جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گفتگوی مباحثات با استاد بیابانی پیرامون اندیشه فکری ایشان بازتاب‌های گوناگونی داشته ‌است. برخی از پاسخ‌ها ذیل همان مطلب بوده که عینا منتشر شده و برخی دیگر توسط خوانندگان به سایت ارسال شده ‌است که به مرور منتشر خواهد شد. یکی از این پاسخ‌ها در سایت رجانیوز به قلم حجت‌الاسلام اکبری آهنگر نگاشته شده ‌است. چنانچه این پاسخ مستقیما به مباحثات ارسال می‌شد بدون هیچگونه اعمال نظری منتشر می‌شد. این رویه مباحثات خود پاسخی شفاف به برخی تعریضات جناب آقای اکبری آهنگر نیز می‌باشد. در عین حال مباحثات براساس رویه خود مبنی بر خوانش بدون واسطه‌ی اندیشه‌ها و نقد آنها اصرار داشته و از همه‌ی اهالی نقد و نظر برای ارائه دیدگاه‌های خود دعوت می‌کند.

شخصیتی مانند آقای حلبی که به عنوان عنصری ضدسیاست شناخته می‌شود هیچگاه چنین نبوده که از مناسبات اجتماعی و تحولات زمان خود فرار کرده و کنج عزلت گزیده باشد، بلکه ایشان نیز متناسب با مبانی فقهی خود تصمیم‌هایی گرفته و پایبند به آنها مانده‌اند./ بیشتر درس‌هایی که ما در موسسه امام صادق(ع)داشتیم، رنگ فلسفه داشت تا کلام. آنچه به نام کلام درس می‌گرفتیم با آنچه که قرار بود دفاع و تبیین معارف اهل‌بیت(ع) و وحی باشد مغایرت داشت و در این سال‌ها یک متن اعتقادی که براساس روایات شکل گرفته باشد ندیدم./ در سال‌های اخیر می‌بینیم اندیشمندانی همچون آقای فیاضی به برخی کاستی‌های معرفت‌شناسانه نظام فلسفی اشاره دارند. امّا چون مبنای فیلسوفان را در این باب قبول دارد، دچار مشکل شده است./ به نظر می‌رسد که ما جایگاه اعتقاد را در حوزه تشیع به واسطه بحث‌های نظری و منطق ارسطویی و فلسفی دچار مشکل کردیم. یعنی در حقیقت فکر کردیم که اعتقاد با نظر است، در حالی که اساس اعتقاد به اینها پیوند نخورده است./ بازگشت مرحوم میرزای اصفهانی به معارف دینی بازگشتی تمام عیار است، نه اینکه بخواهد با مبانی خودبنیاد فلسفی، عرفانی و یا کلامیِ مرسوم به تطبیق متون دینی با این مبانی بپردازد. ایشان از همان سنگ‌بنا و از همان حقیقت معرفت‌شناسی، اخلاص در رجوع به متون دینی را پیشه خود می‌سازد. بر این مبنا، کل پایه‌های عقلانیت خودبنیاد فلسفی را مورد سوال قرار داده و اشکالاتی اساسی را متوجه تعاریف این نحله‌ها از عقل و عقلانیت می‌داند./

سایت مباحثات به عنوان مجله فکری تحلیلی حوزه همواره تلاش کرده است، از تبادل نظر پیرامون مسائل نظری و اندیشه‌ای استقبال کند. در این راستا، چندی پیش مباحثات در گفتگویی اختصاصی با استاد بیابانی به بررسی اندیشه‌های موجود در حوزه علمیه قم با تاکید بر کلام و فلسفه پرداخت. به دنبال انتشار دیدگاه‌های استاد بیابانی از این سایت، مهدی شجریان در پاسخ به دیدگاه‌های استاد بیابانی نکاتی را بیان داشته‌اند که در ادامه می‌خوانید:

