جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن تیمیه احمدبن عبدالحلیم یکی از فقهای مشهور و تأثیرگذار در عالم اسلام است. وی در دورانی پرآشوب در منطقه «حرّان»به دنیا آمد و از همان ابتدا زندگی درگیر حوادث و بلایایی بود که محیط زندگی او را به چالش میکشیدند. مغولان از شرق و صلیبیان از غرب به جهان اسلام هجوم آورده بودند و اینها علاوه بر مصائبیبود که از درون جامعه مسلمین را در خود فرو برده بود. این دوران پرتنش از ابن‌تیمیه چهره‌ای سرسخت ساخت. او در مسائل سیاسی و نظامی شخصیتی بسیار فعّال بود و علوم عقلی را با ردیّه‌هایی به چالش کشید، در باب عقاید مذهبی و دینی نظریات شاذّی ارائه کرد و علمای زمان خود را به واکنش واداشت. این مبارزه طلبیها زندگی او را پر افت‌و‌خیز کرد. وی بارها به زندان افتاد، درجلسات محاکمه حاضر شد، با علمای مختلف به مناظره پرداخت و عقاید او از سوی بسیاری از علمای جهان اسلام مورد نقد قرار گرفت.ابن‌تیمیه به سان آباء خویش گام در مسیر فقاهت دین نهاد و به فراگیری علوم دینی پرداخت، اما آنچه از او چهره‌ای شاخص ساخت شرایط زمانه و زندگی‌اش بود. زمانه‌ای پر آشوب و حیاتی پر فرازو نشیب که طبع تند و خشن او را به اوج فعلیّت رساند. رواج برخی اندیشه‌ها همچون تصوف و تسلط کلام اشعری و فقه شافعی در کنار نفوذ سریع تشیع در نقاط مختلف، که همزمان با ضعف مذهب حنبلی بود، باعث شد وی به ردیه‌نویسی بر فرق و تفکرات مختلف بگراید و در مواردی فتاوایی مغایر با مذاهب اربعه اهل سنت ارائه دهد. اما آنچه بیش از همه بر سرسختی او افزود جنگ‌ها و حملات خارجی بود. این احوال تأثیر عمیقی بر روحیه‌ی ابن‌تیمیه نهاد تا جایی که در باب سیاست و حکومت به نگارش کتاب پرداخت و در آثارش به صورت ویژه‌ای به بحث جهاد اهمیّت داد و فتاوای ‌سختگیرانه‌ای ‌در این‌ زمینه ‌ارائه‌ کرد و حتی در موارد بسیاری عملاً خود وارد کارزارهای سیاسی و نظامی شد.

نوشته حاضر پایان نامه ای است که به بررسی نقش کوفه به عنوان یکی از مراکز شیعی در گسترش تشیع تا قرن چهارم پرداخته است. در این نوشته ابتدا کلیاتی دربارة تعاریف مختلف از شیعه بیان شده، و بعد به بسترشناسی سیاسی کوفه که شامل پیدایش کوفه به عنوان یک شهر اسلامی، حوادث مهم تاریخی آن و نقش مردم کوفه در این حوادث پرداخته است. گونه های مختلف تشیع و راههای ارتباط شیعیان با ائمه یکی دیگر از مباحث این نوشتار به حساب می آید.نگاهی به مکتب حدیثی شیعه در این چهار قرن، دانشمندان شیعی کوفه و میراث علمی آنها در زمینه های همچون تفسیر، فقه، کلام، تاریخ و رجال و نقش آنها در سلسله اسناد روایات شیعه از مباحث مهم این رساله است.در قسمتی دیگر به بیان فرقه های موجود در کوفه مانند فرقه های مختلف شیعه، مرجئه، خوارج، معتزله، اصحاب حدیث و اصحاب رأی پرداخته و تعامل شیعیان امامیه با این فرق را مورد بررسی قرار داده است. بررسی نقش شیعیان کوفه در گسترش تشیع در دیگر سرزمین های اسلامی مانند شهرهای ایران از جمله قم، ری، اهواز، اصفهان، خراسان ، منطقه عراق از جمله بغداد، بصره، موصل، انبار وکشور مصر مبحث پایانی این پایان نامه است که بخش مهمی از این نوشته را به خود اختصاص داده است.

