جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بیان کلمات معصومان و سخنان ائمه، استدلال های روشنی وجود دارد که خداوند برای هدایت انسان ها به سوی کمال شان پیامبران و امامانی فرستاده است تا بدین وسیله، حجت بر بندگانش تمام شود. برای نمونه، روایت اول کتاب الحجه اصول کافی بر چهار مساله ضرورت وجود حجت، ویژگی های حجت، ضرورت استمرار وجود حجت (حتی در دوران خاتمیت) و راه شناخت حجت دلالت می کند. تبیین و تحلیل این روایت، نشان گر آن است که قواعد عقلی نیز ضرورت امامت و استمرار آن را ثابت می کند که در این نوشتار، این قواعد به اختصار تبیین می شود.

ولی خدا جنبه آسمانی و نیروی تصرف در تکوین دارد. شخصیت نبی و رسول، افزون بر مقام ولایت، مقام دریافت و ابلاغ وحی، تبیین و توضیح وحی، مرجعیت دینی، رهبری و ریاست حکومت دینی را نیز عهده دار است. شخصیت امام و حجت از تمام آن مقامات، جز دریافت وحی، بهره می برد و تا عالم و آدم برجاست، این شخصیت الهی حضور دارد تا حکمت و لطف الهی نیاز انسان ها را در بر گیرد. این نوشتار نخست، به معرفی اجمالی امام و بیان جای گاه او به منزله تنها مصداق ولی ا... در عصر کنونی، واژه و اصطلاح شناسی ولایت، ماهیت ولایت، ولایت تکوینی و تشریعی، تاریخچه مباحث ولایت و مصادیق ولی می پردازد و سپس به نقد و بررسی دیدگاه های افراطی و تفریطی درباره امام باوری اشاره می کند و خاطرنشان می نماید که اعتقاد به ولایت امامان (ع) با عقیده به تفویض و غلو فاصله زیادی دارد.آن گاه پس از تبیین مبنا و اساس تصرفات تکوینی ولی خدا با استفاده از قواعد هستی شناسی فلسفی، به اثبات ولایت از منظر متون دینی (قرآن و روایات) اشاره می کند و در پایان، مهم ترین ویژگی های ولایت (خصایص ولایت) را بر می شمرد.

اندیشه تحقق مدینه فاضله که شهروندان، بر اساس آن، می توانند فضیلت محور و ارزش مدار زندگی کنند و به بسط و توسعه معنویت، صلح و صفا و پاکی برای رشد و تعالی انسانیت دست توانند یافت، از دیرباز در ذهن همه متفکران و مصلحان و فیلسوفان همچون افلاطون، فارابی، خواجه نصیر، شیخ اشراق و ...، مطرح بوده و هر کدام، به فراخور افق فکری خویش، طرحی درانداخته و الگویی را پیشنهاد کرده اند.راه صلاح و بالندگی انسان چیست و کجاست؟ چگونه انسان می تواند مدینه ای بسازد که در آن، قابلیت ها و استعدادهای خویش را به فعلیت برساند و زندگی انسان به دور از هر گونه جدال و بی عدالتی و مملو از خوبی و صلح و پاکی شود؟ برای این پرسش ها راه حل های متنوع و مختلفی در مکاتب فکری گوناگون وجود دارد. اما پرسش کلیدی این نوشتار، هستی شناسی و چگونگی «مدینه فاضله مهدوی» آن هم در اندیشه فیلسوف الهی، صدرای شیرازی است.آن چه در منظومه فکری ملاصدرا همچون حلقه ای مفقوده از دید بسیاری از محققان پنهان مانده است و بحثی مفصل می طلبد در این نوشتار به اختصار آمده است. از این رو، در ابتدا باید دید انسان کامل به منزله جزیی از جامعه چه معنایی دارد و سیر تکاملش تا مرحله اتصال به عقل فعال چگونه است. در ادامه باید به صفات جامعه نیکو و ویژگی های جامعه فاضله و صفات ریاست آن آرمان شهر اشاره کرد.

