جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از دانشمندانی که به اندیشه ورزی پیرامون امر خطیر سیاست پرداخته، جلال‏الدین محمد بن اسعد کازرونی مشهور به علامه محقق دوانی از بزرگان مکتب شیرازاست. تحقیق حاضر با هدف بررسی و تحلیل اندیشه های سیاسی چنین شخصیتی، به عنوان بخشی از اندیشه سیاسی کلاسیک در اسلام و ایرانپی‌ریزی شدهوبه مبادی اندیشه سیاسی جلال الدین دوانی، تأثیر آموزه های دینی،عرفانی و فلسفی بر اندیشه سیاسیاو و مولفه ها و شاخصه های اندیشه های سیاسی و اجتماعی دوانی می پردازد.فرضیه اصلی این تحقیق آن است که آمیختگی آموزه های دینی – اخلاقی و عرفانی (اشراقی) با فلسفه سیاسی دوانی موجب درآمیختگی سیاست و شریعت در اندیشه سیاسی وی شده است.

مغولان پیش از تشکیل امپراتوری در یک منطقه جغرافیایی فقیر و فاقد امکانات زندگی می کردند. همچنین ضرورت زندگی دامداری که مبتنی بر ییلاق و قشلاق بود مانع از یکجانشینی آنان می شد و پیوسته با هم و با همسایگان خود در ستیز بودند، آنها بیشتر بر سر تملک نواحی حاصلخیزتر از دشت سوزان و عطش زده خود مبارزاتی طولانی با هم داشتند و بنابراین، هنر و حرفه ی اصلی آنها جنگ و دزدی بود همین مساله در فرهنگ آنان تاثیر بسزایی داشته و بدیهی است عدم یکجانشینی موجب می شد تا نهادهای فرهنگی تشکیل نشود در میان مغولان آیین شمنی حاکم بود که در آن آیین علم و علم آموزی جایگاهی نداشت و بیشتر توصیه به غارت و خونریزی می‌کرد. تا زمانیکه مغولان بر این آیین بودند در ایران علاقه چندانی به امور فرهنگی نشان ندادند اما پس از آنکه مسلمان شدند تحت تاثیر این دین و آموزه های مشوقانه اسلام در تأسیس نهاد های فرهنگی دوره ایخانان داشته‌اند و همچنین وزرای مسلمان به منظور بهره مندی از ثواب اخروی ناشی از تاسیس نهادهای فرهنگی در اسلام و رقابت با وزرای همتای خود نقش بسیار برجسته ای در تأسیس و نهادهای فرهنگی این دوره داشته اند.کارگزاران مسلمان دست به اقدامات عمرانی و فرهنگی زدند بطوری که در ایام حکومت سه ایلخان مسلمان یعنی غازان، الجایتو و ابوسعید، سه نهاد فرهنگی به نام های شنب غازان، ربع رشیدی و سلطانیه تاسیس شد که در مقایسه با ایام پیش از اسلام آوردن ایلخانان قابل توجه است. پیش از این تنها یک نهاد فرهنگی به نام رصدخانه در مراغه ایجاد شد که کارکرد فرهنگی آن عمدتا در حد همان تعیین سعد و نحس ایام بود در حالیکه نهاد های فرهنگی ایجاد شده در دوره مسلمان شدن ایلخانان کارکردهای بسیار وسیع داشت.

