جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫ای‍ن‌ پ‍ای‍ان‌ ن‍ام‍ه‌ پ‍ی‍رام‍ون‌ ام‍اک‍ن‌ ج‍غ‍راف‍ی‍ای‍ی‌ ی‍اد ش‍ده‌ در ق‍رآن‌ ک‍ری‍م‌ اس‍ت‌. ب‍ا در ن‍ظر گ‍رف‍ت‍ن‌ ای‍ن‌ م‍ع‍ی‍ار و ب‍ا اس‍ت‍ف‍اده‌ از ک‍ت‍اب‍ه‍ای‌ م‍ت‍ف‍اوت‌ ت‍ه‍ی‍ه‌ ش‍ده‌ در راب‍طه‌ ب‍ا ق‍رآن‌ ک‍ری‍م‌، س‍ع‍ی‌ در پ‍ی‍دا ک‍ردن‌ آن‍ه‍ا در ک‍لام‌ خ‍داش‍ده‌ اس‍ت‌. ت‍ع‍دادی‌ از ای‍ن‌ اس‍ام‍ی‌ را در ق‍رائ‍ت‌ ق‍رآن‌ و ت‍ع‍دادی‌ ن‍ی‍ز ب‍ا م‍راج‍ع‍ه‌ ب‍ه‌ ک‍ت‍ب‌ م‍رج‍ع‌ اس‍ت‍خ‍راج‌ ش‍ده‌ اس‍ت‌ ک‍ه‌ م‍ج‍م‍وع‍ا ۲۹ م‍ک‍ان‌ در ای‍ن‌ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ م‍ورد ب‍ررس‍ی‌ ق‍رار گ‍رف‍ت‍ه‌ اس‍ت‌.

‫چكيده: سنجه‌هاي فهم قرآن كريم، يكي از بحث‌هاي مهم منطق فهم قرآن كريم است. سنجه‌هاي فهم، يعني معيارها و ضوابطي كه بر اساس آنها، بتوان فهم درست را از فهم نادرست تشخيص داد. نويسنده، در اين پژوهش، بر پاية اين فرضيه، كه «سنجه‌هاي فهم قرآن كريم در قرآن كريم و سنت آمده است كه با كمك عقل قابل استخراج، تكميل، ساماندهي و نظام‌مندي است»، سعي كرده است به اين سؤال پاسخ دهد كه «بر اساس چه سنجه‌هايي مي‌توان فهم درست از نادرست قرآن كريم را بازشناساند؟». در اين پايان‌نامه در بخش نخست، با عنوان «درآمدي بر فهم قرآن كريم» در طي چهار فصل از «كليّات، ادبيات تحقيق، درآمدي بر مباني فهم قرآن كريم و امكان فهم قرآن كريم،» سخن به ميان آمده و در بخش دوم، با عنوان «سنجه‌هاي فهم قرآن كريم» در طي پنج فصل، نقش سنجه‌اي قرآن كريم، سنّت، عقل، علم قطعي و مسلمات تاريخي در فهم قرآن كريم مورد بررسي قرار گرفته است. چيستي فهم، فهم و روش، فهم و زبان، فهم و معني، فهم و هرمنوتيك، ضرورت فهم كلام خداوند، منطق فهم قرآن كريم، مباني فهم قرآن كريم، انواع و مراتب فهم قرآن كريم، امكان فهم قرآن كريم از نگاه برون ديني و درون ديني، سنجه‌هاي زباني و ادبي، سنجه‌هاي ناپيوستة قرآن كريم، سنجة اهداف و مقاصد قرآن كريم، سنجة نظام‌مندي قرآن كريم، سنجه‌هاي علوم قرآني، سنجه‌هاي پيوستة قرآن كريم مانند: سياق، سبب نزول، فرهنگ زمان نزول، سنجة سنّت در فهم قرآن كريم، رابطةسنت و قرآن كريم، كاركردهاي گوناگون سنت در ارائه مفاهيم قرآن كريم، انواع سنجه بودن سنت، جايگاه عقل و نقش‌هاي مختلف آن در فهم قرآن كريم و سنجه بودن عقل در فهم قرآن كريم؛ علم قطعي و مسلمات تاريخي به عنوان سنجة فهم و تفسير قرآن كريم؛ از جملة موضوعاتي است كه در اين پايان‌نامه مورد بحث قرار گرفته است. نگارنده در پايان، طي فصلي جداگانه، نتيجه گرفته است كه اكثر قريب به اتفاق سنجه‌ها و زيرسنجه‌هاي فهم قرآن كريم از زواياي گوناگون با محدوديّت مواجه‌اند و نمي‌توان براي تشخيص صحت و سقم فهم و تفسير درست از نادرست، به يك سنجه يا يك زيرسنجه اكتفا كرد، بلكه سنجه‌ها و زيرسنجه‌هاي فهم قرآن كريم مانند يك سيستم با يكديگر ارتباط ارگانيك و همبستگي فعالانه و همپوشاني سنجشي دارند؛ از اين رو، نياز به يك سنجه‌اي داريم كه نه تنها بامحدوديّت مواجه نباشد، بلكه تمام سنجه‌ها و زيرسنجه‌هاي ديگر را نيز در برگيرد. به ديگر سخن، اين سنجه، پايه و اساس استواريِ ديگر سنجه‌ها باشد و اين همان «اَبْرسنجة سيستمي» با محوريّت عقل است. كليد واژه‌ها: فهم قرآن كريم/ تفسير قرآن كريم/ سنجه‌هاي معرفت تفسيري/ سنّت/ عقل/ قرآن كريم/ علم قطعي/ مسلمات تاريخي/ فهم درست قرآن كريم.

