جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫حدیث دومین سند دین شناسی و گسترده ترین منبع اسلام است، مسلمانان در تاریخ طولانی حدیث تلاشهای فراوان در حفظ، کتابت، گردآوری، تنظیم، شرح و توضیح و نشر آن داشته اند. بیش از یک قرن است که خاورشناسان، مطالعاتی را در حوزه حدیث آغاز کرده اند آنان در ضمن ارائه خدماتی در زمینه حدیث چون تصحیح، ترجمه و نشر، به طرح پرسشها و شبهاتی در این زمینه پرداخته اند. در میان مستشرقان گلدزیهر و شاخت بیشترین تاثیر را در این زمینه داشته اند. طبیعی است که اگر پژوهشگران مسلمان به نقد وبررسی این دیدگاهها نپردازند، با توجه به سرعت دست یابی به اطلاعات در دنیای کنونی، آثار زیانباری بر عقاید و باورهای مسلمانان و سست کردن بنیادهای دینی خواهد داشت. با این ضرورت موضوع این رساله انتخاب شد. مطالب این رساله در سه بخش تنظیم شده است. بخش اول به کلیات اختصاص دارد، که در ضمن دو فصل تاریخچه کلی شکلی گیری مطالعات استشراقی به صورت عام ونیز مطالعات خاورشناسی در حوزه حدیث را به بحث می گذارد. در فصل نخست از شکل گیری، انگیزه ها و ابعاد کار خاورشناسان بحث شده است. در فصل دوم از زمان شکل گیری مطالعات خاورشناسی در حوزه حدیث بحث شده و سپس به معرفی سی تن از مستشرقانی که در حوزه حدیث فعالیتی داشته اند، پرداخته شده است، در ادامه انواع مطالعات حدیثی خاورشناسان و نیز جریان های فکری آن مورد بحث واقع شده است. بخش دوم به نقد وبررسی دیدگاههای حدیثی گلدزیهر اختصاص دارد. در فصل نخست این بخش زندگی نامه علمی گلدزیهر و آثار او در زمینه مطالعات اسلامی و حدیثی معرفی شده است، سپس در فصل دوم چهار نظریه از دیدگاههای وی در زمینه حدیث نقد و بررسی شده است: یکی اصطلاح حدیث و سنت، دیگری ماهیت حدیث و سوم دیدگاه او درباره عدم کتابت حدیث و چهارم مسأله نقد متن. بخش سوم به نقد و بررسی دیدگاههای حدیثی شاخت اختصاص دارد. در فصل اول این بخش زندگی نامه علمی شاخت بهمراه آثار او در زمینه مطالعات اسلامی و نیز آثار حدیثی وی معرفی شده است. در فصل دوم چهار دیدگاه از آرای وی مورد نقادی قرار گرفته است. یکی انتساب احادیث فقهی به پیامبر، دیدگری قاعده شاخت در شناسایی احادیث ساختگی، سوم چگونگی شکل گیری اسناد و چهارم خروج شریعت از قلمرو فقه. در پایان نیز جمع بندی و نتیجه گیری از مباحث، بهمراه پاره ای از پیشنهادات ارائه شده است.

‫پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم در سال پنجم هجرت با زينب بنت جحش، دختر اميمه بنت عبدالمطلب (عمه‌پيامبر) ازدواج کرد. زينب ابتدا همسر زيد بن حارثه، پسرخوانده پيامبر بود و زيد در اثر ناسازگاري زينب را طلاق داد و به امر خداوند و براي از بين بردن يک عادت ناصواب و زشت جاهلي، پيامبر اکرم بازينب بنت جحش ازدواج کرد. اين ازدواج از جهاتي مورد بحث مستشرقان قرار گرفته است.يکي از جهت اينکه زينب بنت جحش قبلاً همسر زيد بن حارثه بوده و زيد بن حارثه نيز به عنوان فرزندخوانده پيامبر محسوب مي‌شده است. اينان پيامبر را به شهوت‌راني متهم مي‌کنند و به سختي بر موضوع تعدد زوجات (چند همسري) مي‌تازند. نگارنده در اين پايان‌نامه گزارش کوتاهي از ازدواج‌هاي رسول گرامي صلي الله عليه و آله و سلم ارائه مي‌دهد و فلسفه اين ازدواج‌ها را بيان مي‌کند. او براي پاسخگويي به شبهه تعدد زوجات، بيان کرده است که اين مسئله منحصر