امروزه جوامع بشری، علی‌رغم پیشرفت در تکنولوژی مادی، مشکلات فراوانی را در زمینه مسائل روانی تجربه می‌کنند، لذا یکی از مهم‌ترین مسائل و دغدغه‌های زندگی بشر، دست‌یابی به بهداشت روان است، که متأسفانه علم روان‌شناسی تاکنون نتوانسته به طور جامع و به‌گونه‌ای که مورد قبول همگان باشد به ارائه راهبردهای سازنده برای ایجاد و حفظ آن بپردازد.پژوهش حاضر در راستای دست‌یابی به این مهم، به مفهوم‌پردازی بهداشت روان و معرفی شاخصه‌های آن بر اساس آموزه‌های اسلامی به ویژه قرآن کریم،-از دیدگاه یک مسلمان- پرداخته و از روش اسنادی_کتابخانه‌ای با رویکرد توصیفی_تحلیلی بهره جسته است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که بهداشت روان در قرآن -برخلاف تعابیر روان‌شناسی- در سطحی بالاتر از زندگی محدود دنیایی قرار دارد. از دیدگاه قرآن کریم، انسان سالم، هم در بُعد اعتقاد و اندیشه و هم عمل و رفتار در مرحله سلامت است، از این رو به مرحله ایمان به پروردگار متعال، دست یافته و اعمال و رفتار او در حوزه اعمال صالح قرار می‌گیرد.شاخصه‌های بهداشت روان از دیدگاه قرآن کریم نیز، دارای وسعت و جامعیتی است که بر تمامی ابعاد فردی و اجتماعی زندگی انسان از جمله: شاخصه‌های اعتقادی مانند؛ ایمان، توکل، اخلاص، آرامش، مثبت‌اندیشی و ویژگی‌های رفتاری همچون تقوا، صبر، شکر، وفای به عهد و امانتداری، سایه افکنده است.پژوهش حاضر، پس از بررسی لغات و اصطلاحات مرتبط با بهداشت روان و معرفی شاخصه‌های آن از منظر اسلام، به ارائه مفهومی از بهداشت روان پرداخته و راهکارهایی را در جهت افزایش سلامت روانی افراد از دیدگاه قرآن کریم معرفی می‌نماید.واژگان کلیدی: اسلام، قرآن، روان‌شناسی، بهداشت روان، قلب سلیم، نفس مطمئنه

پژوهش حاضر با عنوان بررسی تطبیقی مبانی خرد سیاسی در آیین مزدایی و اسلام شیعی را با ذکر کلیات و امهات تحقیق شروع نمودیم، سوال اصلی پیرامون وجود افتراقات و اشتراکات این دو آیین بوده و در جواب آن فرضیه ای را مطرح کردیم، که براین اساس اشتراکات بسیار بیشتر از افتراقات می باشد. برای سنجش فرضیه ابتدا سوالات سه گانه فرعیبر اساس سه مبنای هستی، انسان و معرفت شناسی بود را طرح نموده و در جواب آنها سه فرضیه بیان داشتیم: در مبانی هستی شناسی، فقط در استقلال خیر از شر که مورد اعتقاد مزدائیان است، با شیعیان اختلاف نظر وجود دارد، اما در دیگر مبانی اختلافی مشاهده نمی گردد. برای سنجش فرضیه های فرعی آنها را در سه فصل مجزا مورد بررسی قرار داده، اما قبل از اینکار به چارچوب مفهومی پرداخته و شاخصهایی را برای بررسی تطبیقی استخراج نمودیم.ابتدا تعاریفی از مفاهیم بحث بیان شد و سپس قالب اندیشه در معنای عام خود را برای نوع تفکر در آیین مزدایی و اسلام شیعی به علت عام بودن برگزیدیم. هر اندیشه دارای مبانی خاص خویش می باشد، لذا در ادامه فصل چارچوب مفهومی به تعاریف و توضیحاتی پیرامون این مبانی پرداختیم. اولین مبنا، هستی شناسی می باشد که در آن به مبدأ، نوع، کیفیت، اهداف و سرانجام هستی پرداخته می شود. در مبنای انسان شناسی، به آفرینش، خصوصیات و کیفیت وجود آدمی و رابطه او با همنوعانش پرداخته می شود، مسائلی مانند دوگانگی وجود انسان، انسان های شایسته رهبری، برابری میان آنها از این فصل به عنوان شاخص استخراج شده است. در باب معرفت شناسی نیز موضوع، امکان، راههای کسب معرفت توسط انسان و پیروی از انسان کامل مطالبی بصورت نظری آمده است؛ که از این مبانی سه گانه شاخصهایی برای تحقیق در ادامه کار استخراج گردیده است.