جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جلسه نقد كتاب « تاثير گناه بر معرفت با تكيه بر آرا امام محمد غزالى » تاليف خانم دكتر پورسينا در دانشكده الهيات دانشگاه شهيد بهشتي برگزار شد. فايل صوتي ذيل سخنان نصرالله حكمت در اين جلسه است: رئوس مطالب: ١- امثال غزالى صيد ناشدنى اند. ٢-روايت پولوسى از گناه با روايت اسلامى- شيعى متفاوت است. ٣-انسان مجموعه خير و شر است. ٤-اگر با گناه از معرفت دور ميشديم ، هيچ گاه نبايد معرف كسب مي كرديم زيرا انسان علي الدوام در حال گناه و توبه است. ٥-همه بزرگان قائل به تاثير گناه بر معرفت هستند اما اين ناظر به معناى نازل گناه است. ٦-آنكس كه ادعاى معرفت دارد ناگفته خويش را از گناه مبرى مى داند. ٧-گناه-آگاهى بر روى معرفت تاثير مثبت دارد. ٨-انسان اگر گناه كار نباشد به خداوند نيازمند نخواهد بود. ٩-بنابر قول غزالى، عقل خودش را در آستانه وحى عزل مى كند. ١٠-استقلال دادن به عقل در تمامى زمينه ها موجب دورى از لطف و رحمت الهى مى شود كه ثمره گناه و توبه است. - چند دقيقه از اول فايل با كيفيت پايين ضبط شده است. - در انتهاى فايل در بيان يك داستان بر اثر سهواللسان، به جاى « وحشى»، « حمزه» گفته شده است.

گناه و معرفت با سرنوشت انسان رابطه‌ تنگاتنگی دارند. گستره و تأثیر این دو به گونه‌ای است که سرنوشت همه انسان‌های غیرمعصوم به آن گره خورده است. معرفت در حیات مادی و معنوی انسان جایگاه بی‌بدیلی دارد. تنها وسیله ارتباطی انسان با جهان خارج از ذهن، شناخت اوست. بقا و دوام زندگی آدمی بدون شناخت امکان­پذیر نیست. سعادت و خوش‌بختی بشر مرهون شناخت اوست. رسیدن به کمال و نیل به اهداف بلند انسانیت در سایه معرفت انجام‌پذیر است. نوع نگرش انسان در خصوص جهان هستی، آفرینش و هدف خلقت، وابسته به نحوه شناخت اوست؛ معرفت، خاستگاه مکاتب، ایدئولوژی­ها و جهان­بینی انسان‌هاست و هر جهان‌بینی‌ای بر پایه شناخت استوار است. آگاهی و شناخت از منظر قرآن و احادیث نیز جایگاهی بس والا و ارزشی ویژه دارد. بررسی ارزش علم و دانش از دیدگاه آیات در یک یا چند مقاله و کتاب نمی­گنجد. اهل تحقیق بیان داشته­اند که در این زمینه بیش از 700 آیه وجود دارد.[1] خداوند متعال علم را غرض و هدف آفرینش جهان معرفی کرده، آن را برترین شرافت و نخستین منّت بر فرزند آدم پس از نعمت آفرینش او قرار داده است. خدای سبحان در کنار خود و فرشتگان از دانشمندان نام برده، دانایان را بر دیگران برتری داده است. قرآن کریم پذیرش حق و پای‌بندی به آن را بر پندپذیری، و پندپذیری را بر خداترسی مبتنی می‌کند و خداترسی را در اهل علم منحصر می‌داند.[2] بر اساس آموزه‌های قرآن، یکی از اهداف بلند پیامبران، تعلیم است. درک اسرار هستی ویژه عالمان است. پیامبران با آن مقام‌های علمی، مأمور به درخواست افزایش علم شدند. درجات قرب به خدا، متناسب با درجات علم است. معراج پیامبر اکرمn برای کسب معرفت بود. هنگامی که خداوند نعمت خویش را بر حضرت سلیمان8 می­شمارد نخست از علم سخن می‌گوید. در چند آیه به صراحت به انسان دستور فراگیری علم داده شده است. بالاتر از همه، قرآن، خداوند را نخستین معلم معرفی کرده است.[3] نقش اساسی در خلافت الاهی با علم است و سایر اسماء در پرتو علم تعین یافته‌اند. به همین دلیل هنگامی که فرشتگان در جریان خلقت آدم، تسبیح و تقدیس ذات باری‌تعالی را مطرح کردند، خداوند متعال در پاسخ به آنان، عالم بودن آدم را گوشزد کرد.