به اسلام نبوده؛ بلکه به شکل گسترده‌تر قبل از ظهور اسلام و در جامعه اعراب و ساير جوامع و اديان رايج بوده است. تعليم و تربيت، انگيزه سياسي، انگيزه بشردوستانه و انساني، عمل به دستور الهي براي سنت‌شکني جاهليت، حمايت اقتصادي از همسران خود، اظهار دوستي کردن با برخي از دشمنان و جلوگيري از جنگ و خونريزي، و رهايي کنيزان حکمت‌هايي است که براي تعدد زوجات ذکر شده است. در بخش پاياني به نقد و بررسي ديدگاه مستشرقان در باره اين داستان و شبهات آنان پرداخته و در نهايت به اين نتيجه رسيده است که مستشرقان و مبلغان مسيحي در تحليل ازدواج‌هاي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بسياري ناآگاهانه و برخي آگانه به بيراهه رفته‌اند واهداف پيامبر را با اهداف افراد عادي يکسان دانسته‌اند؛در حالي که رسالت پيامبران تنها گفتاري نيست، بلکه در مواقعي در عمل بايد رفتارهاي صحيح را نشان بدهند. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به زيبايي زينب بنت جحش چشم ندوخته بود؛ بلکه پس از آنکه زيد بن حارثه او را طلاق داد، پيامبر به فرمان خداوند او را به عقد خود در آورد، تا سنتي را که بدون دليل ميان مردم جاهليت رواج داشت از بين ببرد؛زيرا آنان پسرخوانده را پسر واقعي مي‌دانستند و همسر او را نمي‌گرفتند. پس اين ازدواج به منظور بيان يک حکم اسلامي انجام شد.

‫شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي، داراي تفاوت‌هاي عمده‌اي است که نگارنده آنها را از جهت شکل و ساختار و محتوا، مورد مطالعه و مقايسه قرار داده است. وي برخي از حوادث را که در مدينه اتفاق افتاده است، مانند غزوات بدر، احد، خندق، عهد‌شکني بني‌قريظه و داستان افک، از نظر تاريخي با اهميت‌تر دانسته و به بررسي تطبيقي شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي در باره آنها مي‌پردازد. از ديدگاه وي، تاريخ‌نگاري قرآن داراي ساختاري منظم و منطقي است و به هنگام بيان يک حادثه، ابتدا با يک مقدمه کوتاه وارد بحث مي‌شود و حادثه را به همراه تبيين و تحليل، به مخاطبان ارائه مي‌دهد و پيامدها و نتايج آن حادثه را ذکر مي‌کند. اين در حالي است که منابع تاريخي، بيشتر روايي هستند و حوادث را بدون تحليل و نتيجه‌گيري نهايي بازگو مي‌کنند. تفاوت ديگري که قرآن با منابع تاريخي دارد، در گزينش واژه‌هاست؛ چرا که در قرآن کريم دقت و اهتمام ويژه‌اي به انتخاب کلمات صورت گرفته است. البته از جهت تفصيل مطالب، منابع تاريخي تمامي جزئيات حوادث را نقل مي‌کنند؛ ولي قرآن، به اختصار بيان مي‌کند و بيشتر به تحليل مطالب مي‌پردازد. نويسنده در مقايسه محتوايي، مباحثي را در چهار محور بيان مي‌کند: 1.عوامل و مؤلفه‌هاي بسترساز: به اعتقاد نويسنده، قرآن برعکس منابع تاريخ‌نگاري، نگاهي ماورايي به وقايع دارد. 2.عوامل تأثيرگذار در حين وقوع: اراده الهي، لطف و ياري خداوند و امدادهاي غيبي را از جمله عوامل مورد نظر قرآن و عواملي همچون بارش باران و مشاجره قريش در غزوه خندق را عوامل مورد نظر تاريخ‌نگاران ذکر کرده است. 3.نتايج و پيامدها: از نظر قرآن، اعتلاي حق و سرنگوني باطل، آگاهي دادن و اتمام حجت، مجازات کافران، و شهادت و زندگي جاويد، و از نگاه تاريخ‌نگاري، شکست و پيروزي ظاهري، نتايج رخدادهاي دوران نبوي هستند. 4.سنجش اعتبار قرآن و منابع تاريخي: از اين نظر نيز قرآن با هيچ منبعي قابل مقايسه نيست.