در فصل دوم 7 شاخص هستی شناسی را مورد بررسی تطبیقی در آیین مزدایی و اسلام شیعی قرار دادیم، این دو آیین در شاخصهای اعتقاد به نبرد خیر وشر که به تقابل دوست و دشمن در سیاست می انجامد، دوگانگی مادی و غیرمادی بودن هستی که به مشروعیت آنجهانی منجر می گردد، نظم که حفظ آن وظیفه حاکم است، سلسله مراتب در هستی که نمودش در نظام طبقاتی می باشد و اعتقاد به سرانجام این و آن جهانی هستی که با ظهور منجیان همراه است، با یکدیگر دارای اشتراک کلی بودند. اما در اعتقاد مزدائیان به وجود دو آفریننده مستقل از یکدیگر در آفرینش خیر و شر، شیعه به راهی دیگر می رود و به یک خدای واحد می رسد که همه اعم از خیر و شر بدست او آفریده شده است و این افتراق باعث تأیید فرضیه فرعی این فصل می شود. در فصل انسان شناسی 8 شاخص مورد بررسی قرار گرفته است که در نزد هر دو آیین انسانها دارای سلسله مراتبی بر اساس عدالت هستند که حاکم در رأس آن قرار دارد، زیرا هر کس با توجه مسئولیتی که در هستی دارد، در جایگاهی مشخص قرار می گیرد و به انجام خویشکاری می پردازد. وجود انسانهایی نخبه و برگزیده از دیگر اشتراکات موجود است، که بر اساس آن عده ای به عنوان راهنمایان در بین مردم زندگی می کنند و به واسطه داشتن مقام دینی به اقتدار سیاسی و اجتماعی می رسند؛ حاکم خود انسانی برگزیده است که خداوند او را برای حکومت بر انسانها معین داشته است، در آیین مزدایی حاکم فقط شاه آرمانی است، اما در اسلام به پیامبر، امام، فقیه و پادشاه عادل به عنوان حاکم اشاره شده است. در آخر اعتقاد مشترکی به وجود یک منجی در آخرالزمان وجود دارد که او پایان دهنده همه شرور است و جامعه را به عدالت و رستگاری می رساند. بر این اساس فقط شاهد اشتراک در کلیات هستیم و فرضیه دوم فرعی هم تأیید می گردد.فصل آخر به معرفت شناسی اختصاص داده شده و در آن ضمن اشاره به سه قالب فلسفه، فقه و کلام؛ بیان گردیده که خداوند موضوع شناخت می باشد، شناختی که باید با عمل توأم و دارای واسطه هایی همچون امام به عنوان حاکم سیاسی در تشیع و ایزد فرمانروا در آیین مزدایی باشد. که وجود همین افراد باعث امکان پذیر بودن معرفت می شود. راههای کسب معرفت خرد، تجربه، ایمان و وحی که قابل گنجانده شدن در قالبهای سه گانه است، می باشد، که هر کس بیشتر از این راهها به معرفت دست یابد، در جامعه دارای قرب و مقام خاصی می گردد. چنانچه امام و علما به واسطه دارا بودن از معرفت به راهنمای جامعه و سرپرستی آن می رسند و در کنار دیگران چون پیامبر الهی که بر او وحی نازل می شود و به صورت متون مقدس در تاریخ ماندگار گردیده، انسان های کاملی محسوب شده که همگان باید از آنها تبعیت نمایند. با تأیید فرضیه این فصل، به تأیید فرضیه اصلی تحقیق می رسیم که طی آن اشتراکات بیش از افتراقات است و عمده عدم توافق هم در دو بن انگاری مزدایی می باشد، چیزی که در شیعه مورد قبول نیست.

در نوشته‌ی حاضر تلاش کردیم تا به پاسخ این پرسش دست یابیم که: از منظر امام خمینی«ره» و مقام معظم رهبری، آسیب‌های نقش نخبگان در حکومت اسلامی چیست؟ این مسأله را در بستر نظریه‌ی ولایت فقیه در باب حکومت بعد از معصوم به افراد خاصی واگذار شده است؛ افرادی که اوصاف و ویژگی‌های خاصی باید داشته باشند. حکومت چنین فردی طبق این نظریه، دارای مشروعیت است و هر فردی به تناسب جایگاه خود در برابر آن وظایفی به عهده دارد. در عین حال هر نوع مخالفت و استادگی در برابر آن شرعاً غیرمجاز محسوب می‌شود. آسیب‌های نقش نخبگان در حکومت اسلامی را به تخطی آنان از نقش‌های مورد انتظار معنا کردیم. بر این اساس، آسیب‌های نقش نخبگان، در سه محور بینشی، اخلاقی و رفتاری به عنوان ره‌آوردهای این تحقیق به شرح زیر بدست آمد:1ـ ساده اندیشی، عوام زدگی، واپسگرایی و تحجر، سطحی نگری، نگرش تک بعدی به اسلام، کج اندیشی، تزلزل ایمانی و معرفی، بی‌بصیرتی، خود باختگی و نقد ناپذیر در قلمرو معرفتی و شناختی.2ـ قدرت طلبی، دنیا طلبی، فزون خواهی، خود محوری، کتمان حقیقت، حق ناپذیر، بی‌انصافی و هراس از رویارویی با دشمن به عنوان آسیب‌های اخلاقی.3ـ اختلاف افکنی، تخطی از قانون، همسویی با دشمن، فراموش کردن مردم و ارزش‌های حقیقی، کوتاهی در حمایت از حق، شایعه سازی و تضعیف نظام اسلامی به عنوان آسیب‌های رفتاری و عملی، نخبگان مطرح شد. ضمنا به این نکته نیز اشاره شد که آسیب‌های شناختی و اخلاقی، در حقیقت پایه‌های آسیب‌های رفتاری به حساب می‌آیند.