[4] ارزش عبادت نیز در گرو علم و معرفت است؛ زیرا اخلاص مایه کمال عبادت است و خاستگاه اخلاص را معرفت دانسته‌اند.[5] از این‌روست که در روز رستاخیز هنگام سنجش اعمال، مرکّب علما بر خون شهدا برتری دارد.[6] در کتب حدیث، معمولاً بابی به فضیلت علم و وجوب فراگیری آن اختصاص یافته است. در روایات فراوانی از ارزش و جایگاه علم و علما، تعلیم و تعلم سخن به میان آمده و بیان شده علم، سرآمد و غایت فضیلت‌ها، چراغ خرد، میراثی گران‌مایه، مایه حیات، و بهترین دارایی است. به وسیله علم و معرفت است که انسان می­تواند طاعت و پیروی از حق داشته باشد. علم، جمال و زیبایی‌ای است که پنهان نمی­ماند. دانش، مایه زینت توانگران و باعث بی­نیازی تهی‌دستان است. علم و معرفت، آدم پست را بلندمرتبه می‌کند و فروگذاردن علم، انسان بلندمرتبه را خوار می­گرداند. هیچ گنجی سودمندتر از علم نیست. در ارجمندی دانش، همین بس که کسی هم که آن را نمی­داند از دانستن آن، دم می­زند و هر گاه به او نسبت علم و دانایی داده شود خوشحال می‌شود. هیچ شرافتی چون دانش نیست. هر ظرفی وقتی چیزی در آن بگذارند گنجایش خود را از دست می‌دهد، مگر ظرف دانش که با افزودن آن، گنجایشش بیشتر می­شود. دلی که در آن چیزی از دانش نباشد مانند خانه ویرانی است که آبادکننده­ای ندارد. سرمنشأ همه خوبی­ها دانش است.[7] ناگفته نماند اگر علم، همراه ایمان و تقوا، تزکیه و تهذیب نفس نباشد نه تنها ارزشی نخواهد داشت بلکه ضدارزش و زیان­آور خواهد شد. نفس انسان به حسب فطرت، به گونه­ای آفریده شده که صلاحیت دارد به حقایق، معرفت پیدا کند و این در صورتی است که زمینه­ها فراهم و موانع مفقود باشد.[8] پیدایش پدیده معرفت همچون سایر پدیده­ها معلول فراهم بودن شرایط و اسباب آن است. برخورداری روح و جسم انسان از صحت و سلامت و رشد لازم، از جمله شرایط است. از این‌رو کودک و دیوانه مانند فرد بالغ و عاقل نمی­توانند به علم دست یابند. آفریدگار حکیم منابع، راه‌ها و ابزار مختلفی برای انسان قرار داده تا بتواند از طریق آنها از نعمت معرفت بهره­مند شود. عقل، قلب، حواس ظاهر و باطن، چشم و گوش از مهم­ترین منابع و راه‌های معرفت‌اند. نعمت گران‌سنگ معرفت با آفات و آسیب­هایی روبه‌رو است. یکی از آسیب­های جدی معرفت، گناه است. آموزه­های دینی بیانگر آن است که گناهان آثار سوء فراوانی دارد. در آیات و روایات برای گناهان، پیامد­های منفی بسیاری بیان شده است. این پیامدها به عذاب و عقاب اخروی منحصر نمی­شود، بلکه گستره آن، حیات دنیوی و زندگی فردی و اجتماعی، مادی و معنوی را در بر می­گیرد و گاهی آثار آن به گونه­ای است که قابل جبران‌ نیست. یکی از آثار مخرب گناه، آثار معرفتی آن است. ظرفیت تخریبی گناهان به شکلی است که می­تواند در فرآیند تشکیل معرفت خلل ایجاد کند. همچنین در گناهان این اقتضا وجود دارد که معرفت به دست‌آمده و پیشین را نابود، یا آن را دگرگون و وارونه کنند. مسئله تأثیر گناه در معرفت از ابعاد تفسیری و روایی، اخلاقی و عرفانی، کلامی و فلسفی، معرفت‌شناختی و روان‌شناختی و غیر آن، شایسته پژوهش و بررسی است. در نوشتار حاضر، این مسئله از منظر آیات و روایات بررسی می‌شود. بدون شک، بنا به ضرورت و نیاز تحقیق، از طرح برخی ابعاد دیگر نیز، چاره­ای نیست. از این‌رو، جهت بیان دیدگاه آیات و روایات، از تبیین