گرایش های دینی در مثنوی چندان گسترده نیست که بتوان مولوی را به مثابه دانشمندی دینی فرض کرد که در مثنوی خود به شرح و تفسیر آیات و روایات پراخته است، اما گسترده معلومات مولوی شامل مسایل فقهی هم می شود.یکی از مباحثی که مورد توجه ایشان واقع شده، بحث نماز است. ضرورت عبادت و نماز و مقدمات و شرایط قبولی و کمال و ارکان و واجبات و برخی اسرار نماز و نماز جماعت و نماز جمعه و برخی احکام دیگر فقهی نماز، که مبتنی بر شریعت می باشد، در این مقاله از دیدگاه مولانا مورد بررسی، و استنادات قرآنی و روایی آن ها مورد اشاره واقع شده است.

مدح در اصطلاح ادب فارسی عبارت است از صفت های خوب کسی را بویژه در شعر بیان کردن و یا صفت های خوب به او نسبت دادن. (ح- م- د) و (م- د- ح) لغه قلب یکدیگرند، و اگرچه هدف یکسان دارند اما در کاربرد آن ها فرق بسیار وجود دارد. حمد، مخصوص ذات الهی ولی مدح شامل همه انسان ها می شود «فرق میان حمد و مدح از چند جهت است: 1- مدح، هم برای ذوی العقول و موجودات جاندار می تواند باشد و هم مورد موجودات غیر ذوی العقول و غیر زنده، لیکن حمد فقط در مورد موجود زنده است. 2- مدح، گاه پیش از احسان است و گاه هم بعد از احسان، لیکن حمد همیشه پس از احسان است. 3- مدح، گاه مذموم است و ناپسند و آن را نهی کرده اند، در صورتی که در مورد حمد چنین نیست و بطور مطلق و کلی، حمد را ستوده اند.» (عسکری، 1363: ص 125) مدیحه های فراوانی در ادبیات عرب و فارسی و دیگر زبان ها می توان یافت که پاره ای از آن ها مدایح ناب و خالص هستند و بسیاری دیگر به خاطر چاپلوسی و چشم داشت انعام سروده شده اند.شعرای دوره جاهلیت، به دلیل زندگی قبیله ای، بزرگان قبیله را مورد مدح قرار داده اند و با ظهور اسلام، فضایل معنوی (به خصوص مدح مقام بلند پیامبر اکرم (ص)) به مدایح راه یافته است. در ادبیات فارسی نیز بعد از اسلام به تبعیت از شعر عرب، مدح ناب و غیرناب آغاز شده است. پاره ای از شاعران در قصاید خود علاوه بر مدح پیامبر به معراج ایشان نیز اشاره کرده اند. در این مقاله به شرح کلی مدح و بررسی اشعار برخی شخصیت های دینی و چهار شاعر از میان شعرای عرب صدر اسلام و دو شاعر معروف فارسی زبان سبک آذربایجانی پرداخته شده است.

تمام گزاره های قرآن کریم دارای مفهومی هدف دار هستند. این گزاره ها در موضوع های مختلف، دارای نظم هستند و با یک دیگر ارتباط دارند؛ به گونه ای که می توانند علاوه بر رسیدن به اهداف خود، طرحی جامع را برای گرایش روحی به اهل بیت (ع) با هم پوشانی، پی ریزی کنند. آشکار و بدیهی بودن آینده برای خداوند ارائه طرحی جامع در قرآن کریم با هدف گرایش به اهل بیت (ع) را تقویت می کند. الگوی راهبردی طراحی شده برخی آیات، منظومه وار اما به صورت تلویحی و غیر صریح، به چینش اعداد و ارقام اسم ها و چینش مفهومی و لفظی گزارش ها و مقایسه کردن آنها می پردازد. در قسمتی از این الگوی راهبردی هماهنگ و ضمنی آیات، هرمی را در چهار طبقه از صفات پیامبران و اسماء حسنای الهی می بینیم. پیامبر اکرم (ص) و به تبع آن اهل بیت (ع) با اختصاص برخی صفات و اسمای حسنای الهی از جمله «رحمت» و «رحیمیت»، نسبت به سایر پیامبران الهی در جایگاهی ویژه در راس این هرم قرار می گیرند. با توجه به این نکات، این پژوهش در مقام پاسخ به این سوال است که: قرآن کریم به وسیله الگوی منظم ساختاری خود، چگونه راهبردی را برای ایجاد گرایش به پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) به کار می گیرد؟