اصطلاح مکتب تفکیک به معنایی که طرفداران این مکتب از آن سخن می گویند جدید و بی سابقه است. در میان مکتبهای فکری و در کتب ملل و نحل و فرقه های مذهبی اصطلاحی به عنوان «مکتب تفکیک» دیده نمی شود، ولی اگر از ویژگی های این جریان فکری و خصوصیات کسانی که آن را به وجود آورده اند صرف نظر کنیم، و تنها به مفاد و محتوای کلی و اصلی آن توجه نمائیم، خواهیم دید که نه تنها جدید و بی سابقه نیست، بلکه از قدیم ترین جریان های فکری در جهان اسلام شناخته می شود. زیرا آنچه در این جریان فکری به طور عام و کلی مطرح می شود، این است که بین حقایق دینی که از طریق وحی الهی نازل می شود، با آنچه محصول اندیشه ی بشری به شمار می آید، تفاوت و تفکیک قائل شویم و آنها را با یکدیگر مخلوط نسازیم. البته این ادعا به طور عام و کلی اختصاص به یک گروه و جماعت مخصوص نداشته و کلیه ی اندیشمندان اسلامی، خود را با آن موافق و هماهنگ نشان می دهند. کمتر کسی را می شناسیم که با خلط و در هم آمیختن میان تعلیمات پیغمبران و علوم بشری، نظر مساعد و موافق داشته باشد. به این ترتیب تفکیک، به معنی جدا کردن میان وحی الهی و دانشهای بشری مورد انکار هیچ یک از اندیشمندان اسلامی نبوده و از قرون اولیه ی اسلام نیز مورد توجه قرار گرفته است. با این همه عنوان «مکتب تفکیک» با یک سلسله ویژگیها و خصوصیاتی که به طرز تفکر و نوع اندیشه ی طرفداران آن مربوط می گردد، بسیار جدید و کم سابقه است. چیزی حدود نیم قرن است که این جریان فکری در خراسان به منصه ی بروز و ظهور رسیده و به تدریج طرفداران بیشتری پیدا کرده است.

یکی از مشکلات اهل فلسفه و کلام با مکتب تفکیک، ارائه تاریخ نگاری متفاوت و البته غیر مستند از سوی آنان برای کلام و فلسفه است که طبعاً نباید از آن به سادگی گذشت.

آشنايي‌ اينجانب‌ با علاّمه‌ي‌ بزرگوار، متفّكر گرانقدر اسلامي‌، آية‌اللّه‌ حاج‌ شيخ‌ محمّدتقي‌ جعفري‌ تبريزي‌، به‌ چهل‌ سال‌ از اين‌ پيش‌ مي‌رسد، از سفر ايشان‌ به‌ مشهد مقدّس‌ و سپس‌ حضور در درس‌ خارج‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌، حاج‌ سيّد محمّد هادي‌ ميلاني‌- رحمة‌اللّه‌ عليه‌- در مسجد گوهز شاد (كه‌ پس‌ از سالها در عراق‌، در مشهد نيز در درس‌ ياد شده‌ حاضر مي‌شدند، و از سوي‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌ ميلاني‌، مورد احترامي‌ شايان‌ بودند.)

در سال‌ 1375 شمسي‌ كتابي‌ تحت‌ عنوان‌ مكتب‌ تفكيك‌ چاپ‌ و منتشر شد كه‌ برخي‌ از بخشهاي‌ آن‌ نيز قبلاً در مجله‌ي‌ كيهان‌ فرهنگي‌ انتشار يافته‌ و مورد علاقه‌ بسياري‌ از خوانندگان‌ آن‌ مجله‌ قرار گرفته‌ بود. نويسنده‌ي‌ اين‌ كتاب‌ محمدرضا حكيمي‌ از طرفداران‌ سرسخت‌ و علاقه‌مندان‌ جدّي‌ اين‌ جريان‌ فكري‌ شناخته‌ مي‌شود.

