جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انقلاب اسلامی ایران گفتمان سیاسی شیعه را در همه کشورهای اسلامی متاثر کرده است، اما یکی از مهم ترین این کشورها، عراق با اکثریت جمعیت شیعه و هم مرز با ایران است که دوره تبعید امام خمینی (ره) در آن، موجب تحولاتی عمیق در این کشور شد؛ به گونه ای که حوزه نجف را متحول کرد. بعدها کسانی مانند شهید صدر و آیت اله حکیم توانستند با تاسی از ایشان، نقش عمده ای را در عراق ایفا کنند. تحولات عراق بنا به دلایل ذکر شده و نیز به این علت که در دوره ای بخشی از خاک ایران بوده از اهمیت بسزایی برخوردار است.با ابتنا بر مطالب مذکور، دغدغه اصلی پژوهش حاضر پاسخگویی به این سوال بوده است که «انقلاب اسلامی ایران چه بازتابی بر گفتمان سیاسی شیعه در عراق داشته است؟» به همین منظور، تلاش شد با کاربست دو روش گفتمان لاکلا و موف و نظریه پخش، مدلی تحلیلی ارائه شود که در سنجه آن به ارزیابی فرضیه اصلی مقاله، اینکه «انقلاب اسلامی ایران با تاثیرگذاری خود موجب پویایی، فعال و انقلابی شدن اندیشه سیاسی تشیع در کشور عراق شده است،» پرداخته شود. به منظور اثبات فرضیه، سعی شد دوران حکومت صدام، گفتمان مقاومت و پس از سقوط وی، دو خرده گفتمان مقاومت بر علیه تروریسم و اشغالگر خارجی، و گفتمان مشارکت در بعد داخلی مورد بررسی قرار گیرد.

انقلاب اسلامی ایران به مثابه یک دگرگونی بنیادین در حکم نقطه عطفی تاریخی قلمداد می شود. نقطه ثقل شکل گیری انقلاب را می توان دوقطبی شدن جامعه در سالهای پایانی حکومت پهلوی دانست، به گونه ای که تمامی مردم ایران از هر گروه، قومیت و طبقه ای به صورت متحد در برابر رژیم شاهنشاهی ایستادند. مساله اصلی مقاله حاضر، بررسی میزان تاثیر رابطه ساختار- کارگزار بر دوقطبی شدن فضای جامعه در آستانه انقلاب اسلامی است. فرضیه این مقاله آن است که فعال شدن شکافهای اجتماعی تنها منجر به پدید آمدن یک جامعه مدنی گسیخته شد که صرفا پتانسیل اعتراض های خرد، پراکنده و کوتاه مدت را داشت. عامل اصلی دوقطبی شدن فضای جامعه را نقش عاملیت کارگزار باید دانست. آنچه عامل همگرایی و اجماع همه نیروها و طبقات اجتماعی به عنوان انقلابیون معترض برای تغییر رژیم شد، رهبری امام خمینی و طرح ایدئولوژی تشیع توسط ایشان بود.

انقلاب اسلامی باعث شکل گیری گفتمان و نظام معنایی جدیدی در ایران شد. یکی از گونه های بررسی و مطالعه پدیده های سیاسی، تحلیل آن ها بر اساس روش تحلیل گفتمانی است. نظریه تحلیل گفتمان لاکلا وموفه یکی از غنی ترین نظریه ها در حوزه تحلیل گفتمان می باشد. پرسش اصلی این مقاله آن است که بر اساس نظریه یاد شده، مفصل بندی مفاهیم، فرایند هویت یابی و استقرار گفتمان انقلاب اسلامی ایران چگونه بوده است. در پاسخ به این پرسش و با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان لاکلا و موفه، فرضیه اصلی مقاله این است که اسلام سیاسی فقاهتی، و امام خمینی (ره) دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی بوده و بقیه دال ها و مفاهیم حول آن مفصل بندی شده اند. بر این اساس باستان گرایی افراطی و سکولاریسم غربی غیریت هایی هستند که باعث استقرار و هویت یابی گفتمان انقلاب اسلامی شده اند. در این مقاله بر مبنای اندیشه متفکران اسلام سیاسی فقاهتی، مفصل بندی شدن مفاهیم را بررسی کرده و ضمن اشاره به نقش امام خمینی و شاگردان ایشان در فرایند غیریت سازی با گفتمان حاکم که هدف عمده آن جدایی دین از سیاست بود، مهم ترین عناصری را که موید استقرار و هژمونیک شدن گفتمان اسلام سیاسی شدند، همانند همه فهم بودن و سادگی و عاری از تعقید و پیچیدگی بودن زبان امام، و نیز در دسترس بودن و حضور مردم- تحلیل و بررسی شده اند.

