جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زینر با این پیش‌فرض که اسلام فی‌نفسه شنزاری است که فاقد توانایی کافی در به ‌ثمر آوردن عرفان است، سعی نموده تا برخی از ریشه‌های درخت پربار عرفان اسلامی را در سرزمین هندوان نمایان سازد. او در آثارِ خود با تمرکز بر بایزید بسطامی، سعی بسیاری در نشان دادن مطابقت گفته‌های او با آموزه‌های اوپانیشادی کرده است. به‌زعم زینر، «فتکون انت ذاک» که در ضمن یکی از مناجات‌های بایزید بیان شده، به‌لحاظ لفظ و معنا معادل با تعبیر «تت توام اسی» در اوپانیشاد چاندوگیه است. اما به نظر می‌رسد که از یک سو عدم ترجمۀ صحیح او از بیان بایزید و عدم دقت در معنای بیان او با توجه به کل ساختار گفتار او و از سوی دیگر فقدان اطلاعات کافی زینر در خصوص آموزه‌های اسلامی که منشأ تفوه بایزید به بیان مذکور شده‌اند، سبب ارائۀ نظریه‌ای نادرست در خصوص عینیت لفظی و معنوی دو گفتار شده است.

با مطالعۀ مبانی و زمینه‌های پیدایش مکاتب ادبی غرب و ادبیات مشرق‌زمین قرابت‌هایی میان این دو یافت می‌شود که نشان می‌دهد بسیاری از این مکتب‌ها قرن‌ها پیش از پیدایش رسمی خود در اروپا، نمودهایی در ادب فارسی داشته‌اند. مکتب سوررئالیسم که تشابهات بسیاری میان مؤلفه‌های آن و خط فکری و زبان عارفان ایرانی همچون بایزید بسطامی، شیخ‌ابوالحسن خرقانی، عین‌القضات همدانی، روزبهان بقلی، بهاءولد، مولانا جلال‌الدین بلخی و ... وجود دارد. بایزید بسطامی و شیخ‌ابوالحسن خرقانی دو تن از پیشگامان و تأثیرگذاران مکتب عرفان‌اند که حدود ده قرن پیش از تولد سوررئالیسم می‌زیستند. ‌این نوشتار با رویکردی توصیفی‌تحلیلی تلاش می‌کند ویژگی‌ها و اصول هفت‌گانۀ سوررئالیسم را در گزارش احوال و اقوال آنان بررسی کرده، برجسته‌ترین شاخصه‌های سوررئالیستی را در این آثار بیابد. یافته‌های پژوهش‌ حاکی از آن است که فراوانی برخی از فنون سوررئالیسم در متون بررسی شده آن‌ها را به متن سوررئالیستی نزدیک کرده؛ ولی این کاربرد در زبان عرفا کاملاً ناآگاهانه بوده و پیامد طبیعی تفاوت در موقعیت‌های زمانی، مکانی و نیز تعارضات اعتقادی و ابزاری سوررئالیسم و عرفان است.

کتابچه حاضر مشتمل بر جملات قصار از اندیشه‌های «بایزید بسطامی» ملقب به «سلطان العارفین» عارف قرن دوم هجری است. جملات قصار این مجلد موضوعات مختلفی را در برمی‌گیرد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: «خدا»، «ترک علائق»، «حرمت و احترام»، «پالایش درون»، «مقام مادر»، «دوستان دوست»، «حج»، «بندگی»، «حجاب»، «محبت»، «عیب‌جویی»، «توکل»، «رزق و روزی»، «ایثار و مدارا»، «غفلت و جهل»، «رنج و اندوه»، «فقر» و ... . شایان‌ذکر است در کتاب جملات هر موضوع به تفکیک درج‌شده است. همچنین در صفحات آغازین کتاب شرح‌حالی مختصر از بایزید بسطامی ارائه گردیده است.

مجموعه‏ای از کلمات، آموزه‏ها و اندیشه‏های ناب عرفان ایرانی است که با تفحص در منابع کهن گردآوری شده و با هدف آشنا ساختن نسل جوان و عموم مردم با فرهنگ غنی و معنوی ایرانی به شیوه‏ای علمی تدوین شده است. این اثر به اندیشه‏ها و گزین‏گویه‏ها و عارفانه‏های بایزید بسطامی که به قول سهروردی از نمایندگان فلسفه خسروانی ایرانی است اختصاص یافته. بایزید در این کلمات صورتهای تجلی حقیقت، باطن، معرفت، محبت و عشق و رابطه خلق و حق و اندیشه وحدت وجودی خود را منعکس نموده است. در این تفکر آموزه نور و جوانمردی و حجاب و معرفت در گفتگوهایی کوتاه میان بایزید و دیگران مورد تأکید قرار گرفته است.

ارداویراف، موبد پارسای ایرانی و بایزید بسطامی، عارف ایرانی سده سوم هجری، با آن‎که از نظر زمانی، چند قرن با یک­دیگر فاصله و زبان و دینی متفاوت داشته­اند‎؛ هردو دارای تجربه دینی مشترکی بوده‎اند که در قالب کشف و شهود و طی عروج به آسمان برای آنان رخ داده است. آن‌ها در پی دستیابی به رازهایی نامکشوف و اسراری مکتوم، پای در سفری روحانی می‎گذارند و سرانجام به دیدار پروردگارشان نائل می­شوند. گرچه بین این دو عروج تفاوت‎هایی از حیث تعلق داشتن به دو دین مختلف، کاربرد دو زبان متفاوت و برخی دیگر از تفاوت‎های ظاهری، ساختاری و محتوایی به چشم می‎خورد؛ امّا با استفاده از روش بررسی مقایسه­ای این دو تجربه عرفانی، به وجوه و نکات مشترکی می‎توان دست یافت که این جستار در پی کشف و بیان همین مشترکات است. عبور از طبقات مختلف آسمان­ها، دیدار بهشت و دوزخ و ساکنان آن‌ها، مشاهده فرشتگان و مراتب آنان و سرانجام رسیدن به بارگاه ایزدی از نکات مشترک این دو عروج است.