جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر، با عنایت به ضرورت بررسی رهن مستغلات و تصحیح شیوه موجود در جامعه، بیع شرط را به عنوان یکی از سازوکارهای مشروع چنین رهنی که به هدف استرباح و نیز حلیت استیفای منافع صورت می پذیرد بررسیده است. مولف، پس از تعریف لغوی «بیع الخیار» - که در ادبیات کهن فقهی ما به جای آنچه امروزه آن را بیع شرط می نامند به کار می رفته - با اشاره به تحول معنایی این ادبیات از بیع خیار به بیع شرط، از روشهای تصور شرط خیار و رد ثمن سخن به میان آورده، و آن گاه اشکالهای وارد بر این مقوله و سپس ادله صحت و جواز بیع خیار را فراروی نهاده، و در ادامه با نگاهی گذرا به مقوله بیع وفا در فقه اهل سنت کوشیده است راهی به انطباق این دو مفهوم بر یکدیگر بیابد، و از این رهگذر این برداشت را بر کرسی داوری نشاند که بیع شرط می تواند به عنوان سازوکاری جایگزین برای آنچه امروزه در عرف به نام رهن مستغلات انجام می گیرد مورد توجه واقع شود.

عالمان جرح و تعدیل، برخی راویان حدیث را به دلیل وجود صفات و یا سیره اخلاقی خاص و یا اعتقاداتی ویژه، مورد مذمت قرار داده اند. اعتقاد به غلو و تفویض از جمله عواملی است که راویان در منابع رجالی متقدم، آن را موجب جرح شمرده اند. این پدیده، در سده های دوم و سوم هجری، در میان گزارشگران احادیث ائمه رواج داشته و البته امامان معصوم (ع) با آن به شدت مقابله می کرده اند. عالمان علم رجال با الهام از رویکرد ائمه (ع) با چنین راویانی و استناد بدان ـ به ویژه تحت تاثیر عالمان و محدثان سده های سوم و چهارم شهر قم ـ تعابیر و اصطلاحاتی را در آثار خویش به کار برده اند که به مذهب غلو و تفویض معطوف است. تعابیر به کار رفته ناظر به غلو یا تفویض راویان در میان منابع متقدم رجالی شیعه از وحدت رویه برخوردار نیست و در مواردی به جای هم به کار رفته است. بر این اساس، نظر کسانی که خواسته اند با توجه به اصطلاحات یا تعابیری خاص، دو گروه یاد شده را به دقت از همدیگر متمایز کنند، همه جا استوار نیست، و منابع رجالی در برخی موارد، با چنین دیدگاهی همراهی ندارد. این گروه نقش موثری در ورود این نوع اصطلاحات در منابع رجالی داشته است. مقاله حاضر، دیدگاه های رجالی عالمانی نظیر کشی، نجاشی، شیخ طوسی و ابن غضائری را محور اصلی پژوهش قرار داده است.

‫پژوهش حاضر به تبيين عوامل پيدايي غلو و فرقه‌هايي از غلات مي‌پردازد و موضع‌گيري اهل بيت( در قبال غلات و طرد آنان و همچنين ديدگاه‌هاي عالمان شيعه و اهل سنت را در اين زمينه تجزيه و تحليل مي‌کند. نويسنده در صدد آن است تا موضع شديد پيامبر اسلام(، ائمه معصومين و علماي مسلمان را در قبال حرکت غلو و ماهيت غلات و قائل شدن به کفر آنان را منعکس ساخته و يک جريان شناسي تاريخي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي از جريان غلو از صدر اسلام تا کنون ارائه دهد. وي اين تحقيق را در چهار فصل به انجام رسانده است. او در فصل اول ابتدا به تبيين معنا و ماهيت غلو در لغت و اصطلاح و ديدگاه قرآن کريم و احاديث شريف معصومين( پرداخته و مفهوم غلو را نزد عالمان شيعه اماميه و مفسران اماميه و اهل سنت بررسيده و موضع‌گيري منفي آنان از جريان غلو را با استناد آنان به آيات و روايات انعکاس مي‌دهد. نگارنده در ادامه اين فصل، تاريخچه‌اي از جريان غلو و چگونگي شکل‌گيري آن ارائه کرده است. وي در فصل دوم به اسباب و علل پيدايي جريان غلو در تاريخ اسلام مي‌پردازد و اسباب و علل معرفت شناختي و تحريم طلب علم توسط غاليان، علل سياسي، حرکت عاطفي بي‌ضابطه، اسباب و علل شخصي، علل اقتصادي، هواي نفس و پيروي از آن، بدعت و جعل احاديث دلالت کننده بر غلو از جانب دشمنان اهل بيت( را در اين زمينه بررسي مي‌کند. نويسنده در فصل سوم از غاليان و افکار و عقايد غلو آميز آنان سخن گفته و فرقه‌هايي همچون: سبئيه، کيسانيه، منصوريه، حسنيه، محمديه، خطابيه، معمريه، فحمسيه، مغيريه، هشاميه، بيانيه، بشيريه و غرابيه (غاليان شيعه يا منتسب به شيعه) و فرقه‌هاي صاعديه و يزيديه (غاليان منتسب به اهل سنت) را به صورت اجمالي معرفي کرده است. در فصل چهارم موضع ائمه( و علماي اماميه درباره غلو و غاليان مطرح شده و نگارنده ضمن بيان ديدگاه‌هاي پيامبر اسلام( و ائمه( درباره غُلات، ديدگاه‌هاي چندين تن از علماي بزرگ شيعه همچون: شيخ صدوق، شيخ مفيد، شيخ طوسي، علامه حلي، شهيد اول، شهيد ثاني، کاشف الغطا، صاحب جواهر، صاحب عروه، امام خميني، آيت‌الله خويي و برخي مراجع معاصر را در اين زمينه منعکس مي‌سازد.