به نظر می رسد بسیاری از تئوری های انقلاب سعی دارند یک چهارچوب قابل تعمیم برای تبیین انقلاب ها ارائه دهند درحالی که هر انقلابی موجودیت منحصر به فرد خود را دارد. این تئوری ها بیشتر بر مبنای تفکر دکارتی- نیوتونی تدوین یافته اند. این نوع از تفکر برای بررسی مسائل ساده مناسب می باشد در حالی که انقلاب نتیجه یک سیستم پیچیده است. انقلاب اسلامی ایران یکی از انقلاب های مهم در دنیا می باشد که رویکردهای تقلیل گرایانه در تحلیل انقلاب ها را به چالش کشیده است. با قبول این مفروضات، مقاله حاضر با یک رویکرد کل گرا و با استفاده از روش شناسی پویایی شناسی سیستم در پی پاسخگویی دوباره به این سوال است که« چرا انقلاب ایران اتفاق افتاد؟ بر اساس تفکر سیستمی، مسائل اجتماعی همچون انقلاب از تضاد بین مولفه های اجتماعی حاصل می شود. در این مقاله، سیستم اجتماعی بر مبنای تعامل بین مولفه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تعریف شده است. بنابراین انقلاب ایران از این سه منظر مورد مطالعه قرار گرفته است. با این پیش فرض متدولوژی پویایی شناسی سیستم که هر رفتار مساله زایی همچون انقلاب، تابعی از یک ساختار است، نمودارهای علی حلقوی به عنوان ابزاری مناسب برای مدل سازی تعاملات این سه حوزه و هویت یابی ساختار مساله به کار رفت. با به کارگیری نمودارهای علی حلقوی، فرضیه های پویایی در راستای پاسخ به سوال تحقیق معرفی شد.

آینده تاثیرات انقلاب اسلامی ایران بر گفتمان بیداری اسلامی و تاثیر تحولات بیداری اسلامی بر انقلاب اسلامی ایران از مسائلی است که پژوهش درباره آن ضرورت دارد. سوال از اینکه انقلاب اسلامی ایران چه تاثیری بر آینده گفتمان انقلاب اسلامی ایران خواهد داشت و تحولات موسوم به بیداری اسلامی نیز چه تاثیری بر انقلاب اسلامی ایران خواهد گذاشت، از سوالات مهم در ارتباط با آینده تعامل این دو می باشد که نگارنده با استفاده از شیوه سناریونویسی به عنوان یکی از روش های «آینده پژوهی» به دنبال پاسخ به این سوال است. نتیجه این است که هر دو پدیده در آینده تاثیر مثبت به معنای تاثیر تقویتی بر یکدیگر دارند.

بی شک، انقلاب اسلامی ایران منشا بیداری اسلامی در خاورمیانه بوده است. به همین دلیل نظام جمهوری اسلامی نقش الگو و جهت دهندگی برای تحولات سیاسی اخیر منطقه خواهد داشت. بیداری اسلامی در کشورهای عربی توانست گفتمان مسلط حکومت های استبدادی در منطقه خاورمیانه را زیر سوال برده و اساس آن نظام ها را برچیند. مجموعه این تحولات حاوی فرصت هایی چون مسلط کردن گفتمان مقاومت، تعیین سرنوشت مردم توسط خودشان، برپایی حکومت های اسلامی و ... است. همچنین حضور بیگانگان و غربیان در منطقه و تحولات آن، مصادره شدن انقلاب های مردم مسلمان منطقه به نام برخی اشخاص و گروه ها، انحراف مسیر تحقق اهداف انقلابی مردم و استحاله یافتن آنها از جمله تهدیدهای اصلی فراروی انقلاب های مردمی کشورهای منطقه به شمار می رود. لذا ما در این نوشتار برآنیم تا چالش ها و فرصت هایی که این تحولات ژئوپولوتیک در آینده برای انقلاب اسلامی ایران فراهم خواهد کرد را با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی مورد بررسی قرار دهیم.

اندیشه آزادی در دومین و چهارمین موج از بیداری اسلامی به مراتب و درجات خاص تاثیرگذار بوده است. این تاثیر در نهضت مشروطیت به صورت نظام مند کردن مشروطیت در کنار «جنبش عدالت خانه» صورت پذیرفته است، هرچند در اثر نفوذ فلسفه های سیاسی غربی، اندیشه آزادی از عدالت و متون اسلامی جدا شده و در بستر دیگری افتاد. در سیر تکاملی اندیشه آزادی، انقلاب اسلامی قرار دارد که اندیشه آزادی این بار در کنار نظریه «ولایت فقیه»، «مردم سالاری دینی» را رقم زده و متکامل تر از مشروطیت، نوعی «نظام مدنی دینی» درست کرد. این سیر تاریخی به خصوص از قرن گذشته تاکنون و از امروز تا افق تمدن جدید اسلامی، خط سیر تکاملی و متعالی را در حرکت بیداری اسلامی نشان می دهد. مقاله حاضر این خط سیر تکاملی را در قالب «اندیشه تعالی» و آسیب شناسی آن را در ذیل تفکر و تمدن غرب در قالب «اندیشه ترقی» به بحث می گذارد.

نظریه پخش یا «اشاعه» یکی از نظریه های رایج در باب توضیح چگونگی انتشار پدیده ها و گسترش ایده ها و اندیشه هاست که در حوزه های متعدد مطالعاتی مطمح نظر پژوهندگان است. در این مقاله تلاش شده است تا ضمن بررسی نظریه پخش و مولفه های مختلف این نظریه، بر اساس این نظریه نشان داده شود که آیا انقلاب اسلامی ایران تاثیری بر عربستان داشته است یا خیر؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ به این سوال، این تاثیرگذاری به چه میزان و به چه شکل بوده است؟ نتیجه پژوهش حاضر حاکی از آن است که انقلاب اسلامی ایران بر عربستان سعودی و به ویژه بر شیعیان این کشور، تاثیر قابل توجهی داشته است و نظریه پخش به عنوان چارچوب نظری این تحقیق می تواند این تاثیرگذاری را به خوبی نشان دهد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.