گفتمان های مختلف موثر (خانواده و مدرسه). پیش فرض مقاله این است که این دو نهاد همسو نیستند، بلکه در سطح اهداف و عملکرد با هم متفاوت اند. در این تحقیق، با روشی تجربی تقاطع این گفتمان ها در مدرسه بررسی می شود. به این منظور با 30 دانش آموز، 5 نفر از اولیای مدرسه و 15 نفر از والدین مصاحبه کیفی انجام شده است. می توان دید که دو گفتمان خانواده و مدرسه در 4 مولفه تحصیل، مذهب، پرورش سیاسی و انضباط در مقابل یکدیگر قرار می گیرند. هر کدام دانش آموز را در تملک خود می داند و سعی می کند در زمان و مکان تحت سیطره خودش، به ذهنیت دانش آموزان مطابق با آرمان های خویش شکل دهد. بدین ترتیب گاه در سطح اهداف و گاه در سطح عملکرد بین آنها تنش وجود دارد. این تنش موجب می شود هویت دانش آموز به مواضع گوناگونی فراخوانده شود. مهمترین علت تفاوت مدرسه و خانواده در درجه استقلال آنها از گفتمان دولت است.

این مقاله به مطالعه روش های متنی شده بازنمایی ایدئولوژی در کتاب های آموزشی زبان انگلیسی اینترچنج پرداخته و برای یافتن پاسخی برای این پرسش ها که کتاب های زبان انگلیسی اینترچنج، به مثابه صور نمادین، به معنایی که تامپسون به کار می برد، چگونه معنای ایدئولوژیک خود را به نوآموزان زبان انگلیسی انتقال می دهند؟ و اینکه چگونه در این کتاب ها ایدئولوژی و سبک زندگی آمریکایی به شکلی طبیعی و همگانی نشان داده می شود؟ ابتدا هر چهار کتاب زرد، قرمز، آبی و سبز اینترچنج مطالعه شد تا مؤلفه هایی که به وسیله آنها سبک زندگی بازنمایی شده استخراج شود. سپس الگوی بازنمایی سبک زندگی آمریکایی در این کتاب ها کشف و مشخص شد که این الگوها راهبردهای اصلی این کتاب، جهت انتقال دیدگاه ها و عقاید آمریکایی هستند. برای پیگیری ادعاهای مقاله، روش شناسی مقاله طوری طراحی شد که ابتدا چهار بحث گروهی متمرکز انجام شود تا نحوه برخورد مخاطبان با این کتاب ها مطالعه و واکاوی شود. با تحلیل اظهارنظر زبان آموزان، یافته هایی به دست آمد مبنی بر اینکه اگرچه سبک زندگی و فرهنگ بازنمایی شده در این کتاب ها بیشتر آمریکایی است، اما این خود مخاطبان هستند که به هنگام برخورد با آنچه در این کتاب ها مطرح می شود و اینکه باید از چه سبک آداب و رسوم و عادت های اجتماعی پیروی شود، دست به انتخاب می زنند. یافته های این نوشتار همچنین نشان می دهد که در بسیاری از موارد، زبان آموزان حتی در انتخاب خود به گونه ای دست به یک بریکولاژ فرهنگی می زنند.