این رساله پژوهشی است پیرامون قصه و شرح‌حال راه‌یافتگان به تشیع توسط ائمه از عصر امام صادق تا پایان غیبت صغری که از منابع معتبر حدیثی و تاریخی مورد پژوهش و تحقیق قرار گرفته. نویسنده پس از تحقیق و پژوهش فراوان در شرح‌حال راه‌یافتگان به این مطلب دست یافته که افراد و اشخاص فراوان- که دارای گرایش‌های مختلف غیراسلامی و غیرشیعی بودند-توسط ائمه اطهار از ضلالت و گمراهی، بی‌دینی، شرک و بت‌پرستی، یهودیت و نصرانیت و مخالفان و معاندان ائمه، نجات‌یافته، و در برخورد و ملاقات و گفتگو با ائمه اطهار به اسلام و صراط مستقیم هدایت شده و بعضا در زمره یاران و اصحاب خاص ائمه قرار گرفته‌اند و بعضا به شهادت رسیده‌اند.

در سه بخش و شش فصل تنظیم و سازماندهی شده است. در بخش اول فصل یک به مباحث کلیات تحقیق و در فصل دوم آن به مطالب مربوط به مفاهیم و ویژگی‌های کاربردی تحقیق پرداخته شده است. در بخش دوم آن نیز دو فصل تدوین گردیده است. در فصل سوم چهارچوب نظری تحقیق مطرح شده است. از این جهت در این فصل به نحویه تحلیل نظری دگرگونی فرهنگ و متغیرهای نظری آن اشاره گردیده است. در فصل چهارم توصیف یک بعدی تحقیق بیان شده است. در بخش سوم هم دو فصل تنظیم شده است، بر این اساس در فصل ینجم آن ارزیابی و شناسایی متغییرهای شکاف‌های فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است. سرانجام در فصل ششم آن راهکارها و راهبردهای تحقیق طراحی و پیش بینی شده است.

با توجه به آیه تطهیر و روایات رسول اسلام (ع) چون توسلوا بمجتنا الی الله تعالی .... و نحن اهل البیت مفاتیح الرحمه و موضع الرساله و ... مراد از اهل بیت در اصطلاح ذات نورانی پیامبر اکرم (ع)‌، علی مرتضی،‌ فاطمه زهرا و یازده فرزند معصوم وی خواهد بود. استشراق در اصطلاح علم عالم شرق است و دارای دو معنای خاص و عام در معنی عام بر فرد غربی اطلاق می‌شود که مشغول بررسی زبان، عادات، تمدن و ادیان شرق است.در معنی خاص به بررسی های اطلاق می‌شود که متعلق به زبان، تاریخ و عقاید شرق اسلامی است. مراد از مشتشرق کسی است که علوم ، فنون، عادات و ادیان تاریخ و هر آنچه که مربوط به شرق است را بررسی می‌کند. نسبت به مجموع اهل بیت (ع)نظرات خاورشناسان خیلی کم دیده می‌شود و در دیدگاه مثبت آنان آمده است که : قرآن مقام خاندان پیامبر را همچون جایگاه پیامبران، سلف،‌برتر از مقام هر مومنی قرار داده و آنان را از هر پلیدی پاک گردانیده است. در دیدگاه منفی آنان نسبت به اهل بیت ع آمده است که عبارت اهل بیت ع در اسلام ابتدا به خاندان خلفاء اطلاق می‌شد. شیعیان طرفداران علی ع آنگاه اندیشه اهل بیت ع پیامبرع و ال محمد ع را برای اثبات حق موروثی مرد این خانواده و فرزندانش برای خلافت تبلیغ می‌کردند... مکتب شیعه نزد عده ای موب جاودانی دین خدا، شیعه بهترین خلق خدا و برخی نیز اعتقادات ناصوابی چون الوهیت ائمه، عدم اعتقاد به خاتمیت رسول اسلام و .... دیده می‌شود. در مورد نبوت حضرت ع آمده است که: آوای که محمد در این وحی شنید، چنین بود: ای محمد تو رسول خدایی و من جبرئیل هستم. و برخی حتی خدشه در اسم حضرت نبوت او را منکر شدند. شرق شناسی می‌نوسید: واژه محمد نام خاص پیامبر اسلام ع نبوده است