‫ذلك القرآن فاستنطقوه ولن ينطق ولكن اُخبركم عنه إلا أن فيه علم ما يأتى والحديث عن الماضى ودواء دائكم ونظم ما بينكم«. {P ) نهج البلاغه، خطبه 158، اين قرآن را پس استنطاق نمائيد (از آن حرف ومطلب بيرون بكشيد) وخودش به خودى خود هرگز گويا نمى‏گردد. اما من شما را از آن خبر مى‏دهم، بدانيد كه در آن علم آينده، حديث گذشته، داروى دردها ونظم آنچه مربوط به شما است وجود دارد. P} معانى ظريف قرآن بسان پرتو آينه، لرزان واز دسترس انديشه گريزان است، اما وقتى در دلى افتاد، تا ناپيداترين زواياى روان او نفوذ كرده، آن را مجذوب خود مى‏سازد. قرآن كريم در صدها آيه، حاوى ويژگيها وملاكهاى اسوه‏هاى راستين بشر است وبا بيان آن ملاكها صاحبان آنها را مدح وستايش مى‏كند، گروههاى انسانى نمونه‏اى، چون: مخلصين، مؤمنين، مخبتين، اولوالالباب، صالحين، صابرين، خاشعين، عبادالرحمن، الموفون بعهدهم، متقين و... از سوى قرآن به جانهاى تشنه مخاطبان معرفى شده‏اند وتصوير كاملى از شخصيت وحالات روحى وظاهرى وزندگى مادى ومعنوى اين وارستگان ارائه شده است. در مقابل، آياتى نيز وجود دارد كه ويژگيها وصفات منفى انسانهاى بى‏ايمان را در قالب عناوينى چون: كافرين، فاسقين، منافقين، فاجرين وظالمين بيان نموده است. اين پژوهش گامى است كوتاه در جهت ارائه يك فرهنگنامه در زمينه مفاهيم در دو حوزه ايمان وكفر كه در آن كوشش گرديده تا تعاريف قرآنى هر يك از عناوين فوق از قرآن استخراج گردد. از آنجا كه درك بار معنايى الفاظ فوق با رجوع به كتب لغت معتبر، كفايت نمى‏كند بعد از تحليل لغوى هر يك از واژه‏ها بر اساس معاجم لغت با بهره‏گيرى از تفاسير قرآن، نحوه كاربرد واژه‏ها در سياق آيات مورد توجه قرار گرفته است. زيرا توجه به سياق، دامنه معنى لغوى را گسترش داده يا حصر مى‏نمايد ومعنى مناسب را از ميان معانى متعدد در كتب لغت مشخص مى‏كند وبا توصيف عناوين به كار رفته از حيث مصداق عملى وتجسم عينى وخارجى، مى‏توان به چگونگى حصول اين مفاهيم پى برد. اين مطمئن‏ترين تبيين وتوضيح از مفاهيم است كه مقصود الهى را در عناوين قرآنى به وضوح مشخص مى‏سازد ومقدمه‏اى است براى شخصيت‏شناسى كه در پرتو آن مى‏توان به ارزيابى شخصيتها پرداخت. از طرفى با كسب چنين آگاهى وشناختى نسبت به تعاريف قرآنى مفاهيم وواژه‏ها چگونگى رسيدن به خصلتهاى ايمانى را مى‏توان بدست آورد وبه تبع آن از صفات منفى كه نمودى از بى‏ايمانى است اجتناب كرد. آرى براى گشودن قفل قلبهاى خود »ام على قلوب اقفالها« ودست يافتن به گنجينه‏هاى رحمن بايد »تدبّر« در قرآن وكشت كردن در زمين پر بركت اين كتاب را تمرين كرد. چنانكه اولين تربيت شده اين مكتب فرمود: »در روز قيامت منادى ندا مى‏دهد كه امروز هر كس گرفتار كشت خويش وپاسخگوى سرمايه‏گذارى عمر در زمينه‏اى است كه انتخاب كرده، غير از كشتكاران قرآن. پس بايد از اين گروه وپيروان قرآن بود وبوسيله آن پروردگار را شناخت ونفس را نصيحت كرد وآراء ونظريات شخصى را متهم ومغشوش شناخت. {P ) نهج البلاغه، خطبه 176. P} واز آنجا كه از اصول اساسى در تدبر قرآن شناخت مفاهيم قرآنى است، نوشته حاضر گامى است ابتدائى ومتواضعانه در تدبر قرآن، كه اميد است به عنايت خداى واسع فتح باب پژوهشهايى در عرصه فرهنگ قرآنى، قرار گيرد. الهى لا تؤاخذنا ان نسينا أو أخطأنا