ساخت گرایی یکی از شیوه های نقد ادبی است که به بررسی ساختارهای اجتماعی در آثار ادبی می پردازد. ایدئولوژی، از مهم ترین مباحث مورد توجه منتقدان ساخت گرا و از جمله مباحث مهم داستان نویسی عصر صادق چوبک است. چوبک در داستان های خود به انحاء و روش های مختلف، ایدئولوژی های گوناگون حاکم در جامعه وقت، از جمله ایدئولوژی اجتماعی (مرد سالاری، طبقاتی و ... )، سیاسی و مذهبی را به چالش می کشاند. در این مقاله، ایدئولوژی و بازتاب آن در همه داستان های چوبک با رویکرد جامعه شناسی ساخت گرا، از دیدگاه دو منتقد معروف مارکسیست، لوسین گلدمن و جورج لوکاچ مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش تحلیل و تفسیر، به تبیین یکی از مباحث مهم و اصلی مدنظر منتقدان ساخت گرا، تحت عنوان «ایدئولوژی» و جستجوی آن در داستان های چوبک از سه جنبه سیاسی، اجتماعی و مذهبی پرداخته شده است. نقد روحیه استعمارستیزی روشنفکران، ارائه تصویر برجسته از فشار سیاسی، ابراز تنفر از بی ثباتی وضعیت حاکم، اعتراض به فقدان آزادی بیان و ... بازتاب ایدئولوژی سیاسی حاکم در جامعه عصر چوبک است. در بعد اجتماعی، چوبک پایه و اساس تمام عقب ماندگی و رکود جامعه عصر خود را سوای بی لیاقتی حاکمان و حضور استعمار در ایران، غلبه فقر در جامعه در زوایای مختلف از جمله: مالی، فرهنگی و اجتماعی ناشی از برداشت های غلط از ایدئولوژی حاکم می داند. بازتاب ایدئولوژی مذهبی، تقریبا در تمامی داستان های چوبک به چشم می خورد. وی در داستان های خود به تشریح اثر منفی باورهای عامیانه و خرافی در ضعف فرهنگی جامعه خود می پردازد.

انقلاب اسلامی ایران و پیامدهای پس از آن، بویژه ظهور جمهوری اسلامی، از موضوعات جذاب و گیرا برای محققان و اندیشمندان غربی بوده است. هر یک از آنها به طریقی کوشیده اند چرایی و چگونگی وقوع این رویداد بزرگ در تاریخ معاصر ایران را تحلیل نمایند. نیکی آر.کدی، مورخ نام آشنای امریکایی، از جمله این افراد است. این مقاله با مرور پرسش اصلی کدی درباره انقلاب اسلامی آغاز می شود و با بررسی چهارچوب تحلیل وی از انقلاب ایران، به ویژه دیدگاه وی درباره چرایی ظهور «تشیع انقلابی» و چگونگی رابطه میان ایدئولوژی و انقلاب در انقلاب ایران ادامه می یابد. دیدگاه کدی درباره چرایی ظهور اسلام انقلابی در انقلاب ایران ذیل مدل «سازمانی» که به تحلیل ایدئولوژی در چهارچوب منازعه سازمان یافته برای بدست آوردن قدرت می پردازد، جای می گیرد. این مدل را با دو مدل دیگر درباره رابطه ایدئولوژی و انقلاب یعنی مدل های «ذهن گرایانه» و «گفتمانی» مقایسه کرده و کوشیده ایم با تکیه بر این دو مدل جایگزین، نواقص و امتیازات دیدگاه کدی را روشن سازیم. در پایان پس از طرح تحلیل کدی از وضعیت کلی سیاست های جمهوری اسلامی به بررسی انتقادی دیدگاه وی درباره انقلاب اسلامی ایران پرداخته ایم.

نوشتار حاضر که متشکل از شش بحث فرعی است درصدد تشریح نسبت بین دین و ایدئولوژی به عنوان یک معرفت است، تا از این طریق به گونه های دینداری متاثر از ایدئولوژی دست یابد. بر این اساس، ضمن توضیح ویژگیهای اساسی ایدئولوژی، رابطه این دو مفهوم در دو عرصه متفاوت یعنی در غرب و در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی تحلیلی ـ تاریخی این موضوع به خصوص در ایران، نوشتار را به سمت منظور اصلی خویش رهنمون ساخته است. در این مسیر ضرورت تشخیص داده شد که برخی از انتقادهای مهم نیز مطرح و مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت، بر پایه مباحث فوق، پنج گونه دینداری متاثر از ایدئولوژی از یکدیگر متمایز گردید، ویژگیهای آنها توضیح داده شد و تحلیل مقایسه ای از آنها ارایه شد.