چکیدهاسلام به عنوان آخرین دین و در عین حال کاملترین بر نامه هدایت بشر با طرح و برنامه فراگیرش برای تمام ابعاد و زوایای زندگی انسان و نیازهای او کامل ترین پاسخ را ارائه می کند. منتهی دست‌‌یابی به مجموعه نظام های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی اسلام ناب راهکارهای خاص خود را دارد این تحقیق مقایسه‌ای بین مبانی توسعه اقتصادی اسلام و غرب را مورد بررسی قرار داده است از آنجایی که در غرب فقر و عدم تعهد، نابودی انسان‌ها، خودفراموشی و سردرگمی، بی‌حرمتی و تجاوز، نابودی خانواده تضادهای درونی نظام سرمایه‌داری، گسترش و افزایش شکاف‌های طبقاتی و فقر فزاینده طبقات پایین، از مهم‌ترین نتایج توسعه اقتصادی در غرب محسوب می‌شود، در حالی که اسلام به عنوان دین خاتم و کامل نه تنها به عدالت اجتماعی و اقتصادی، فقرزدایی، ایجاد رفاه عمومی و استقلال اقتصادی، سفارش و تأکید می‌کند، بلکه راه‌ کارهای عملی برای رسیدن به این اهداف ارائه می‌کند. توسعه از مفاهیمی است که اندیشمندان درباره آن اتفاق ‌نظر ندارند و هرکس آن را متناسب با دیدگاه‌ها، باورها و اعتقادات خود تعریف می‌کند. برخی آن را معادل رشد اقتصادی و بعضی پیشرفت اقتصادی از جهات گوناگون می‌دانند صاحب‌نظران دیگری این مفهوم را کمی گسترده‌تر دیده‌اند و توسعه را دارای ابعاد اجتماعی و انسانی نیز می‌دانند. به هر حال، در جامعه علمی ما اختلاف و سردرگمی درباره تعریف توسعهفراگیر است. اما این سوال به ذهن خطور می کند به راستی توسعه اقتصادی چیست در جواب این سوال، عده‌ای برای تعریف "توسعه" به دنبال علت‌ها وعوامل توسعه هستند. اینها فرهنگ، انباشت سرمایه، ثبات سیاسی وآموزش‌ها و مهارتهای خاص را علت توسعه می‌دانند. عده‌ای دیگر نیز به دنبال اهداف توسعه هستند. این عده آزادی، دموکراسی و استقلال را جزو اهداف توسعه می‌دانند. بعضی‌ها نیز به دنبال آثار و نتایج توسعه هستند. که حاصل آن منجر به رونق اقتصادی، حذف فقر، رفع بیکاری و کاهش نابرابری شود. این پژوهش به دنبال مقایسه دیدگاهها و اهداف توسعه اقتصادی در نظام اسلام و غربی است.