‫مسأله اصلي اين پايان نامه عبارت است از معيارشناسي غلو در روايات معصومان(ع) که به بررسي انديشه‌هاي غاليانه از لسان معصومان عليهم‌السلام مي‌پردازد؛ زيرا آنان ميزان سنجش درستي ونادرستي هر انديشه، باور و رفتاري هستند. اين پايان‌نامه مشتمل بر يک مقدّمه (طرح تحقيق) و سه فصل است. فصل اول، شامل سه بخش است که در آن به مفهوم شناسي غلو در لغت و اصطلاح، پيشينة غلو در اديان گذشته، اسلام و قرآن و اسباب غلو پرداخته شده است. فصل دوم، با عنوان معيارشناسي غلو در روايات معصومان عليهم‌السلام به بررسي پديدة غلو در موضوعات الوهيت ائمه، نبوت ائمه، علم غيب مطلق و ذاتي ائمه، تفويض، تشبيه، تناسخ و حلول پرداخته شده است. در اين فصل از زبان معصومان(ع) نگاه اسلام و تشيع ناب به اين صورت تبيين شده است؛ اگر يك عقيده ديني، دينِ حق برخاسته از کتاب و سنت را ناديده بگيرد و پايه‌هاي اعتقادي دين حق را با افراط‌گرايي و تجاوز از حق و تفسير به رأي خود فراتر از آن چه كه هست، نشان دهد و يا آموزه‏هاي حق‌نماي خويش را به نام آن دينِ حق جلوه دهد، با اين عبور از حق، خود را گرفتار غلو كرده است. معيار غلو از سوي شيعة اثناعشري با استفاده از بيان رسالت و امامت آن است كه فردي الوهيت وصفات خداوند مانند رازقيت وخالقيت را به ائمه(ع) منتسب و يا معتقد به نبوت امامان و يا به علم غيب ذاتي و استقلالي معصومان و يا به تشبيه، تناسخ و حلول روح الهي در آدمي باور داشته باشد، به غلو گراييده است که بر اساس بيانات معصومان(ع) تشيع از آن مبرا مي‌باشد. فصل سوم، با عنوان بازشناسي برداشت‌هاي انحرافي غاليان از باورهاي شيعي، به پنج عقيدة اصيل(وصايت، مهدويت، بداء، رجعت و تأويل قرآن) در ميان شيعه پرداخته شده و جنبة غاليانة آن‌ها مورد بررسي قرار گرفته و اعتقاد ناب اسلامي از غير اسلاميِ افراط‌گرايانه با دلايل نقلي تبيين ‌گرديده است. کليدواژه‌ها: غلو، الوهيت، تفويض، تشبيه، تناسخ، حلول، وصايت، بداء؛ Abstract The main purpose of the study is to study exaggerative normalogy in innocents’ narrations because they have correct and incorrect measurement of thought and behavior. The thesis includes plan of the study and three chapters. The first chapter include three sections meaning of exaggeration (terminology) , background of exaggeration ( in religions, Islam , Koran) The second chapter will consider exaggeration normalogy in innocents’ narrations in Godly themes, prophets, abstract absent, similarity, differences. It is derived innocents’ view to Islam and pure Shiite, if religious idea , the religion from the book and tradition are denied and the right religion with radicalism and aggression to the right and own description are seen , we will deal with exaggeration. The third chapter will investigate reviewing the exaggeration understanding from Shiite viewpoints with five beliefs among Shiites. And there is different the pure Islam from exaggerative anti-Islamic ideas in five subject, VASYAT, MAHDAVIAT, BDAE, RAJAT, AND TAVIL OF KORAN There some viewpoints in Shiite for arriving its aims. Key words: exaggeration,Alvahiat conferment, difference, similarity, incarnation ,Badae,