کلامی و اخلاقی و تا حدودی روانشناختی و غیر آن بهره گرفته خواهد شد. بر اساس آموزه­های دینی، در اصل تأثیر گناه در معرفت نمی­توان تردید کرد. با اندکی تأمل در آیات و روایات مرتبط با بحث می­توان به اصلِ تأثیر، اذعان و اعتراف کرد، اما در کیفیت و کمیت تأثیر، گستره و محدوده آن، نقاط ابهامی وجود دارد که رفع آنها مستلزم بررسی مسئله است. در خصوص تعریف گناه و معرفت، و نیز درباره اثرگذاری و برآیند آثار و چرایی و چگونگی تأثیرات گناه در معرفت، پرسش‌های متعددی مطرح است. یافتن پاسخ این پرسش­ها، نیازمند تتبع دقیق و بررسی گسترده آیات و روایات است. استنطاق، استنباط و استنتاج از ادلّه نقلی و استدلال به آنها در رسیدن به پاسخ پرسش‌ها در صورتی امکان‌پذیر است که از ثمرات تحقیقات و مطالعات دانشمندان اسلامی در علوم مختلف، به ویژه تفسیر، حدیث، کلام و اخلاق، خوشه‌چینی شود و از یافته­های متخصصان دانش­های مرتبط با موضوع، نظیر معرفت­شناسی و روان‌شناسی بهره کافی گرفته شود. تنها در این صورت است که از دیدگاه آیات و روایات، آگاهی حاصل می­شود و پاسخ پرسش­ها به دست می­آید. اثرپذیری از وسوسه­های شیطان، پاسخ مثبت به فراخوان او و انجام دادن گناه، زمینه‌ساز ولایت و تسلط شیطان است. ولایت شیطان، باعث بیرون شدن از نور علم و روشنایی معرفت و سبب ورود در تاریکی جهل و نادانی می­شود. شیطان با تلقین­های مکرر و فریب­ها و ترفندهای متنوع در ساحت عواطف و احساسات نفوذ می­کند و با تحریک و تشویق و آراستن و ایجاد امید، یا با ترساندن و ایجاد یأس و ناامیدی، در ساحت اندیشه تصرف می­کند و با به کارگیری قوه واهمه و خیال، عقل و سایر ابزار ادراکی را در اختیار می­گیرد و بدین‌سان به مدیریت آنها می­پردازد و باعث منع معرفت، زوال، دگرگونی و واژگونی آن می­‌شود. در خصوص چگونگی تأثیر گناه در معرفت، تبیین­های مختلفی وجود دارد. آنچه در سطور گذشته بیان شد بر اساس تبیین کلامی- اخلاقی است. اضافه بر آنچه ذکر شد، تبیینی روان‌شناختی نیز ارائه می­شود؛ زیرا بر اساس آیات و روایات، گناه نوعی بیماری روحی و روانی است و پیامدهایی به دنبال دارد. گناه با تأثیرات منفی از قبیل تحریک احساسات، ایجاد هیجان و اضطراب، دودلی و دوگانگی شخصیت و غیر آن، باعث سلب آرامش و اختلال در انسجام فکری شده، انگیزه و توان کسب معرفت را زایل می­کند و مانع پیدایش آن می­شود. همچنین موجب کج‌فهمی، معرفت ناقص، واژگونی، فراموشی و از بین رفتن معرفت می‌‌شود. [1]. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج1، ص100. [2]. الطلاق: 12؛ العلق: 1-5؛ فاطر: 28؛ الزمر: 9؛ آل ‌عمران: 18 و... . [3]. برای نمونه: البقره: 31 و 151؛ الاسراء: 1؛ الروم: 22؛ العنکبوت: 43؛ المجادله: 11؛ الزمر: 9؛ الکهف: 66؛ طه: 114؛ الطلاق: 12. [4]. البقره: 30-33. [5]. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج3، ص194. [6]. صدوق، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، ج4، ص398، ح5853. [7]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1، ص30-71؛ بحار الانوار، ج1، ص164-228؛ متقی هندی، علی بن حسام، کنز العمال، ج10، ص130-183؛ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ج8، ص3928-4030. [8]. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج9، ص136.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.