پژوهش حاضر که با هدف مطالعه ی تطبیقی مبانی توسعه ی غربی و توسعه ی عدالت محور دینی انجام گرفته است، در واقع درک مسئله توسعه با بررسی مبانی فلسفی - تمدنی مدرنیته و اسلام در ابعاد هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی را شامل می شود. روش تحقیق در این پژوهش فلسفی- مقایسه ای است.در واقع از آنجا که در میان دانش آموختگان مسلمان، کم نیستند کسانی که به دلیل ناآگاهی از مبانی اسلامی و نیز ناآشنایی با مبانی لیبرالیستی و تقابل آن با اندیشه ی اسلامی، آنچه را که در علوم انسانی و اجتماعی مغرب زمین به عنوان خاستگاه اندیشه های لیبرالیستی مطرح است، به عنوان سخنانی غیر قابل تردید و جهانشمول تلقی می نمایند و روز به روز، بیش از پیش از اندیشه های ناب اسلامی فاصله می گیرند، ضرورت این نگاه مقایسه ای را بیشتر ساخته است. حفظ و صیانت فکری مسلمانان، اقتدار بخشیدن به جوامع مسلمان، ارائه ی الگویی موفق از حکومت اسلامی، تدوین الگوی توسعه و پیشرفت و…، مستلزم استمرار مطالعات تطبیقی و مقایسه ای در زمینه های نظری و کاربردی است و البته از نظر منطقی، مطالعات نظری پیرامون اصول و مبانی، مقدم بر هر گونه مطالعه در زمینه های کاربردی است. چرا که بدون تبیین آن مبانی، مطالعات کاربردی استواری لازم را نخواهد داشت و راه به جایی نخواهد برد. پس، لازم است با عمق بخشیدن به این مباحث بر غنای آنها افزوده شود تا بتواند زوایای پنهان اندیشه ی مدرن بررسی شود و همچنین با آشنایی اندیشه ی اصیل اسلامی بر توانایی آن برای پاسخگویی به نیازهای معقول زمانه بیفزاید.در این رساله، نویسنده با اشاره به مفهوم توسعه و الگوهای آن در جهان معاصر و با ارائه ی تعریف و بیان مولفه های دو تمدن سکولار مدرن و تمدن اسلامی، نشان می دهد در اسلام بنیاد هستی شناسی توحیدی با بهره گیری از منابع معرفتی وحی و عقل در کنار حس و تجربه، انسان را خلیفه الله در عالم معرفی می کند و این در تباین و تضاد کامل با هستی شناسی ماتریالیستی مدرنیته با معرفت شناسی حس گرا و تجربی می باشد که خودبنیادی انسانی مادی و ابزار ساز را در خود دارد. همچنین این پژوهش عنوان می سازد اختلاف در مبانی معرفت شناختی، هستی شناختی و انسان شناختی این دو نظام و همچنین دین و عقلانیت این دو تمدن، اختلاف در قلمروهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... را به دنبال دارد و نتیجه ی این امر آن است که توسعه به مفهوم اسلامی متفاوت از توسعه ی غربی خواهد بود. ضمن آنکه این پژوهش، ناظر به بحران در مدرنیته نیز مى‏باشد و این نوشتار در صدد ارائه این مطلب است که نه تنها مبانی توسعه ی غربی با آنچه در تمدن اسلامی است، متفاوت و حتی متباین است؛ بلکه در دوران کنونی که مدرنیته با بحران های تمدنی روبرو است ضعف الگوهای غربی بیش از پیش عریان شده است و جایگزین های پیش روی مدرنیته که در نگاه این رساله جریان هایی از جمله سنت گرایی، پست مدرنیسم و اسلام در قالب انقلاب اسلامی با محوریت حکومت الله است، از جایگاه های رو به تزایدی برخوردارند و با بحران موجود در تمدن غرب رجوع به الگوهای توسعه ی غربی ناشی از این تمدن بیش از پیش برای جوامع غیر غربی به خصوص برای جوامع اسلامی و از جمله ایران اسلامی نه تنها ارتجاع بلکه انقطاع از هویت تاریخی و در نتیجه بحران و سرگشتگی هویتی و نهایتاً ناکامی را به دنبال دارد. شایان ذکر است از نظر نگارنده از آنجا که پرسش از هویت تاریخی و تمدنی اسلام تنها با انقلاب اسلامی صورت گرفته است بحث از تمدن اسلام و احیای آن با انقلاب اسلامی معنا می یابد.