‫در فصل اوّل رساله حاضر ما ابتدا به تبيين مفهوم واژه غلو پرداخته‏ايم وآنگاه تشرّفى داشته‏ايم به آستان مقدس كلام الهى واشاراتى از آن كلام كريم را در باب معضل غلو عرضه نموده‏ايم. در فصل دوم تاريخچه‏اى مختصر از برخى فِرَق غُلات با تفكيك به دو دوره قبل وبعد از غيبت كبرى ارائه گرديده است. در فصل سوم به ارائه تحليلهاى در باب جريان غُلات پرداخته شده ودر ابتدا بخشى مبسوط در باب زمينه‏ها، علل وانگيزه‏هاى غلو ارائه گرديده است كه دقت در آن براى درك وتحليل مقرون به واقعيت پديده غلو بسيار اساسى است. آنگاه بصورتى گذرا مقوله بسيار مهم تطورات غلو مورد اشاره قرار گرفته ونقش عوامل مؤثرى چون مفوضه، تصوف، صفويه، اخباريگرى، شيخيّه و... در چهره به چهره شدنهاى افكار غاليانه تا حدودى نمايانده شده است. همچنين رابطه اين تطورات با جوّ اصيل شيعه مطرح گشته ونمادهايى از تأثّرات وتطورات فرهنگ حاكم بر شيعه در طول تاريخ مورد اشاره قرار گرفته است. در ادامه اين فصل بحث مهم وتعيين كننده »جعل حديث« - بعنوان عمده‏ترين مجراى رخنه غُلات در فرهنگ شيعه - مورد بحث مبسوط وموشكافانه قرار گرفته است. رويهمرفته اين فصل مهمترين فصل اين رساله بوده ودربردارنده نوع نگرش نگارنده به مقوله غلو مى‏باشد. در فصل پايانى به مبحث نقد روايات - بعنوان ضرورت حياتى منتج از مباحث پيشين - پرداخته شده ودر باب ضرورت نقد، موانع نقد وكارنامه نقد مطالب مفيدى ارائه شده است ودر ادامه راهكار ارائه شده از جانب معصومين (ع) در باب نقد روايات، يعنى عرضه روايات به قرآن، مورد بررسى قرار گرفته است. در انتها بعنوان گامى در رديابى جعليات غُلات، چهار موضوع محورى در فعاليت غلات (توحيد، فضائل، قرآن وارزش عمل) در نظر گرفته شده وابتدا نمادهايى از ديدگاه ناب قرآن وسنت در اين موضوعات مطرح گرديده وسپس گزارشى از فعاليت غُلات در اين محورها ارائه شده ودر نهايت - متوكلاً على اللَّه - نمونه‏هايى از احاديث مخدوش ومجعول تشخيص داده شده در هر كدام از موضوعات چهارگانه، عرضه ومورد نقد وبررسى قرار گرفته است.

‫نويسنده در اين پژوهش مصاحبه‌ها و مشاهدات و مطالعات خود را از نزديک درباره فرقه نصيريه (يکي از فرقه‌هاي منسوب به غلات مشهور) ضبط و درج کرده و عقايد، افکار، آداب و رسوم مذهبي و اجتماعي آنان را به تصوير مي‌کشد. وي در يک مقدمه و سه فصل به ابعاد مختلف اعتقادي و مذهبي فرقه نصيريه در پاکستان اشاره کرده است. او در مقدمه ضمن بررسي تاريخچه فرقه نصيريه به کتاب‌هاي نگاشته شده درباره آنان مي‌پردازد. در فصل اول نيز کلياتي از معناي لغوي و اصطلاحي غلو، تاريخچه غلو در اسلام، معرفي برخي فرقه‌هاي غلات در زمان‌هاي گذشته و تاريخ معاصر به ويژه کشور پاکستان و مسلک‌هاي صوفيه، فرقه‌هاي شيعي غلاّت و اعتقادات و رسوم آن‌ها ارائه شده است. در فصل دوم ضمن بحث درباره نصيريان، تاريخچه پيدايي آنان، و اعتقادات اين فرقه و نسبت‌هاي داده شده به آن ها تجزيه و تحليل مي‌گردد. سپس باورهاي نصيريان از ديدگاه مخالفان آن ها، ديدگاه‌هاي نصيريان در مورد تناسخ، غلو، توحيد، عدل، نبوت، امامت، معاد، اسلام، ايمان، فروع دين و ادله شرعي، مناسک و شعائر نصيريان همچون: عيد غدير خم، عيد فطر، عيد قربان، نيمه شعبان، عيد مباهله، عيد فراش، عاشورا، عيد نوروز و ديگر مناسک نصيريان و برخي رجال نصيريه معرفي شده است. در فصل سوم نويسنده به معرفي نصيريان پاکستان و اقسام فرقه‌هاي نصيري و اعتقادات آن ها پرداخته و بعضي عقايد غلو آميزآنان در زمينه توحيد، نبوت، امامت، معاد و احکام شرعي، مانند نماز و کيفيت آن، خمس، روزه، اعياد مذهبي، ازدواج، قرآن کريم و تحريف آن، طريقه دفن اموات و ساير شعاير مذهبي آن ها وصف کرده و برخي شخصيت‌هاي آنان را به صورت اجمالي معرفي مي‌کند.

---