جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫در این نوشتار سعی شده مبانی و روش تفسیری، تفسیر نهج البیان عن کشف معانی القرآن اثر مرحوم محمدبن حسن شیبانی، از علمای قرن پنجم هجری مورد تحقیق قرار گیرد. هدف از این پژوهش شناخت مولفه ها یی است که ماهیت و جهت گیری هر تفسیری از جمله نهج البیان از پذیرش یا عدم پذیرش آنها از جانب مولف به شدت تأثیر می پذیرد، بنابراین پیدا کردن درک صحیحی از مبانی مورد نظر شیبانی در تفسیر کتاب خدا و روشی که ایشان در این روند پی می گیرد از اهداف اصلی این پژوهشند. چنانکه از عنوان این پایان نامه مشخص است، نوشتار حاضر در صدد تعیین مبانی تفسیری شیبانی در تفسیر نهج البیان و یافتن شیوه تفسیری وی است. بنابراین دامنه تحقیق حاضر، مباحثی چون اصول و قواعد و منابع تفسیری نهج البیان را در بر نخواهد گرفت. در این پایان نامه بجز کتب مناهج تفسیری از تفاسیر متقدم و متاخرین شیعه و سنی و کتب علوم قرآنی مرتبط و برخی از کتب لغت و پاره ای از آثار متکلمین، هنچنین از کتب شرح حال و ترجم و طبقات المفسرین سود برده شده است. در فصل اول این پژوهش به عنوان مقدمه تعاریف کلیات تحقیق آورده شده و به اختصار در مورد آن توضیحاتی داده شده است. فصل دوم شامل زندگی نامه محمدبن حسن شیبانی و معرف اجمالی تفسر نهج البیان است. در این فصل به مباحثی جون آثار دیگر شیبانی، عصر تألیف نهج البیان، انگیزه تألیف تفسیر، نسخه های خطی و چاپی نهج البیان و ... در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از پرسش ها ی این فصل که راجع به حیات شیبانی و چگونگی شکل گیری تفسیر نهج البیان است به علت گمنام بودن وی، به پاسخ مانده است. در اهمیت و جایگاه این تفسیر در تفاسیر شیعه می توان به استفاده سید هاشم بحرانی در البرهان از نهج البیان اشاره کرد؛ همچنین برخی دیگر از تفاسیر معاصر به واسطه البرهان مطالبی از این تفسیر نقل کرده اند. در فصل سوم به بررسی مبانی شیبانی در تفسیر آیات قرآن پرداخته شده است. در مبانی تفسیر از اصول بنیادینی سخن گفته می شود که هر نوع موضع گیری در خصوص آنها، موجودیت تفسیر یا قواعد روش تفسر را تحت تأثیر قرار میدهد. در این فصل در این خصوص به مباحثی چون تحریف ناپذیری قرآن و محکم و متشابه پرداخته شده است. شیبانی اگر چه قائل به عدم تحریف قرآن است اما ذیل برخی آیات روایاتی ذکر می کند مبنی بر حذف برخی کلمات از قرآن . البته چنانکه خواهیم گفت نقل یک روایت دلیلی بر التزام و اعتقاد به مفاد آن نیست. در بحث محکم و متشابه به بررسی این مفاهیم از دیدگاه نهج البیان در مسائل مربوط به این مبنا پرداخته شده است. در فصل چهارم شیوه مفسر در تفسیر آیات مورد بررسی قرار گرفته است. روش تفسیری امری است فراگیر که مفسر آنرا در همه آیات قرآن به کار می برد و اختلاف در آن باعث اختلاف در کل تفسیر می شود. این فصل ذیل بحث روش تفسیری شیبانی در نهج البیان به روش تفسیری قرآن به قرآن و تفسیر قرآن به روایت که مورد اهتمام مؤلف بوده پرداخته شده است. فصل پنجم آخرین فصل این نوشتار است که در آن به دیدگاههای علوم قرآنی و کلامی نهج البیان می پردازد. در مبحث دیدگاههای علوم قرآنی مباحثی چون حروف مقطعه، ناسخ و منسوخ و اعجاز قرآن مورد بررسی قرار گرفته و دیدگاههای مرحوم شیبانی و دیگر صاحب نظران را در این موارد بیان شده است. مبحث دیدگاههای کلامی نهج البیان به مباحثی چون رؤیت خداوند، آیات متشابه اعتقادی، عصمت و امامت و جهت گیری شیبانی در ین موارد می پردازد.

‫اين پايان نامه به زبان عربى نوشته شده و موضوع آن سوگند در قرآن است. مباحث آن عبارتند از: حقيقت سوگند، مقايسه ميان سوگند خدا و سوگند انسان، حروف و كلمات سوگند، جواب و حروف قسم، حكمت سوگند در قرآن، تبيين آيات قسم و جوابهاى آن، احصاى همه اشياء و مكانها و زمانهايى كه خداوند بدان سوگند ياد كرده است.

‫در اين پايان نامه درباره صفات و ويژگي‌هاي اخلاقي پيامبر اسلام و برتري آن حضرت نسبت به ساير انبيا بحث شده و اسامي آن حضرت در قرآن کريم مطرح گرديده است. اين پژوهش در سه فصل سامان يافته است. در فصل اول، مباحث مقدماتي در مورد معناي لغوي و اصطلاحي و قرآني نبي، نبوت، رسالت و رسول و نيز مفهوم اصطفا (برگزيده شدن) پيامبر اسلام و ساير انبياي الهي و رسالت و وظايف آنان بيان شده است. آن‌گاه به گوشه‌هايي از زندگاني پيامبر اسلام(ص) و ولادت آن حضرت، دوران زندگي آن حضرت، بعثت ايشان، آغاز نزول وحي، اسامي و صفات نبي گرامي اسلام در قرآن کريم مانند محمد، احمد، طه، يس، نبي الرحمه، رئوف، رحيم، رسول، نبي، عبدالله، بشير، نذير، امّي، مزمّل، خاتم، مدثّر، سراج منير، صادق، امين، شاهد، شهيد و نيز صفات جسمي و روحي آن حضرت و همچنين اسما و صفات ايشان در روايات و احاديث بيان گرديده است. در فصل دوم، برخي از فضايل و مقامات معنوي رسول خدا( در قرآن و سنت بيان شده و خاتميت و ضرورت مودّت آن حضرت، رفع شدن عذاب از امت به واسطه ايشان، بقاي رسالت ايشان، شفاعت پيامبر اکرم(، صبر و صلات بودن ايشان، ضرورت اطاعت از او، عزت پيامبرگرامي اسلام، ولايت آن حضرت، ايمان ايشان، نصيحت و ساير فضايل اخلاقي و معنوي ايشان مانند خارج کردن مؤمنان از ظلمت به سوي نور، استغفار کردن ملايکه براي امت پيامبر اسلام، دو برابر شدن اجر و پاداش اعمال صالح امت پيامبر اسلام(ص) و... ذکر شده است. در فصل سوم، امتيازات پيامبر اکرم( نسبت به ساير انبياي الهي و عظمت اخلاق آن حضرت، علم والاي ايشان و مقام و منزلت او نسبت به ساير پيامبران الهي از منظر قرآن کريم مورد بحث و بررسي قرار گرفته است.

‫البيان فى علوم القرآن، تأليف ابوالبركات ابن الانبارى از نحويان قرن ششم هجرى است. در اين كتاب به وجوه احتمالى اعراب قرآن كريم پرداخته شدهاست. در اين پاياننامه بخشى از اين كتاب كه مربوط به اعراب آيات جزء سىام قرآن است، ترجمه شده و موارد ضرورى توضيح داده شدهاند.