رساله‌ی حاضر به بررسی یکی از چالشهای مهم فقه شیعه و دنیای معاصر یعنی حرمت تکسّب به واسطه‌ی حفظ کتب ضلال و دیگر متعلّقات حکم کتب ضلال، می‌پردازد. نگارنده ابتدا، به معناشناسی ضلال در آیات و روایات و رابطه‌‌ی آن با مفاهیم مشابه پرداخته و ضلال را هر انحرافی از مطلوب دین اسلام که قدر میقّن آن ضروریات است، می‌دانند که در صدق عنوان آن میان خطاء و عمد تفاوتی نیست. سپس نگره‌ی اسلام را نسبت به آزادی بیان و عقیده تبیین می‌نماید. و به بازخوانی آرای مشهور فقیهان امامیه به عنوان یک چالش مهم مسئله آزادی بیان و اطلاع‌رسانی می‌پردازد. و پس از بیان سیر تاریخی مسئله و موضوع‌شناسی کتب ضلال، احکام تکلیفی کتب ضلال را در دو مرحله‌ی پس از تولید و مرحله تولید و سپس احکام وضعی آن را مورد مطالعه قرار می‌دهد. گرچه تا حدود چندین قرن موضوع کتب ضلال در اندیشه‌ی فقیهان بیان نشده و این مطلب باعث دیدگاه‌های متفاوت در مسئله در قرن‌های بعدی شده‌است، لکنّ نگارنده در متن پیش رو فارغ از بیان احکام، موضوع کتب ضلال را هر کتابی که مشتمل بر ضلال باشد، می‌داند. و ادلّه‌ی دیدگاه مشهور در حکم تکلیفی حفظ، نسخه‌برداری، مطالعه کتب ضلال را قاصر از اثبات مدعای ایشان می‌داند. نگارنده بر آن است ‌که: حفظ و نسخه‌برداری و مطالعه و تدریس کتب ضلال بدون قصد اضلال، جائز می‌باشد و همراه با قصد اضلال و اغوای دیگران عنوان تجرّی بر آن صادق است (و در فرض وقوع اضلال و اغوا در خارج است که فرد حرام مرتکب شده است). و حتی با این وجود از بین بردن و انعدام این کتب ضلال واجب نیست. و در واقع حرمت اغواء و اضلال از مخصّصات اطلاقات حاکی از آزادی بیان می‌باشد. در مسئله انتشار و تعلیم و تولید کتب ضلال، علاوه بر عدم قصد اغواء و اضلال، وجود قرائنی که دلالت بر ضلال بودن محتوا و عدم اعتقاد فرد دارد، شرط جواز می‌باشد؛ در غیر این‌صورت با محظور اغرای به جهل و انتشار اکاذیب مواجّه است. و ادلّه‌ی این مسئله صرفاً حکایت از شخصی بودن احکام دارد و از آنها رویه‌ای عمومی برای سلب آزادی شهروندان حکومت اسلامی، بدست نمی‌آید. البته وجود قصد اغواء و اضلال در فرض ایراد ضرر به اشخاص مسئولیّت کیفری و حقوقی نیز به دنبال خواهد داشت.

صرفه جویی به معنای درست مصرف کردن، به جا مصرف کردن، ضایع نکردن مال و مصرف را کارآمد وثمربخش کردن مقام « . است معظم .» رهبری از موثرترین راه های جلوگیری از اسراف، راه اعتدال، میانه روی و صرفه جویی است. از این جهت، تعالیم حیاتبخش اسلام، این راه را برای جلوگیری و پیشگیری از اسراف و نیز راه نجات انسان ها از معضل خطرناک و بیماری زیان آور اسراف توصیه کرده و بر آن تاکید ورزیده است. دین اسلام همواره به خاطر هدایت و راهنمایی و تأمین سعادت و خوشبختی، انسان ها را در همه امور زندگی اعم از دینی و دنیوی و اخروی به راه اعتدال، صرفه جویی و میانه روی توصیه و به دوری جستن از افراط و تفریط و پرهیزبه » حضرت لقمان « از هرگونه اسراف و زیاده روی سفارش و تاکید نموده است؛ لذا می بینیم در قرآن کریم آمده که در رفتار و اعمال خود میانه روی و ؛» و اقصد فی مشیک « : فرزندش- آن هم به صورت امر و طلب- توصیه می کند صرفه جویی را اختیار کن. آری اعتدال صفتی است بسیار عالی و پسندیده، منطقی و عقلی و موزون و مطبوع که مورد نظر شارع