جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: در این پژوهش به اختصار به اندیشه های قرآنی- تربیتی دو متفکر مسلمان معاصر مصباح یزدی و ابوالاعلا مودودی اشاره شده است. اهداف این پژوهش عبارتند از: کشف نکاتی در نظام تعلیم و تربیت قرآنی برای بررسی و نقد نظام تعلیم و تربیت غربی، اصلاح روش های آموزشی مدارس، دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی. روش و یافته: روش این پژوهش توصیفی، تطبیقی و پرسشی (تفسیر موضوعی) در آثار قرآنی محققین مذکور است. مهم ترین اندیشه های مصباح یزدی عبارتند از: ضرورت تربیت جاهل، ظرفیت یادگیری انسان، نقش معلم در تربیت، نقش گروه و تقلید در یادگیری، جامعیت در تربیت، اهمیت علم بنیادین اسلامی. تحقیق با انگیزه الهی، لزوم بررسی صلاحیت معلم قبل از شروع یادگیری. و اندیشه های مودودی عبارتند از: درمان روح متعلم با تربیت صحیح، برانگیختن عواطف و فطرت زبان آموز همراه با آموزش، شفقت استاد و روش مناسب، استفاده از مثال های حسی برای آموزش فراحسی. موضوعات، معیارهای پذیرش فراگیر و نقش مشاهده عینی در یادگیری. نتیجه‌گیری: بر این اساس و با توجه به تحلیل تطبیقی این اندیشه‌ها و رویکردها، مصباح یزدی و مودودی، هر دو اسلام را دارای نظام و مکتب ارزشمندی در علوم انسانی به‌ویژه تربیت می‌دانند.

غرائز، پاره‌اي از اميال و گرايش‌هاي دروني مشترک ميان انسان و حيوان است که در ذات آنها به‌منظور بقاء و استمرار وجودشان نهاده شده است که معمولاً با يکي از اندام‌هاي جسمي ارضاء مي‌شوند. با توجه به حکيمانه و هدف‌مند بودن نظام هستي، انسان داراي کمال حقيقي بوده و طبعاً غرائز او نيز بايد در راستاي تأمین کمال حقيقي، مديريت شوند. پژوهش حاضر به روش توصيفي ـ تحليلي و با هدف مديريت صحيح غرائز حيواني انسان در راستاي کمال حقيقي از منظر قرآن، با تأکيد بر انديشۀ علامه مصباح يزدي سامان يافته است. حاصل تحقيق اينکه راه‌کارهاي بينشي مديريت غرائز عبارتند از: 1. ايجاد بينش نسبت به مبدأ متعالي و صفاتي مانند علم، مالکيت، رازقيت و غناي مطلق؛ 2. ايجاد بينش نسبت به معاد و بيان هدف‌مندي نظام هستي و غايت‎مندي انسان، تعيين کمال نهايي او، بيان برتري آخرت نسبت به دنيا، نقش ابزاري ‌داشتن دنيا براي آخرت و رابطۀ عيني ميان آن دو. راه‌کارهاي انگيزشي آن نيز عبارتند از: انذار، تبشير، امر و نهي و وضع قوانين بازدارنده.

ایمان براساس منابع اسلامي، ارزش اصيلي است که موجب سعادت دنيا و آخرت انسان مي‌شود و ساير ارزش‌ها درصورتي‌که داراي حد نصاب باشند، از لوازم، نتايج و شاخه‌هاي ايمان به‌شمار مي‌آيند و اگر كمتر از حد نصاب باشند، انسان را در نیل به اين ارزش اصيل کمک مي‌کنند؛ هرچند خودبه‌خود موجب سعادت‌ دنيا و آخرت نخواهند شد. براي تحقق ايمان، سه مؤلفه لازم است: ابتدا شناخت محتوا و متعلق ايمان؛ زيرا بدون شناخت، تحقق ايمان ممکن نخواهد بود؛ هرچند علم به‌تنهايي نيز کفايت نمي‌کند و چه‌بسا عالماني که کافر بوده‌اند. نمونة بارز اين دسته، فرعون و بالاتر از او ابليس است. دومين مؤلفه، انگيزه براي ملتزم شدن به لوازم علم است. گاهي شرايط به‌‌گونه‌اي است که چنين انگيزه‌اي در انسان تحقق نمی‌یابد و به‌رغم وجود علم، چيزي مانع تحقق ايمان مي‌شود، اما اگر آن معرفت حاصل شد و اين مانع هم وجود نداشت، نوبت به مؤلفة سوم، يعني تصميم به التزام و عمل به لوازم شناخت مي‌رسد. اين همان عنصر اختياري است که در ايمان وجود دارد. به دليل عنصر اختيار است که ايمان ارزشي اصيل به‌شمار مي‌آید و ساير ارزش‌هاي اخلاقي و الهي در ساية آن تحقق مي‌یابد.