و او این نام را تحت تاثیر خواندن انجیل و پیوند با مسیحیان بر خود نهاده است. در دید مثبت یکی از خاورشناسان در مورد امام علی آمده است: تمام فضایل را داشت از جمله با انرژی بودن، قدرت تصمیم گیری و آینده نگری. او سلحشوری دلاور، مشاوری دانا، دشمنی کریم و دوست حقیقی بود.... راجع به فدک زهرا می‌گویند: که او نتوانست آشکارا علیه موضع جانشین پدر خود اعتراض کند. در مورد امام حسن مجتبی ع آورده است که: حسن از جمله سجایای پدر خود پرهیزگاری، رافت را ارث برده بود. در دیدگاه منفی خاورشناسان نسبت به امام مجتبی آمده است: اوقاتش را در باغها می‌گذراند و اندیشه داشت از اینکه بخت خویش را در میدان جنگ آزمایش نماید. خاورشناسی در مورد محبت رسول خدا ع نسبت به سیدالشهدا ع می‌نویسد: معروف است که پیامبر ع او را بسیار دوست می‌داشت. همچنین آورده اند که حسین یک انقلابی قهرمان بود که جانش را در راه مبارزه فدا کرد و نه فقط بخاطر یک ژست سمبولیک بلکه بخاطر یک هدف واقعی اجتماعی وظیفه امروز مسلمانان این است که مبارزه او را ادامه دهند یک جامعه بی طبقه بسازند و تمام اشکال سرمایه داری، ظلم و جور و قدرت طلبی را نابود کنند. عبادت امام سجاد با این نحو در نوشته خاورشناسی آمده است: علی بن الحسین ع به جهت و سرنوشت دینی عمیقش در بادها مانده است. او را امام سجاد نیز خواندند چون زمانی دراز بر سرسجاده به عبادت می نشست. او سجده های طولانی داشت .... مسجدی در خانه خود داشت. .. در وصف علمی امام باقر می‌نویسد: او با احاطه تمام در باب موضوعها متعدد گفتگو می‌کرد. از جمله در باب جوهر و طبیعت روح انسان و اوصاف علمای ربانی و ذات و صفات الهی ... در مقام علمی امام صادق آورده اند: که فقیهان سنی نیز دانش او را در قوانین اسلامی و الهیات قبول داشتند و محترمش می‌شمردند می‌گفتند که وی صاحب اطلاعات وسیعی در زمینه نجوم و کیمیا و علوم غیبیه است و در زهد و تقدس بی نظیر و فوق العاده است .... در دیدگاه منفی نسبت به امام صادق آورده اند که وی ظاهرا نتوانست یا نخواست همه مسایل را که این گرایش بوجود آورده یا مفاهیم ارزنده ای که از آن تراویده بود نهی و قدغن کند. در مورد مظلومیت و شهادت امام موسی بن جعفر آمده است: به منظور اینکه فرزندان علی دقیقا تحت نظر باشند خلیفه عباسی امام هفتم را به بغداد دعوت نمود بعد از هفت سال زندان بالاخره قطرات زهر به زندگی او نیز خاتمه داد. در موردولایت عهدی امام رضا ع آورده است که : خلیفه مامون به این تفکر افتاد تا از طریق ایجاد همبستگی میان این دو خاندان در اسلام وحدت و همفکری بیشتری فراهم آورد به این جهت دخترش را با امام رضا ع داد و پیشاپیش او را به ولایتعهدی خود انتخاب نمود. در مورد امام عصر ع می نویسد: پیامبر پیشگوی فرموده بود که اشراف جهان را به فساد خواهند کشید بنابراین یکی از افراد خاندان من برای بازگردانیدن عدالت به زمین فرستاده خواهد شد. در یکی از دیدگاههای منفی نسبت به امام عصر آورده اند که: شک می‌توان داشت که محمد در این خصوص بدین وضوح بیاناتی داشته باشد محمد ع پسر نداشت و هیچ دلیلی در دست نیست که در شریعت خود اصل وراثت را که عرب بواسطه هرج و مرج مطلوب نمی‌دانست قبول کرده باشد.

