جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاويل به معناي بازگشت به ابتداي كلام يا غايت كلام است و مراد از آن همان نيت و قصد گوينده از كلامش است. اين اصطلاح در برخي از حوزه هاي معرفت ديني نيز به كار مي رود و مراد از آن كشف معناي رمزي و اشاره اي است كه از ظاهر الفاظ به دست نمي آيد، بلكه بايد رمزگشايي يا اسطوره زدايي شود. بولتمان معتقد است به منظور عصري كردن و قابل فهم كردن متون مقدس، همگان مي توانند به تاويل اين متون بپردازند و اين كار اختصاص به افراد خاصي ندارد. اين در حالي است كه مكتب تفكيك گرچه قائل به تاويل است اما با تاويل گرايي فلسفي قرآن مخالف است و تنها تاويل پيامبر (ص)، ائمه اطهار (ع) و بعضي از افراد را، كه جزء راسخان در علم هستند، مي پذيرد. اين مقاله تاويل گرايي را از ديدگاه بولتمان و مكتب تفكيك بررسي مي كند.

خلاصه ماشینی: " در نگاهی به مبانی معرفتی دیدگاه تفکیک، رهیافت هایی که بر آن مبانی مترتب شده است نیز استحکامی نخواهد داشت؛ اینکه »علم و عقل« با حقیقت انسان مغایر هستند و آنها دارای تجرد تام و حقیقت انسان دارای مادیت و جسمانیت تام است، بر مبانی روان شناختی، معرفتی و وجود شناختی استوار است که باید به طور منظم و روشمند آن مبانی به بحث گذاشته شود تا بر اساس منطق و استدلال، درستی و نادرستی آنها ارزیابی شود و سپس رهیافت ها بر آن استوار گردد، ولی این عمل آیا بدون داشتن روش و دستگاه معرفتی و شناختی (از هر نوع کلامی یا فلسفی یا عرفانی…) امکان پذیر است؟ در صورتی که شاهد بودیم مکتب تفکیک همه دستگاه های معرفتی را با عنوان کلی علوم بشری مخاطب ساخت و همه را تخطئه کرد و در مقابله با علوم الهی و شریعت انگاشت، اکنون چگونه برای این دیدگاه میسور است تا مبانی خویش را استحکام بخشد؟ و به تعبیر دیگر مطلق گرایی در نفی علوم بشری شامل خود آن نظریه پرداز نیز خواهد شد، مگر اینکه نوعی تصدیق و اثبات بدون معیار همراه استمداد از »فضل« مطلق العنان ماورایی چاره ساز مطلب شود."

گروهی معتقدند که مهم‌ترین دستاورد اخباریان، یعنی تکیه بر روایات بدون نقد اصولی آن، در مکتب تفکیک بازسازی شده است، از این‌رو مکتب یادشده را نوعی اخباریگری جدید می‌شمرند. بررسی تطبیقی این دو دیدگاه می‌تواند ضمن ارائه مبانی فهم معارف هر یک، بیانگر میزان صحت و سقم این ادعا و نقاط افتراق و اشتراک آنها باشد. این بررسی به روش کتابخانه­‌ای، نشانگر آن بود که اخباریان در مواجهه با ادله اربعه، به‏ رغم تفکیکیان که برهر چهار رکن تکیه می‌کنند، تنها سنت را برگزیده‌اند. آنان معتقدند تنها معیار فهم معارف، احادیث ائمه: می‌باشد، اما احادیث نبوی همچون قرآن، فاقد حجیت ظاهری است. آنان عقل و اجماع را ساخته اهل تسنن دانسته، به آنها تمسک نمی‌جویند. نقطه اشتراک این دو مکتب، در تمسک به احادیث ائمه: منحصر می‏گردد که البته موضع­گیری متضادی که هر یک در زمینه بهره‏ گیری از احادیث در پیش گرفته‌اند، انتساب تفکیکیان به اخباریگری را خدشه‌دار نموده است.

مسئله «چیستی علم و عقل و نفس» در طول قرن ها و حتی پیش از اسلام محل توجه بوده است. در این میان، سهم فلاسفه مسلمان بیش از دیگران بوده است که می توان به آراء فارابی، ابن سینا، سهروردی و صدرالمتالهین در این زمینه اشاره کرد. در کنار فلاسفه، گروهی دیگر، که عمدتا منتقد فلسفه هستند و در عصر حاضر به «اهل تفکیک» مشهورند، حقیقت علم و عقل و نفس را با بیانی متفاوت از فلاسفه مطرح می کنند. از جمله علمای اهل تفکیک، آیت اللّه شیخ حسنعلی مروارید است. وی نظرات خود در باب حقیقت علم و عقل و نفس را در کتاب «تنبیهات حول المبدا و المعاد» بیان کرده است. در این نوشتار، سعی شده است به روش تحلیلی ـ توصیفی اولا، مدعاهای ایشان به صورت کامل بیان شود، و ثانیا، نقد و بررسی علمی گردد. در پایان، با توجه به نقدها و اشکالات وارد بر این مدعاها و همچنین پیامدهای ناصواب آنها، نادرستی شان آشکار می گردد.