جریان غالب بر ادبیات عصر صفوی، به دلیل قرار گرفتن در متن حکومتی ایدئولوژیک، رگه های نیرومندی از فرمالیسم را در بطن خود نهفته دارد. فرم گرایی و نگرش غیر ایدئولوژیک و سنت ستیزی و مبارزه به شیوه های غیر سیاسی و تساهل و تسامح و نگرش فرامذهبی و فراملیتی که از خصوصیات این ادبیات است، در واکنش به رویه های کاملا وارونه با این گونه شاخصه ها، در ادبیات این دوره مطرح گردیده است. بر اساس این ذهنیت و در واکنش به زمانه و زمینه های فرهنگی آن است که در ادبیات این دوره، پیچیدگی و دگر اندیشی و مضمون یابی و منطق تمثیلی و استقلال و فقدان وحدت در ابیات و نوآوری در همه موضوعات از اهمیت اساسی برخوردار شده است. چون همه این ویژگی ها در فرهنگ ساده و سنتی و یک  رنگ و تقلیدگرانه حاکم بر جامعه به فراموشی سپرده شده است. البته تاثیر نقدهای محفلی در قهوه خانه ها و گویش فارسی زبانان هندوستان و خلاقیت های شماری از شاعران اصفهان و شهرهای پیرامون آن را بر شکل گیری این سبک نیز نباید به فراموشی سپرد.

بیداری اسلامی (انقلاب های نوظهور جهان عرب) واجد تحولاتی است که سیاست خارجی تمام بازیگران منطقه از جمله ایران را متاثر خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران که برخاسته از انقلابی مذهبی است، در مواجهه با این تحولات، توامان فرصت و چالش های متعددی را در عرصه سیاست خارجی راهبردی خود شاهد بوده که برآیند این روند، الزام گزینش راهبردی قابل اعتنا برای تامین امنیت و استفاده از فرصت ها را گوشزد می کند. این پژوهش با توجه به بافت منطقه خاورمیانه و رهیافت های متنوع نظری در عرصه سیاست بین الملل، اتخاذ راهبرد منطقه ای ایران مبتنی بر رویکرد نظری «رئالسیسم تدافعی» را از قابلیت بیشتری جهت توفیق در مواجهه با تحولات منطقه دانسته، تا ضمن افزایش قدرت ملی، خصومت های رقبای منطقه ای را نیز بر نیانگیزد. در این راستا، ایران ضمن تعریف دو حلقه فوری و غیرفوری در محیط امنیتی خویش، سعی در استفاده از دو ابزار استراتژیکی و ایدئولوژیکی برای رفع نگرانی های راهبردی خود نموده است تا ضمن برطرف نمودن تهدیدات امنیتی از یک طرف و از طرف دیگر با حمایت از اکثر انقلاب های منطقه در راستای افزایش نقش منطقه ای خود، پیروزی جبهه اسلامی و تقویت محور مقاومت اسلامی گام بردارد.

در روند شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی نیز، مساجد یکی از عمده ترین محل های تجمع و اعتراض مردم و شکل گیری تظاهرات علیه رژیم شاه بود.در واقع، تجمع جمعیت که عامل مهمی در شکل گیری توده ها بود و نقش به سزایی در شکل گیری تظاهرات و اعتراضات مردمی علیه رژیم شاه داشت، از مساجد ریشه می گرفت. مساجد عمده ترین ابزار روحانیت برای ارتباط با اقشار مختلف جامعه بودند و از طریق آنها ایدئولوژی انقلاب و پیام روحانیت به گوش مردم می رسید. همچنین، عامل اصلی بسیج تجار و بازاریان، مساجد بودند که به دلیل پیوند تاریخی مسجد و بازار در قیام ها و اعتراضات مردمی، مسجد مرکز تشکل و سازماندهی بازاریان بود.پرسش های مهمی که در مقاله حاضر مطرح می شود، این است که کانون اصلی قدرت در نظام در جمهوری اسلامی ایران در چه حوزه هایی قرار دارد؟ مساجد چه نقش و کارکردهایی در مشروعیت بخشی به قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران دارد؟ فرض اصلی مقاله حاضر این است که ساختارهای قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مفهوم منتشر شده ای از فرهنگ است که درون تمام ساختارهای سیاسی و اجتماعی و از جمله مسجد حضور دارد و به تولید و بازتولید قدرت می پردازد. در مقاله حاضر، تلاش بر این است تا ابتدا روش گفتمان و چگونگی شکل گیری گفتمان هژمون و ارتباط آن با مفاهیم قدرت و فرهنگ را مورد بررسی قرار دهیم. سپس، جریان قدرت در مسجد و سازوکارهای قدرت ساز آن را مورد مطالعه قرار دهیم.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.