پژوهش حاضر تفسیری موضوعی با رویکرد تاریخی است که موضوع آن بشارت های قرآن در رابطه با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می باشد. در آیات قرآن از بشارت هایی که به انبیاء گذشته مبنی بر بعثت پیامبر خاتم حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم داده شده است، سخن گفته است و همچنین آیاتی از قرآن به آن حضرت نوید نصرت و یاری و الهی و غلبه و پیروزی بر دشمنانشان را داده اند.هدف از این پژوهش آن است که تمامی آیاتی که حاوی این بشارت ها می باشند به ترتیب نزول و با توجه به بستر تاریخی نزول آیه ها مورد بررسی قرار گیرند تا سیر تحول و فراز و فرود وعده ها و نوید های پیروزی از جانب خداوند و خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مشخص گردد. در این تحقیق روشن گردید که بشارت بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم در کتب دینی ادیان پیش از اسلام آمده بود و اهل کتاب از آن ها اطلاع داشتند. همچنین بشارت های نصرت و یاری الهی از اولین سوره های نازل شده پس از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آغاز گردید و تا زمانی که اسلام در مدینه به عزت و قدرت رسید ادامه یافت.

ولسوالی (شهرستان) ارزگان یکی از نقاط مهم، حاصلخیز، استراتژیک و دارای سابقه درخشان تاریخی در کشور افغانستان است. تا قبل از حاکمیت عبدالرحمان مرکز قدرت و اقتدار هزارستان (منطقه شیعه نشین) شمرده می شد و ساکنان آن را مردم هزاره تشکیل می دادند. پس از به قدرت رسیدن عبدالرحمان، وی به خاطر یک سلسله عوامل داخلی و خارجی، سرستیز با شیعیان گرفت. نیروی فراوان را جهت تسخیر ارزگان تهیه نموده و آنگاه تهاجم گسترده را به آن سمت آغاز نمود و بی سابقه ترین نسل کشی قومی را انجام داد، طوری که بر اثر آن قتل عام و نسل کشی، بسیاری از اقوام ساکن ارزگان به انقراض دچار گردیدند. پس از آن جنایت بی نظیر تمام زمین های ارزگان را به پشتون های فرامرزی (پاکستان) واگذار کرد. بعد از عبدالرحمان، در دوران حبیب الله و امان الله، اگر چه چند گام مثبت در مورد هزاره ها برداشته شد، حبیب الله خرید و فروش برده و کنیز را که مصداق اصلی آن در آن روز مردم هزاره بودند، ممنوع کرد، عده از مردم ارزگان را در سمت شمال افغانستان بجای زمین ارزگان، زمین داد. امان الله نیز قانون جواز بردگی را که در زمان جدش به تصویب رسیده بود لغو کرد و تا حدودی آزادی های فردی و مذهبی به وجود آورد، اما آن هردو، در مورد ارزگان همان سیاست سلف شان را دنبال نمودند و هیچ اقدامی جهت جبران خسارت هزاره ها و استرداد زمین ارزگان نکردند. در دوره طولانی حاکمیت ظاهرخان؛ تا اواسط حاکمیت وی، هزاره ها تحت فشار سیاست های تبعیض آمیز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قرار داشتند و از حدود سال (1324 شمسی)به بعد اعتراض ها و قیام ها بر ضد سیاست های تبعیض آمیز حکومت اوج گرفتند و حاکمان کابل را تا حدی وادار به بازنگری، در مورد بعضی سیاست های تبعیض آمیز آنها هنگام قیام بر ضد رژیم کمونیستی، برای اولین بار روابط نسبتا مناسب بین دو قوم پشتون و هزاره بر قرار شد، در حالیکه قبل از آن، پشتون های مهاجر هیچ ارزش و اهمیتی برای هزاره ها نمی دادند.

