جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطمئن‌ترین ابزار برای فهم کلام الهی، روایات تفسیری معصومان: است. این روایات را _ که عالمان و مفسران صحابه و تابعین از زمان صدور آن ارائه داده‌اند _ چه بسا بر اثر فهم گوناگون از روایات و همراهی عوامل مختلف، مکاتب و مدارس تفسیری مانند: مکه، مدینه، کوفه، بصره و شام پدید آمد. مکتب تفسیری کوفه را عبد الله بن مسعود، صحابی تأیید شدۀ پیامبر6 پایه‌گذاری کرد. ابن مسعود در نگاه امام علی7، «عالم به قرآن و حدیث» است. از مفسران سده اول و دوم مدرسه تفسیری کوفه «عطیه عوفی»، تابعی معروف و ولایتمدار است. ولادت عطیه بعد از فوت ابن مسعود واقع شد و تفسیر قرآن را از دیگر صحابه آموخت. در این پژوهه زیست‌نامه علمی، اجتماعی و سیاسی عطیۀ کوفی، گونه‌شناسی روایات تفسیری وی، اسناد و مصادر آنها به روش تحلیلی و استنادی بررسی شده است. از یافته‌های این پژوهه می‌توان به اندیشه سیاسی عطیه در دفاع از حریم عترت:، وابستگی او به اهل‌بیت: در تلاش‌هایش، نشان دادن گونه‌های روایات تفسیری عطیه در موضوعات مختلف و کاربردهای سوره‌شناختی و معناشناختی روایات اشاره کرد.

یونس بن عبدالرحمن; از راویان شاخص شیعه، در دوره امام صادق،امام کاظم و امام رضا: است.جلالتِ مقام او نزد امامان:، گستره‌دانش دینی، ژرفای فهم، دلدادگی به اهل بیت:، استواری بر امامت، مکتوبات حدیثی متنوع ودر شمار اصحاب اجماع امامیه بودن، از جمله خصایص شخصیتی وی به شمار می‌رود. درمنابع رجالی و تراجم نگاری، اثری با عنوان «تفسیر القرآن» در کارنامه وی گزارش شدهاست. هر چند محدثان شیعه، در آثاری که تا قرن پنجم هجری به نگارش درآورده‌اند، ازوجود این تفسیر خبر داده‌اند، لکن به مرور، نسخه آن مفقود شده و امروزه اصل آن دردسترس نیست. این پژوهه، فرضیه امکان بازیابی این تفسیر روایی را با بهره‌گیری ازشیوه‌های جدید بازیابی میراث مفقود، به بوته سنجش سپرده است. نتایج پژوهش، ضمن تأیید اصالت این تفسیر در قرن سوم هجری، بازیابی آن را ممکن و عملی دانسته واعتباری شایسته برای روایات آن به اثبات رسانده است.

تفسیر روایی، کهن‌ترین نظریه‌ تفسیری قرآن به شمار می‌آید و پیشینه آن به عهد نبوی می‌رسد. از جمله مؤلفه‌های متمایز کننده این نظریه از سایر نظریه‌های تفسیری، مؤلفه منبع (روایت تفسیری)است. در این نظریه، سنّت یا حدیث، به عنوان منبع اصلی، به دو نوع «قرآن‌شناسی» و «تبیینی»قابل تقسیم است. احادیث تبیینیویژه‌تر از قرآن‌شناسی بوده و به روایاتی اطلاق می‌شود که حاوی آگاهی‌های متناسب و مؤثر در تبیین مدلول‌ها و مقصودهای قرآنی بوده یا مفاهیم آیات را در تحلیل حوادث و مسائل به کار برده باشند. شاخص روایاتتبیینی در مقایسه با احادیث قرآن‌شناسی عبارت است از متن‌محوری و دلالت تبیینی؛ یعنی روایتی که عمل تبیین آیه یا سوره در آن رخ داده باشد. مراد از تبیین نیز عرضه مدلول قرآنی در سطوح زبانی، مفهومی و مقاصدی است. اشتراک موضوع با قرآن، کارکرد معناشناختی و اعتبار مصدر از شرایط روایات تبیینیاست. در این پژوهه، چیستی، شرایط روایت تفسیری، گونه‌شناسی روایات تفسیری، رهیافت معیار و رویکردهای کهن و جدید در این مقوله با رویکرد انتقادی بررسی شده است.

روایات صحیح، نقش مهمی در شناخت مفاهیم قرآنی و تفسیر آیات ایفا می نمایند. چه بسا آیاتی که در مفهوم یابی آن جز مراجعه به روایات چاره ای نبوده است؛ حتی مفسران بزرگواری که تفسیر قرآن به قرآن را برگزیده اند و آیات را برای تفسیر یکدیگر کافی پنداشته اند، در وادی عمل به ناکارآمدی این روش پی برده و در تفسیر و تبیین آیات زیادی، ناگزیر از اقتباس از روایات گردیده اند.اما گاه در تاریخ تفسیر قرآن، مشی اخباری گری، اجازه جرح و تعدیل در روایات را از مفسران سلب نموده و ورود روایات مجعول و اسرائیلیات را به حوزه ترجمه و تفسیر قرآن فراهم نموده است.داستان استیضاح سامری توسط حضرت موسی (ع) - پس از بازگشت آن پیامبر از سفر طور - که در سوره طه بیان گردیده است، از جمله آیاتی که در هاله ای از جعلیات واقع شده و غبار خرافات، چهره حقیقی آن را پوشانده است.این مقاله با بررسی روایت وارده و مفردات موجود در آیه، به دنبال خرافه زدایی از مفهوم آن است.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج‌ترین و استوارترین روش‌های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه‌ای در بین روش‌های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می‌پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش‌رو می‌باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری‌ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی‌های قرآن، بیان بهانه‌ها و توطئه‌های مشرکان، بیان برخی احوال بنی‌اسرائیل و معجزات نه‌گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست.برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه‌شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده‌اند.در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن‌ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج‌گانه و نماز شب، می‌باشد. شاید بتوان گفت، مهم‌ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی‌توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد.در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه‌شناسی و آسیب‌شناسی احادیث و استخراج پیام آن‌ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می‌باشند. مهم‌ترین آسیب‌های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب‌شناسی روایات، گونه‌شناسی روایات.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج‌ترین و استوارترین روش‌های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه‌ای در بین روش‌های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می‌پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش‌رو می‌باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری‌ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی‌های قرآن، بیان بهانه‌ها و توطئه‌های مشرکان، بیان برخی احوال بنی‌اسرائیل و معجزات نه‌گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست.برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه‌شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده‌اند.در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن‌ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج‌گانه و نماز شب، می‌باشد. شاید بتوان گفت، مهم‌ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی‌توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد.در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه‌شناسی و آسیب‌شناسی احادیث و استخراج پیام آن‌ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می‌باشند. مهم‌ترین آسیب‌های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب‌شناسی روایات، گونه‌شناسی روایات.