میرزا مهدی اصفهانی فرزند میرزا اسماعیل اصفهانی، در اوایل سال ۱۳۰۳ هجری قمری در محله بیدآباد اصفهان در خانه علم و معنویت دیده به جهان گشود. مرحوم میرزا دو بار ازدواج کرد و از ازدواج اول و فرزندان وی خبری در دست نیست، امّا نتیجه ازدواج با همسر دوم، سه پسر و یک دختر بود. میرزای اصفهانی دروس حوزوی خود را در اصفهان آغاز نموده سپس با راهنمایی استادش به کربلا، سامراء و نجف نزد اساتید بزرگ تلمذ نموده است. وی با حضورشان در عتبات از اساتید بزرگی مانند آیات عظام سید اسماعیل صدر، آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، نائینی، سید احمد کربلائی، شیخ محمد بهاری همدانی، سید علی قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی استفاده علمی، روحی و روحانی می برد. میرزا مهدیی اصفهانی حدود ۲۸ تا ۳۰ سالگی به موازات تلاش‌های علمی، پرداختن به بعد عملی، اخلاقی و سلوکی را نیز ادامه می دهد، و پیمودن مراحل «سیر نفسی» را از دست نمی نهد، و درجات سلوک را همواره نزد استادان فن، مانند آقا سید احمد کربلائی به خوبی می گذراند، و مراحلی چون «معرفت نفس» و خلع بدن (تجرید) را پشت سر می‌گذارد. مرحوم میرزا مهدی اصفهانی پس از آنکه سالیان بسیار در کنار فقه اصول سرگرم فراگیری مبانی فلسفی و عرفانی بود و احاطه کامل به این مبانی پیدا نمود دلش آرام نگرفت و متوجه شد که نتیجه تعالیمی که از فلاسفه و عرفا یاد گرفته با تعالیم قران و عترت ناسازگار است و مغایرت آن‌ها حتمی است و فقط شاید با توجیه و تأویل‌های غیرعلمی آیات و روایات بتوان آن‌ها را یکی قلمداد نمود؛ مثلا: چگونگی علم و اراده خداوند، خلق و ایجاد از عدم محض، حدوث زمانی عالم، خلقت ارواح قبل از ابدان، معاد کامل جسمانی، حقیقت خلود، و…؛ بر این اساس از این مبانی فلسفی و عرفانی فاصله گرفت. وی پس از گذراندن دوره فشرده و سنگین در حالی که به استادی بزرگ و صاحب نظر تبدیل شد برای آموزش و تعلیم معارفی که در سینه داشت در ۳۵ سالگی به مشهد مهاجرت نموده است. درس میرزا در مشهد درخششی خاص می یابد، و نه تنها فاضلان حوزه مشهد، بلکه عالمان و بزرگان حوزه نیز بدین درس‌ها حاضر می‌شوند. مرحوم میرزا با توجه به آموزه‌هایی که از حوزه‌های علمیه عراق به ویژه نجف اندوخته بود، توانسته درسی پربار و غنی در مشهد برپا کند. میرزای اصفهانی که رسالت بزرگ دیگری نیز بر عهده خویش می‌بیند، یعنی بیان مبانی قرآنی در معارف و طرح نقد و نظر در مسائل عقلی، کم‌کم به عرضه آن موضوعات به طور کلی می‌پردازد، و بحث‌های مهمی پیش می‌کشد، و زمینه را برای بیان یافته‌ها و اندوخته‌های خویش در این باب آماده می سازد. میرزا در مشهد با حاج حسین قمی، محمد آقازاده، احمد کفایی، شهیدی و… و در قم با حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی هم‎عصر بود. از علمای هم‎درس میرزای اصفهانی و شرکت‎کنندگان در درس میرزای نائینی می‎توان به شخصیت‎های بلندمرتبه‎ای نظیر: آیت‎الله العظمی سید میلانی، آیت الله العظمی سید جمال الدین گلپایگانی، آیت الله شیخ محمدتقی آملی، آیت‎الله میرزا احمد آشتیانی، آیت‎الله شیخ محمدحسین نجفی عاملی، علامه سمنانی مازندرانی، شیخ محمد کوهستانی، میرسیدعلی بهبهانی اهوازی و شخصیت‎های فراوان دیگر اشاره کرد. حدود پنجاه الی شصت شاگرد برجسته و مبرز داشت که از محضر علمی و معنوی ایشان استفاده کرده و به استادی همچون وی افتخار ‌می‌کردند. برجسته‎ترین شاگردان میرزا در دوره اول شیخ محمود حلبی، شیخ کاظم دامغانی و شیخ غلامحسین بادکوبه‎ای بودند. در دوره سوم آیت‎الله مروارید و میرزا تهرانی و آیت‎الله شاهرودی و… بودند. برخی از آثار علمی میرزا عبارت است از: اساس معارف القران، انوار الهدایه، الصوارم العقلیه، غایه المنی و معراج القرب و القا، جنات الرضویه، ابواب الهدی، مصباح الهدی، معاریض و توریه و رساله هایی مختصری در فقه. سرانجام میرزا مهدی اصفهانی، در روز پنج شنبه، ۱۹ ماه ذی‌حجه سال ۱۳۶۵ هجری قمری، به هنگام رفتن به حمام و شست‌وشو، در حال پاکیزگی تن و جان، در سربینه سکته کرد، و از این جهان بگذشت.