تحقق وحی در برهه ای از تاریخ و استفاده از ادبیات رایج عصر بعثت از یک سو و نقد کتابهای مقدس از سوی دیگر، این شبهه را در ذهن بعضی از مستشرقان و روشنفکران ایجاد کرده اند که قرآن، محصول و مخلوق زمان خویش است و در برهه ای از تاریخ با صبغه تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی خاص و متناسب با آگاهیها و شرایط معین مخاطب آن تحقق یافته است و در بیان عقاید نیز به جنبه هایی از عقاید و دیدگاههای عصر خود توجه می کند و لازمه این کلام، نفی جاودانگی احکام و آموزه های قرآنی است؛ درحالی که قرآن آمده است تا فرهنگ زمانش را اصلاح و فرهنگ قرآنی را جایگزین کند. به همین جهت از یکسو متناسب با آگاهیها و شرایط معین مخاطبش از عنصرهای مختلف این فرهنگ در راستای هدفهای نزولش بهره می گیرد؛ به گونه ای که بی توجهی به فرهنگ زمانه موجب می شد که عرب جاهلی در جاهلیت خود باقی بماند و رسالت پیامبر اکرم (ص)، ناقص و ناتمام بماند و از سوی دیگر قرآن به گونه ای سخن گفته است تا پاسخگوی نیازهای همه جهانیان در همه زمانها باشد و به عنوان تنها کتاب آسمانی تحریف نایافته، گفتار و پیام خداوند را به طور مستقیم در دسترس بشریت قرار داده است؛ زیرا هدف، هدایت انسانها بوده و به گونه ای نازل نشده است تا تحت تأثیر فرهنگ و محیط جغرافیایی خاصی قرار گرفته و احکام را برای جمعیت خاصی بیان کرده باشد. لذا برای فهم صحیح قرآن باید با توجه به واقع گرایی احکام، امور ثابت و متغیر، الغاء خصوصیت و تعیین مناسبتهای مربوط به احکام، پیامهای قرآن را از لایه های زیرین معانی کشف کرده و از آنها در حل مسائل مستحدثه برای دوره های مختلف کمک گرفت. به همین جهت قرآن برخلاف سایر کتابهای مقدس از هرگونه تحریفی مصون مانده است و نقد آنها و آشکار شدن تناقضها در آنها قابل تسری به قرآن نیست.با این بیان نه تنها بین تاریخمندی قرآن و جاودانگی آن هیچ گونه تنافی وجود ندارد؛ بلکه مراعات مسائل تاریخی عصر بعثت در قرآن سبب شده است تا در ابتدا نسل اول که مخاطبان اولیه قرآن هستند، قرآن را بفهمند و نسلهای دیگر نیز از ورای آنها متحول شوند و قرآن جاودانه بماند.

تاریخ شیعه سرشار از افتخارات بسیار و تحولات چشمگیر است ، تحولاتى که به دست عالمان متعهد و فرزانگان اندیشمند پدید آمده است ، در این میان به سده چهارم هجرى بر مى خوریم که فتح الفتوح تاریخ شیعى است ؛ روزگارى که مردى بزرگ و اندیشمندى گرانقدر دایره المعارفى جامع از معارف اسلامى تدوین کرد و قریب 50 سال پرچمدار عرصه هاى علمى ، فکرى و فرهنگى مسلمین گردید و در جبهه های مناظره به گونه ای پیروز میدان می شد که دوست و دشمن زبان به تمجید او گشودند و قلم به تعریف او برگرفتند و او را « مفید » لقب دادند.صحیفه هاى سبز مهدوى (عج) به افتخار او صادر شد و حضرت ولى عصر (ع) وى را برادرى گرامى و استوار خواند.آثار جاویدانی قریب به 200 تألیف که شیخ از خود بجا گذاشته باعث تبیین علوم اسلامی در طول تاریخ گردیده است وی توانسته علاوه بر تألیفات متعدّد و ارزشمند شاگردان مبرّز و نامداری را تربیت نماید ، خدمت ایشان به علم فقه و کلام مثال زدنی است . اهداف این پژوهش که عنوان بررسی ابعاد شخصیتی و آثار فکری « شیخ مفید » در دوران حیات را دارد و به دلیل ماهیت تاریخی ، بر اساس مطالعه اسنادی و کتابخانه ای نوشته شده است عبارتند از : 1- تبیین اوضاع سیاسیاجتماعی ، فرهنگی و مذهبی مردم بغداد در عصر حیات شیخ ؛ یعنی سده چهارم و پنجم 2- بررسی دوران حیات شیخ اصل و نسب ، تولد ، دوران کودکی ، تحصیلات ، مشاغل تدریس و تألیف ، جایگاه علمی و معنوی ، القاب و عناوین3- کارنامه فرهنگی شیخ ؛ اساتید ، شاگردان ، همعصران ، آثار و تألیفات ، تاثیرات شیخ بر فقه و کلام 4- بررسی دیدگاه علمای شیعه و سنّی در مورد شیخو بررسی نظریات وی در خصوص مسائل مختلف 5- توقیعات امام عصر (ع) به ایشان و همچنین گرفتاری های بوجود آمده در دوران حیات .