مقدساسلام می باشد. از آن جا که اعتدال با سرشت و فطرت پاک انسانی پیوند معنوی و ارتباط خلقتی و ریشه ای دارد، خداوند، روح آدمی و طبع انسان ها را نیز به گونه ای بسیار معتدل و میزان آفریده که با اعتدال تناسب و سازگاری دارد و اعتدال را به عنوان یک اصل عقلی و فطری در هر امری بهتر می پذیرد. پس بنابراین، انسان عاقل و با ایمان باید تلاش و جدیت نماید تا این صفت عالی )اعتدال و صرفه جویی( را کهمورد پسند خداوند متعال و انبیای الهی است، خوب به دست آورد و در حفظ آن سعی نماید؛ تمام حرکت های فکری و رفتاری خود را چه درونی و چه بیرونی در همه ی امور زندگی )مادی و معنوی(، بر محور صرفه جویی و میانه روی قرار دهد.چنان که قرآن کریم در آیه ی شریفه ی را می ستاید و راه اعتدال و اقتصاد را نیکو می داند و آن را تاکید می کند و هرگونه افراط و تفریط و تجاوز از اعتدال » روو عدالت را مذمّت و نکوهش می نماید. و همچنان که حضرت علی )ع در خطبه ی بسیار ارزشمندهمّام در ضمن بیان و شمارش صفات و پرهیزکاران می فرماید و ملبسهم الاقتصاد پرهیزکاران در پوشاک میانه روی و صرفه جویی می کنند و نیز حدیثی از امام صادق (ع) که فرمود هر کس در زندگی و معیشت خود، جانب اعتدال را رعایت نماید من ابتلا نشدن به فقر را برای او تضمین می کنم باید به این نکته ی مهم عقلی و علمی و اساسی توجه داشت، که اصل حاکم بر طبیعت انسان و هویت وجودی اوو اعتدال است و انسان بر اساس فطرت و طبیعت سالم » صرفه جویی « در ابعاد گوناگون مادی و معنوی، همان اصل اوّلیه خود، تمایلی به افراط و تفریط ندارد و حال آن که اسراف، خروج از حدود الهی، فطرت و گریز از مدار انسانی ومعیارهای عقلی و قانونی و ارزشی است. پس کسی که از مسیر فطرت انسانی و طبیعی و نیز از حقایق و قوانین و ارزش های واقعی خارج شود و راه اعتدال و اقتصاد را از دست دهد، از دیدگاه تعالیم اسلام، اسراف کار و متجاوز وستمگر است و بایستی تحت تعقیب قرار گرفته و مجازات گردد. مقاله حاضر کوشیده بر اساس آموزه های قرآنی و احادیث و روایات، نقش و کارکرد صرفه جویی و قناعت را در پیشرفت اقتصاد اسلامی تبیین نماید.

کهن‌روزگاری است که مردم جهان خلیج فارس رایک شاهراه بازرگانی ودریانوردی می‌شمارند.ارج وشهرت خلیج فارس نه تنهابه سبب یادشده است،بلکه به انگیزه‌ی آن است که کرانه‌ها وجزایرآن یکی از کهن‌ترین گهواره‌های تمدن بشری است.باتوجه به این‌که تا کنون دراین مورد تحقیقاتی انجام ومقالاتی نیزبه رشته‌ی تحریر در آمده است، اما در زمینه‌ی موضوع این رساله کمتر مطلب جامعی یافت می شود. بنابراین برای پژوهندگان تاریخ میانه‌ی ایران موانع ومشکلات عمده‌ای در این راستا به چشم می‌خورد که این رساله با انگیزه‌ی رفع این کمبود در تاریخ تحولات خلیج فارس انجام گرفته است. ویافته های آن نیز نشان می‌دهد که بنادر وجزایر خلیج فارس نقش برجسته‌ای درتحولات تجاری، فرهنگی وحتی سیاسی سرزمین ایران داشته‌اند وجزئی لاینفک از تاریخ آن بوده‌اند.موانع ومحدویت‌های میدانی برای تدوین این رساله عبارت بودند از نبود یک شناسنامه‌ی مدوًن از یافته های باستانی وباستان‌شناسی ومشخص نبودنمحوطه‌های باستانی‌از یک سووکمبود شدید منابع خارجی در کتابخانه‌های تخصصی در مورد موضوع ازسوی دیگر است. و اقدام در این زمینه به پژوهندگان این بخش توصیه می‌گردد.