روش تفسیر روایی قرآن، یکی از رایج‌ترین و استوار‌ترین روشهای تفسیری است که در بین روش‌های تفسیری جایگاه ویژه‌ای داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است.پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آنها، آیات یکم الی بیست و دوم سوره اسراء را در متنی سلیس، روان و مستند ارائه می‌کند. تفسیر قمی، عیاشی، صافی، البرهان فی تفسیر القرآن از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی الدرالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش رو می‌باشد. آیات یکم الی بیست ودوم به موضوع چالش برانگیز معراج، و موضوعاتی مانند بازگشت عمل انسان به خود و بیان سرگذشت قوم یهود، رستگاری در سایه عمل به قرآن، اصول مهم اسلام در رسیدگی به اعمال انسانها، فسق و فجور مایه زوال امم گذشته و خطوط زندگی طالبان دنیا و آخرت پرداخته است.در این مجموعه 151 روایت در ذیل آیات آمده است که 89 روایت آن درباره معراج است بنابراین مهم‌ترین موضوع روایات، امر معراج است که جزئیات آن را جز از طریق روایت نمی‌توان به دست آورد. مطابق تفسیر اهل سنت معراج امری روحانی و بنابر دیدگاه شیعه دست کم تا مسجد الاقصی امری جسمانی بوده و حرکت از مسجد الاقصی تا آسمان در نزد برخی روایات امری روحانی و در نزد برخی دیگر امری روحانی و جسمانی است. در سایر موضوعات، تبیین جزئییات مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد. در این پژوهش آسیب شناسی روایات مجموعه نیز با دقت به انجام رسیده است که مهم‌ترین آسیبهای آن، دوگانگی میان روایات تفسیری و روایات متواتر، نقل بمعنا و نقد تاریخی آن است.

تفسیر نورالثقلین که توسط عبد علیبن جمعه حویزی فقیه و محدث امامی مذهب در قرن یازدهم هجری نگاشته شده است، از تفاسیر ارزشمند روایی شیعه به شمار می‌آید و حاوی بیش از سیزده هزار روایت است. هدف مفسردر این تفسیر، همچون سایر تفاسیر روایی ، فقط گردآوری روایات مربوط به آیات است نه تایید یا ردّ آنچه نقل کرده، چراکه مولف به این نکته تصریح می‌کند که هدف از گردآوری، فراهم آوردن فرصت تحقیق بیشتر در روایات تفسیر است از این رو حتی برخی از روایاتی را که با اجماع شیعه مخالف بوده‌است نیز ذکر کرده‌ و به نقد و بررسى آنها نپرداخته است. پایان نامه پیش رو، در صدد بوده است، علاوه بر مشخص کردن سوره و شماره ی آیات تفسیر شده و ترجمه آیات و روایات در جزء یازدهم قرآن کریم، به بررسی احادیث تفسیری این تفسیر به گونه ی منبع شناسی، رجال شناسی و نقل ترجمه ی دقیق آنها بپردازد. در بخش بررسی روایت وسند حدیث، روش کار به این صورت بوده است که ابتدا هر حدیثی به لحاظ سند و متن با منبع اصلی تطبیق و سپس با منابع حدیثی و تفسیری دیگر مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرد تا در صورت وجود تفاوت در نسخه ها و نقل ها ذکر شود که در عین حال تبارشناسی هم صورت گرفته باشد؛ و اگر حدیثی فاقد سند باشد، سندی برای آن جستجو ودر صورت امکان مستند سازی شود. در بخش رجال شناسی، راویان حدیث بر اساس کتب رجالی مشهور مورد جستجو قرار گرفته و شرح حالی از آنها، اعم از توثیق و تضعیف، مدح و ذم یا مجهول بودن ذکرگردیده است.

الف) مرحوم عروسی حویزی برای گردآوری روایات تفسیری سوره قصص ، از 27 منبع بهره برده است و اکثر روایات این سوره از تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی ، سپس تفسیر مجمع البیان و در مرحل? بعد از کتاب اصول کافی می باشد.ب) از مجموع 136 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد 17 روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است که از بین آنها روایات صادر شده از امام صادق(علیه السلام) نسبت به سایر معصومان، از فراوانی بیشتری برخوردار می باشد. در صورتیکه از مجموع 364 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 31 روایت از قول معصومان نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد که از بین آنها بیشترین روایت از قول ابن عباس نقل گردیده است.ج) در فصل دوم این پژوهش پس از مقایسه روایات تفسیری نورالثقلین و الدرالمنثور به 22 مورد افتراق در روایات تفسیری دست یافتیم؛1-