خلقت خداگونه انسان برای اولین بار در آموزه های تورات آمده است. بر طبق آنچه سفر پیدایش بیان می کند خداوند انسان را به صورت خود آفریده است؛ مساله ای که در متون خاص مسیحیان نیز مورد اشاره قرار گرفته است. نکته حائز اهمیت در دیدگاه عهدین نسبت به این مساله این است که میان خلقت آدمی بر صورت الهی و سروری و تسلط او بر سایر موجودات عالم رابطه مستقیمی وجود دارد. این آموزه در متون اسلامی اعم از شیعه و سنی نیز آمده است به نحوی که احادیثی همچون «ان الله خلق آدم علی صورته» از فراوانی قابل توجهی در متون روایی برخوردارند. در اینجا مساله اصلی این است که آیا این آموزه در متون اسلامی بر گرفته از عهدین است. به عبارت دیگر، آیا این حدیث برساخته جاعلان است، و آنها این حدیث را از متون یهودی - مسیحی گرفته و وارد متون حدیثی کرده اند؟ یا ریشه در حوزه وسیع تفکرات و تعالیم اسلامی دارد. این مقاله در آغاز، نگاهی به آنچه در متون یهودی و مسیحی در این باره آمده است، انداخته و سپس وضعیت سندی و دلالی این حدیث را از دیدگاه دانشمندان مسلمان مورد بررسی قرار داده است، و سپس با سیری در اندیشه عارفان مسلمان که این حدیث را در تبیین یکی از مهمترین نظریات خود یعنی نظریه انسان کامل به کار گرفته اند، به این نتیجه رسیده است صرف اشتراک آموزه ای میان ادیان مختلف مقوم انگاره اقتباسی بودن آن آموزه نیست، و مساله آفرینش انسان بر صورت الهی یکی از عمیق ترین آموزه هایی است که در ادیان ابراهیمی مطرح شده است بدون آنکه ادیان پسین از پیشین وام گیری داشته باشند.

یکی از بحث های مهم در عرفان، انسان کامل و ویژگی های اوست. سنایی به عنوان اولین شاعر عرفانی، اولین کسی نیز هست که این مساله را وارد شعر فارسی کرده و آن را مورد بحث و فحص قرار داده است لذا بررسی نظر او در این باب بسیار حائز اهمیت است. سنایی به انسان کامل از دو زاویه نگریسته است: از دیدگاه فلسفی یا به تعبیری ابن عربی وار و از دیدگاه اخلاقی. اما دیدگاه اخلاقی در نظریه سنایی بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است. سنایی در دیوان خود ابتدا ویژگی هایی را برای انسان کامل برمی شمارد سپس به این دلیل که آنها دست یافتنی نیستند به رعایت حداقل اخلاق بسنده می کند و انسان کامل را کسی می داند که سه ویژگی داشته باشد: 1- پرهیز از رذائل 2- آراستگی به فضائل 3-عمل گرایی

دین اسلام دینی سیاسی است و فقه، یعنی علم مناسک و احکام آن نیز ناگزیر وجه سیاسی دارد، در نتیجه، منظومه احکام اسلامی (فقه) به گونه ای چینش شده اند که تحقق کامل آن ها جز در قالب تاسیس حکومت اسلامی مدینه میسر نمی شد اما به رغم وضوح در تعامل دو حوزه فقه و سیاست در عصر پیامبر (ص) تعامل این دو امروزه بر ما چندان روشن نیست (سوال) البته نباید فراموش کرد که فهم رابطه فقه و سیاست تنها در نگرش منظومه ای به احکام اسلامی، دست یافتنی است. (فرضیه) این امر روشن است که پاسخ به سوال پیش گفته ما را در دستیابی به ابزارها، خصایص، اهداف، نیات و ... در گذر از «جامعه قبیله محور» حجاز به «جامعه ولی محور» مدینه رهنمون می شود. (هدف) در پژوهش حاضر تلاش می شود فقه سیاسی اسلامی در نخستین دوره خود یعنی عصر پیامبر (ص) از زاویه قدرت زایی اش در حوزه سیاست، بازبینی گردد. (روش) از نتایج مقاله می توان به این نکته اشاره کرد که با درک پسینی نمی توان به تعامل فقه و سیاست در عصر پیامبر(ص) دست یافت اما راه برای اجرای فقه سیاسی در حکومت اسلامی در دوران معاصر با درک پیشینی رابطه فقه و سیاست میسر است. (یافته)