چکیده: نقش شیعه در تحولات، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بعد از رحلت حضرت رسول (ص) همواره در صحنه‌های اجتماع تاثیر گذار بوده است. مخالفین شیعه بیشترین ظلم ها را درحق شیعیان روا داشته اند،ولی نتوانستند جلوی رشدوگسترش شیعه رابگیرند .مامون عباسی با رویکردی آشتی جویانه به امام شیعیان پیشنهاد ولایت عهدی داد ولی از این اقدام سیاسی نتیجه ای بدست نیاورد.شیعیان که پیوسته بر اثر ظلم حاکمان عرصه را برخودتنگ می دیدنداز موطن اصلی خود مهاجرت کردندودر بلاد دیگر اسلامی پراکنده شدند.بدلیل مظلومیت وعلاقه آنان به اهل بیت(ع)ظلم وستمی که به آنان شده بود،توده مردم به شیعه گرایش پیدا کردند.نتیجه پیامدآن تشکیل حکومت های شیعی را بدنبال داشت.حکومت آل بویه یکی از همین حکومتها است که دوره حاکمیت آنان از دوره های درخشان تاریخ اسلام وایران قلمداد می شود.شیعه با بهره گیری از آل بویه تقیه را کنار گذاشت ،تحولاتی درعرصه های مختلف علمیُ بوجود آورد وتوانست در این دوره پایه های فکری و عقیدتی خود را پایه ریزی نماید.وبه تاسیس حوزه های علمیه،مدارس وکتابخانه های متعدد اقدام نماید .حاکمان آل بویه باسیاست تساهل وتسامح بستر مناسبی را برای نحله های فکری ایجاد نمودند،تا آزادانه به تبلیغ عقاید خود بپردازند .بر همین اساس به آن دوره عصر رنسانس اسلامی یا انسان گرایی اسلامی می گویند. شیعه با حاکمان آل بویه و نحله های فکری تعاملبر قرار نمود و توانست عقاید دینی خود را معرفی نمایدو به تدوین علوم مختلف مانند فقه،اصول،حدیث،علم کلام ورجال بپردازد.ُبه مرجعیت دینی برای حل مسایل فقهی رسمیت بدهد وبه کمک آل بویه مراسم مذهبی مانند عزاداری ماه محرم،جشن عید غدیر،و گفتن ذکر اشهد ان علیاولی الله را بر قرارنماید.ُعالمان شیعه در بعضی مناصب حکومتی شرکت کردندوسعی کردند در تصمیمات حکومتی نقش داشته باشند.حاکمان آل بویه ضمن اجرای قوانین اسلامی سنت های ایرانی را هم رواج می دادند زمینه سقوط سلطه اعراب بر ایران رافراهم آوردندوتشکیل حکومت ایرانی را در ذهن مردم جای دادند. برای اولین بار سنت خلیفه وسلطان باب شد .قداست خلیفه به عنوان نهاد دینی از ذهن مردم ساقط شد.ُ کلید واژه گان : نقش شیعه،تحولات سیاسی،آل بویه