استشراق در طول تاریخ به مفاهیم گوناگونی به کار رفته است؛ در معنای عام آن، مطالعه و پژوهش در امور مربوط به شرق و در معنای خاص آن، اسلام شناسی توسط غیر مسلمانانمی باشد.تاریخچه ی استشراق با توجه به دو مفهوم عام و خاص آن به شش دوره ی کلی با ویژگی های خاص خود قابل تقسیم می باشد.در دوره های مختلف تاریخی پس از ظهور اسلام مستشرقان و به خصوص غربیان، با اهداف و انگیزه های گوناگونی به اسلام شناسی و شناخت معارف قرآن روی آوردند، که شامل اهداف دینی_تبشیری، سیاسی_استعماری، علمی، اقتصادی، فرهنگی،... می باشند.مستشرقان در عصر حاضر برای نیل به اهدافشان از وسایل و ابزار جدید متناسب این دوره، نظیر وسایل ارتباط جمعی ، برگزاری همایش های بین المللی و محافل علمی و دانشگاهی، تألیف کتب ، مقالات، دایره المعارف ها، ترجمه ی قرآن به زبان های اروپایی و ... استفاده می کنند. در نتیجه برای مقابله و مواجهه ی صحیح با افکار و اعمال سوء مستشرقان لازم است که اهداف و ابزارهای به کار گرفته شده توسط آنان شناسایی گردد تا بتوان در حفظ و بقای وحدت اسلامی و اعتلای آن گام موثری برداشت.

‫اين تحقيق به نقد ديدگاه‌هاي مغرضانه برخي مستشرقان يا خاورشناسان مبني بر اين که: دين اسلام بر اثر نَبرد و خونريزي گسترش يافته؛ زيرا پيامبر اسلام(ص) در طول مدّت کوتاه نبوّت خويش جنگ‌هاي بسياري با مشرکان قريش، يهوديان و نصاري انجام داده و پيشرفت اسلام به زور شمشير بوده است! مي‌پردازد و علّت جنگ‌هاي متعدّد رسول خدا را تحليل مي‌کند. از اين رو نويسنده ابتدا مفهومي از استشراق و پيدايي آن ارايه کرده، سپس فلسفه جهاد و اهداف عالي مترتّب برآن را شرح مي‌دهد. وي در ادامه با بررسي برداشت غلط غربي‌ها از جهاد و دين اسلام، به معرّفي چند تن از مستشرقان مغرض و منصف (واقع بين) مي‌پردازد. آن گاه با اشاره به زمينه‌هاي گسترش اسلام در حجاز، اوضاع سياسي، اجتماعي، اخلاقي و فرهنگي شبه جزيره عربستان در صدر اسلام را واکاوي و اقدام هاي حضرت رسول براي سر و سامان دادن وضعيت بد اجتماعي و فرهنگي مردم را بيان مي‌کند. نگارنده اخلاق پيامبر اسلام(ص) و توجّه ويژه ايشان به اوضاع مختلف زندگي مردم را عامل اصلي گرايش آنان به دين اسلام و گسترش آن در شبه جزيره عرب و کشورهاي مجاور برشمرده و انگيزه جنگ‌هاي ايشان را دفاع از مظلومان و مستضعفان و پيشگيري از فتنه‌هاي بزرگ تر همچون از بين رفتن اساس اسلام دانسته و از جهاد و ماهيت آن دفاع مي‌کند. در بخش ديگري از کتاب به نقد ديدگاه‌هاي مستشرقان و فلاسفه غرب درباره جهاد در اسلام پرداخته و نظريات آنان در زمينه جنگ‌هاي هجومي رسول خدا را نيز مطرح کرده و پاسخ مي‌دهد. وي همچنين با تحليل جنگ بَدر و اُحُد نوع رفتار انساني پيامبر(ص) با اسيران جنگي و برخوردهاي مدارا جويانه ايشان با انواع مخالفان را دليل مهمي بر نقد ديدگاه‌هاي مغرضانه مستشرقان مبني بر خشونت دين اسلام و پيامبر اکرم( مي‌داند. نويسنده با اشاره وي به فتنه‌انگيزي يهوديان و پيمان‌شکني‌هاي متعدّد آنان، دليل جنگ‌هاي پيامبر اسلام با آن ها را همين مسأله برمي شمارد. تغيير سياست رسول اکرم در مدينه، ادّعاي برخي از مستشرقان درباره طمع کردن پيامبر به اموال مشرکان و يهوديان براي بهبود اوضاع مهاجرين، اقدام ايشان به جنگ‌هاي هجومي و حمله به کاروان مشرکان، تحليلي از مانورهاي نظامي پيامبر اکرم و نقد برخي برداشت‌هاي غلط مستشرقان در مورد دين اسلام و قوانين آن، از ديگر مطالب اين پژوهش محسوب مي‌شود.