از ميان مباحث انسان‌شناسي، موضوع فطرت انسان و در مسائل فطرت، گرايش لذت‌طلبي نقش محوري در کمال آدمي دارد. از منظر علامه مصباح يزدي لذت‌طلبي پنج قلمرو حسي، خيالي، عقلي، وهمي و روحي دارد که هرکدام با تفاوت رتبه، در کمال انسان نقش‌آفرين هستند. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي تأثير اين پنج نوع گرايش در کمال انسان از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي مي‌پردازد. در منظر معظم‌له گرايش به لذت حسي دو نقش در کمال انسان دارد: 1. مثبت: که موجب آرامش او مي‌شود؛ 2. منفي: که مانعيت براي شکوفايي لذت‌هاي برتر انسان است. لذت خيالي، هم نقش زمينه‌اي براي تسلط شيطان بر انسان و هم نقش انگيزشي در رفتار انسان در دستيابي به کمال دارد. گرايش به لذت عقلي نيز سه نقش انگيزشي در تحصيل معرفت، و زمينه‌اي در ترجيح لذت‌هاي عالي، و نقش مديريتي در هدايت لذت‌ها به‌سوي کمال انسان دارد. لذت وهمي عامل مؤثري در نشاط معنوي براي رسيدن به کمال برتر است و از طرفي مايه سلب آرامش نفس مي‌شود. اما لذت‌طلبي روحي، دو نقش انگيزشي و مديريتي براي رسيدن به کمال ايفا مي‌کند، از سويي قوي‌ترين انگيزه براي دستيابي به کمال است و از جهتي لذت‌ها را در جهت شکوفايي استعدادِ لذت‌هاي اصيل، مديريت مي‌کند.

نظریۀ تکامل را چارلز داروین ابتدا در دانش زیست‌شناسی مطرح کرد، اما گذشت زمان نشان داد این نظریه محدود به حوزۀ زیست‌شناسی نماند و امروزه در شاخه‌های مختلف علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، تفسیر الحادی از این نظریه را، که امروزه در بستر الحاد تکاملی جدید روی داده است، می‌توان از جمله موانع جدی به‌منظور اسلامی‌سازی علوم انسانی تلقی کرد. از سوی دیگر علامه مصباح یزدی را می‌توان از پیشگامان پروژۀ اسلامی‌کردن علوم اسلامی قلمداد کرد. مسئلۀ مقالۀ حاضر این است که تأثیر الحاد تکاملی جدید بر مبانی علوم انسانی با محوریت آرای استاد مصباح یزدی نقد و ارزیابی شود. گردآوری داده‌‌ها به روش کتابخانه‌ای-اسنادی و صورت گرفته و برای داوری از روش تحلیلی (عقلی) سود جسته‌ایم. یافتۀ پژوهش نشان می‌دهد دعاوی ملحدان جدید از حیث اشکالات معرفت‌شناختی، الهیاتی و دین‌شناختی به‌شدت آسیب‌پذیر است.

ذات‌گرایی جدید در تقابل با کلّ ضدّذات‌گرایی مابعدنیوتنی تا حال حاضر و روایت جدیدی از ذات‌گرایی قدیم است. جناب استاد مصباح یزدی، که در سنّت ذات‌گرایی قدیم قرار دارند، دارای دیدگاهی است که در توافق با ذات‌گرایی جدید است. طبق ذات‌گرایی جدید، حقایق دارای ذوات و خواص ذاتی حقیقی و اعتبارات دارای ذوات و خواص ذاتی اعتباری‌اند. ذوات و خواص ذاتی موضوعات تجربی از طریق تجربه، موضوعات عقلی از طریق عقل، و موضوعات اعتباری(اعم از اعتبارات تجربی و نقلی، و اعم از اعتبارات توصیفی و توصیه‌ای) از طریق اعتبارات غیردینی و دینی قابل اکتساب و شناسایی می‌باشند. طبق رویکردی که مصباح یزدی در باب روش و در باب علم دینی دارند، علوم تجربی و نیمه‌ی تجربی علوم اجتماعی و رفتاری به تبع تجربه، علوم عقلی محض به تبع عقل، علوم عقلی غیرمحض به تبع عقل و منابع عقلی دین، و علوم نقلی و نیمه‌ی نقلی علوم اجتماعی و رفتاری به تبع نقل و منابع نقلی دین قابل اکتساب می‌باشند. بر این اساس، رسالت دین بر تأیید برخی علوم، تهذیب برخی علوم، و تأسیس برخی دیگر است.