تفکیکیه مکتبی است که میرزا مهدی اصفهانی آن را بنا نهاده است. این مکتب به بررسی و تفکیک سه عنصر مهم شناخت یعنی مفاهیم دین، فلسفه و عرفان می پردازد. قصیده ی تفکیکیه نمونه ای از اشعار عربی استاد محمد رضا حکیمی است که با هدف تفکیک این سه مکتب سروده شده است. اصطلاح مکتب تفکیک به معنایی که طرفداران این مکتب از آن سخن می گویند جدید و بی سابقه است اما اگر به ریشه های این جریان فکری توجه کنیم می بینیم که نه تنها جدید نیست بلکه از قدیمی ترین جریان های فکری شناخته شده است. مقاله حاضر به بررسی ساختاری و محتوایی این قصیده و نیز معرفی مکتب تفکیک و آموزه های آن می پردازد.این پژوهش با رویکردی هنری-بلاغی به موضوعی عرفانی-اسلامی پرداخته است.برخی نتایج حاصل از پژوهش به قرار زیر است:- بر اساس آراء تفکیکیان نمی توان سه شاخه ی اصلی علوم یعنی فلسفه ،عرفان وعلوم قرآنی را از هم جدا کرد وبین آنها مرز قائل شد چرا که آنها منوط به یکدیگر هستند وبرای تاویل متون قرآنی تعقل وتامل نیاز است.- در ساختار این قصیده،ردیف به صورت تقلیدی رعایت شده است.در قافیه ها حرف روی همزه است؛و از نظر وزنی نیز پیرو قوانین سنتی عروض بوده و در بحر وافر سروده شده است.-استفاده از رمز،نمادو صور خیال و بازی با کلمات در این سروده کم رنگ است.

بررسی نظریه معرفت در اندیشه علامه مجلسی به عنوان شخصیتی شاخص در حوزه اخبار و احادیث از یک سو و جریان اصحاب معارف یا همان مکتب تفکیک از سوی دیگر موضوع مورد پژوهش این نوشتار است. پرسش مطرح این است که چه رابطه ای میان این دو نظریه وجود دارد. آیا می توان نظریات اهل تفکیک را قرائتی دیگر از اندیشه اهل حدیث دانست. از این رو با مقایسه جداگانه هر کدام از این دو جریان و با هدف شناخت بیشتر جریان اصحاب معارف به این نتیجه دست یافتیم که همگونی نظرایات معرفتی این دو از تشابه قابل توجهی برخورار است به گونه که نظریات اهل تفکیک در این مسئله را در واقع باید همان نظریات اصحاب حدیث دانست.

با اینکه نزاع بر سر قدرت سیاسی متهم نخست وعامل اصلی اختلاف و شقاق میان مسلمانان به نظر می‌رسد؛ اما با نگاهی عمیق‌تر این عوامل فکری و معرفتی بود که تاریخ اسلام را بدین‌سان رقم ‌زد. درک و برداشت‌های گوناگون و چه بسا متضاد عالمان دینی از کتاب و سنت صرفا به پیدایی نحله‌ها و مکتب‌های فکری گوناگون ختم ‌نشد بلکه سامانه اجتماعی و تنظیمات قدرت را نیز به شدیدترین وجه ممکن متاثر نمود. جستار فرارو از سر این اعتقاد که جریان‌های فکری تاثیرات شگرفی در تعالی و انحطاط جوامع و تمدن‌ها دارد، بررسی نقل‌گرایی معاصر )با تاکید بر مکتب تفکیک و آرای محمدرضا حکیمی) را در بستر تاریخی آن، پی گرفته است. نگرش مذکور هنوز هم به مثابه یک نیروی فکری جریان ساز و با پیامدهای اجتماعی گسترده عمل می‌کند، و بدون شک برخی تعارضات و تناقضات ذهنی و عینی موجود در سپهر اندیشگی و جهان اجتماعی مسلمان شیعی معاصر را نه تنها سمت‌وسوی خاصی می‌دهد که بدان شکل و شمایل ویژه‌ای نیز می‌بخشد. بنابراین هرگونه تلاش برای ارتقای فکری و فرهنگی و تحول اجتماعی و اصلاح دینی در اول قدم مستلزم شناخت دقیق و نقد نیرومند این نوع رویکردها است.

اخباری‌گری رویکردی ظاهرگرایانه است که به ترک بحث‌های مستقل عقلی در استنباط احکام فقهی توصیه می‌کند. به‌کارگیری این شیوه در مباحث اعتقادی «مکتب تفکیک» نامیده می‌شود. نحله سنتی مکتب تفکیک به‌گونه کامل با عقل و استدلال مخالف بوده، هم‌نوایی آن‌دو را با نقل برنمی‌تابد. اما نحله جدید ضمن پاس‌داشت عقل، دستاورد آنرا بشری و بیگانه از دین معرفی می‌کند. پیروان تفکیک، دلیل‌های گوناگونی بر مخالفت دین با فلسفه به‌دست می‌دهند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از: 1. ‌اهداف سوء خلفا از ترجمه فلسفه؛ 2. وجود برخی روایت‌های ضد فلسفی؛ 3. مخالفت فقیهان با فلسفه. مقاله پیش‌رو پس از معرفی اجمالی مکتب تفکیک، ‌ به نقدهای یادشده پاسخ می‌دهد. برپایه این پاسخ‌ها: 1. خاستگاه و انگیزه طرح یک اندیشه، دلیل درستی یا نادرستی آن نیست؛ 2. در مجموعه روایی شیعه تنها دو روایت ضد فلسفی یافته می‌شود که یکی درباره فیلسوف نمایان و دیگری پیرامون فلاسفه دنیاطلب است. اما روایت‌های بسیاری در ستایش روش فلسفی (تعقل مستقل) دیده می‌شود؛ 3. ضرورت رجوع به متخصّص در مسائل تخصصی، ‌ روشن می‌کند که مخالفت برخی فقیهان بزرگوار که آشنایی کاملی با فلسفه ندارند ادعای اهل تفکیک را تایید نمی‌کند.

ایمانگرایی در اسلام و مسیحیت با تبیینهای نزدیک به همی مطرح شده است. عنصر مشترط ایمان گرایان مخالفت با ابتنای ایمان بر تاملات فلسفی است. در نقد و بررسی ایمان گرایی پژوهشهای فراوانی انجام یافته است، اما آن چه جای خالیش احساس میشود، نقد و بررسی ایمانگرایی از زاویه ضرورت آزادی اندیشه است. این تحقیق بر آن است تا ایمانگرایی را از این زاویه مورد نقد و ارزیابی قرار دهد. تحقیق حاضر با روش تحلیل مفهومی، ارایه تعریفی روشن از مفهوم «آزادی اندیشه» را بدون توجه به عناصری چون «تعریف آزادی»، «باخودبیگانگی»، «دگماتیسم» و… غیرممکن دانسته و از این زوایه ایمان مبتنی بر الهام و اشراق را در مکاتبی چون: اشعری، اخباریگری و مکتب تفکیک مورد ارزیابی قرار داده است. بسترسازی آزادی اندیشه برای سنجش نقادانه ایمان و لزوم گرفتاری در دام خوش بینی و تلبیس ابلیس با عدم عنایت به آزادی اندیشه از نتایج مهم تحقیق حاضر است.

ماجرای فکر فلسفی در جهان به واقع یکی داستان است پرآب چشم. در درازنای تاریخ این حوزه فرهنگی عموما به فلسفه و اندیشه فلسفی ظنین بوده‌اند و به انحاء و طرق گوناگون با آن به مخالفت برخاسته‌اند. در روزگار ما مخالفت با فلسفه و تفکر فلسفی به صورت‌های نوینی ظهور و بروز پیدا کرده است. یکی از جلوه‌های آشکار این مخالفت را درنگاه اصحاب مکتب تفکیک می‌توان یافت. مکتبی که به تعبیرسیدحسن اسلامی‌اردکانی «کارش را با نقادی فلسفه و بی‌اعتبارسازی آن آغاز کرد. اما سرانجام کوشید از طریق آن کسب اعتبا رکند. میزان مخالفت این گروه با فلسفه تا جایی است که به نظراین پژوهشگر «شاید در متون دینی معاصر، حمله‌ای تندتر و بی‌رحمانه‌تراز نقدهای مکتب تفکیک به فلسفه اسلامی نتوان یافت». امااین تفکیکی‌ها چه کسانی هستند؟ حرف حساب‌شان چیست؟ مبنا و استدلال‌شان برای مخالفت با فلسفه چیست؟ آیا دلایل‌شان برای نفی فلسفه‌ورزی پذیرفتنی است؟ واکنش‌شان در مقابل نقدها و انتقادها چگونه است؟