بحث ما دربارة ملاک ارزش‌هاي اخلاقي از نظر اسلام و ساير مکاتب اخلاقي بود و اينکه اين ارزش‌ها در چه شرايطي ثابت مي‌شود. ارزش‌هاي اخلاقي مي‌توانند مطلوب، نامطلوب، مثبت يا منفي باشند و داراي مراتب‌اند و اسلام براي آنها حد نصابي قائل است که همة موظفند آن را شناخته، با توجه به آن، برنامه‌هاي خود را تنظيم کنند. حد نصاب ارزش‌ها مؤيدات و مقدمات ارزش‌هاي اصلي محسوب مي‌شوند. بعضي از مراتب نيز مخصوص انبيا و اولياي خاص خداست که امثال ما از درک آنها عاجزيم، اما بسياري از مراتب ارزش‌ها را مي‌توان درک و تعريف کرد و لوازم آن را برشمرد. روح همة ارزش‌هايي که مورد قبول اسلام است، ايمان به خداست. به ميزان دخالت ايمان در هرکاري، ارزش آن کار معين مي‌شود. البته ايمان با علم (دانستن) تفاوتی ظريف دارد؛ زيرا علم با کشف واقعيت براي انسان ـ هرچند بي‌اختيار و بدون تلاش ـ حاصل مي‌شود، اما در ايمان عنصر اختيار وجود دارد؛ يعني بعد از علم، انسان بايد آن را بپذيرد و به لوازم آن ملتزم باشد. ازاين‌رو ممکن است با وجود علم، ايمان وجود نداشته باشد. همچنان‌كه فرعون مي‌دانست حضرت موسي(ع) پيامبر است، اما مي‌گفت: «مَا عَلِمْتُ لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرِي» (قصص: 38) يا «أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلَي» (نازعات: 24).

يکي از مسائلي که امروزه در مورد آن اختلاف‌نظر فراواني وجود دارد بحث از حقوق و تکاليف زن و مرد است. مدعيان اين باور، زنانگي و مردانگي را نقش‌هاي اعتباري مي‌دانند که جامعه به افراد بخشيده است. اين مقاله به روش کتابخانه‌اي و به‌شيوۀ توصيفي ـ تحليلي صورت گرفته است. براساس رويکرد آيت‌الله مصباح يزدي به مسئلۀ جنسيت زن و خانواده که رويکردي کلامي و اجتهادي است، به اثبات حقيقت جنس مذکر و مؤنث براساس تفاوت‌هاي روحي و جسمي که در هريک از اين دو دسته وجود دارد، پرداخته و سپس آثار ناشي از اين تفاوت‌ها را که منجر به تعيين حقوق و تکاليفي براي هريک از دو جنس مي‌شود ذکر مي‌کنیم. يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه اين تفاوت‌ها هرگز به معناي ظلم در حق زن و برتر بودن مرد نيست؛ بلکه هر دوي آنها در حقيقت و روح انساني واحدند و تنها تفاوتشان در جهات جسمي و رواني است که خداوند متناسب با اين تفاوت‌ها براي تکامل آنها حقوق و وظايف متقابلي را مشخص کرده و مسير تکامل و سعادت را براي همه انسان‌ها مهيا کرده است.

هدف مقاله حاضر واکاوي شاخصه‌هاي مسئلۀ جمعيت از ديدگاه علامه مصباح يزدي، ازجمله ماهيت مسئلۀ جمعيت و ارتباط آن با ساير علوم، ديدگاه اسلام راجع به تکثير جمعيت، عوامل مؤثر در پديدآيي مشکل جمعيت در ايران، شيوه و راهبرد برون‌رفت از اين مشکل است، که با روش کتابخانه‌اي و تحليل محتوا به آن پرداخته شده است. نتيجه آنکه از ديدگاه علامه مصباح يزدي 1. مسئلۀ جمعيت ماهيتي ميان‌رشته‌اي دارد و با علوم جمعيت‌شناسي، جامعه‌شناسي، اقتصاد و فقه مرتبط است؛ 2. مطلوبيت تکثير نسل منطبق بر فلسفه آفرينش و يک اصل موضوع کلامي و با توجه به روايات، نزديک به بديهي است؛ 3. عوامل مؤثر در پديدآيي مشکل جمعيت شامل توطئۀ دشمنان خارجي، خطاي روحانيان، خطاي دولت‌مردان، عقب‌ماندگي‌هاي علمي و رواج فرهنگ راحت‌طلبي جهاني است؛ 4. تعيين روش در آغاز، بررسي جنبه‌هاي مختلف موضوع و توجه به نقش عوامل متعدد و جمع‌بندي و اولويت‌بندي مشکلات ضروري است؛ 5. راهبرد حل مسئلۀ جمعيت، برنامه‌ريزي در جهت تقويت پايه‌هاي علوم مرتبط با مسئلۀ جمعيت به‌ويژه جمعيت‌شناسي، جامعه‌شناسي جمعيت، اقتصاد جمعيت و فقه جمعيت؛ برملاساختن توطئه‌هاي دشمن، نقد روشنگرانۀ جنگ فمينيسم عليه خانواده و نيز برنامه‌هاي تقويت دينداري به‌ویژه تقويت اعتقاد به ارزش‌هاي خانوادگي در زمينۀ فرزندآوري و فرزندپروري، از مجموعه ديدگاه‌هاي علامه مصباح يزدي نتيجه‌گيري مي‌شود. نقش حوزه‌هاي علميه در انجام فعاليت‌هاي فرهنگي، پژوهشي و آموزشي، معرفي نتايج و ارائه تحليل‌هاي درست، برجسته است.