جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله به موضوع صوفیه و تصوف پرداخته شده است. در ابتدا واژه صوفی و تصوف بررسی شده است و آنگاه برخی از عقاید صوفیه که با معارف وحیانی سازگار نیست برشمرده شده است و نیز برخی از کرامتهای مورد ادعای صوفیه را نام برده است تا نیت و هدف این گروه بر همگان آشکار گردد.

هدف از پژوهش حاضر، پاسخ به این سوال است که آیا غلاه را می توان شیعه و حتی مسلمان دانست؟ ؤ یا اینکه غلاه جزء شیعه محسوب نمی شوند و آنان یا خود را به این طایفه بسته و یا دشمنان شیعه ایشان را در عداد فرقه مزبور درآورده اند. درصورت شیعه بودن آنها، تفاوت میان امامت و الوهیت چیست؟ روش تحقیق در این رساله روش کتابخانه ای است و مباحث آن در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول، اختصاص به تعاریف عملیاتی مفاهیم و واژه های تحقیق دارد . در فصل دوم، اوضاع عقیدتی، اجتماعی و سیاسی حکومت اسلامی از ابتدا تا غیبت صغری امام زمان (عج) مورد بررسی قرار می گیرد. در فصل سوم، به سه نکته اصلی توجه می شود و هرکدام از آنها در یک قسمت مجزا مورد بررسی قرار می گیرد. قسمت اول، به ذکر غلاتی که خود را منسوب به شیعه می کردند و دردوران اسلامی تا پایان غیبت صغری فعالیت داشتند، می پردازد. درقسمت دوم، اندیشه های غالیگرانه ای که در فرق غیر شیعه امامیه وجود داشت مورد مطالعه قرار می گیرد تامعلوم شود شیعه امامیه مبدع این اقاویل نیست. نهایتا" قسمت سوم، به تاثیرات اندیشه های غالیگرانه در فرق قرون بعدی می پردازد تا مشخص گردد، چنین اندیشیه ای باگذشت قرنهای متمادی هنوز مستمسک عده ای است. در فصل چهارم، رجال غالی که تاثیر زیادی در صحت و سقم احادیث شیعه دارند، مورد بررسی قرار می گیرد. این فصل نیز دارای سه قسمت است. در قسمت اول، از رجال غالی مشهوری که شواهد دال بر غلو آنان وجود دارد یا رجال غالی خاصی که علماء رجال آنان را فاسد العقیده دانسته اند و شواهدی از طرز تفکر یا گفتارشان موجود نمی باشد، بحث می شود. قسمت دوم، پیرامون رجال غالی اختلافی بحث می کند تا صحت و سقم نسبت غلوی که به آنها داده اند، مشخص گردد. نهایتا" قسمت سوم، موضعگیری ائمه(ع) را پیرامون عده ای از رجال غالی به طور اخص و غلو و غلاه به طور اعم بیان می کند، تامشخص شودائمه(ع) نظرات دقیقی در این زمینه داشته اند.

بررسی جریان فکری غلو در دوره امام کاظم (ع) موضوع اصلی این مقاله است. جریانی که نمایندگی اصلی آن در دست افراد واقفی مسلکی چون محمد بن بشیر کوفی بود. پژوهش حاضر که بیشتر با تکیه بر منابع فرقه شناختی و رجالی تدوین شده، درصدد شناسایی دقیق این فرد و جریان فکری او و نیز دیگر غلات این دوره، از جمله مشبهه و نوع برخورد امام با آن هاست. بررسی این موضوع، نشان می دهد محمد بن بشیر با استفاده از ترفندهایی خاص، عده ای را جذب خویش ساخت و عقاید غالیانه و بسیار افراطی چون الوهیت امام و توقف در ایشان را مطرح کرد و همین امر، سبب برخورد آن حضرت با وی شد. امام کاظم (ع) برای مبارزه با اندیشه های غالیانه، علاوه بر اعلام برائت از محمد بن بشیر، لعن او، دروغ گو خواندن وی، نفرین وی و نهایتا حلال شمردن خون او از یک سو در برابر کسانی که تا آن زمان به جریان غلو پیوسته بوده اند دست به روشنگری زدند و از سوی دیگر نسبت به آیندگان هم هشدار دادند و افزون بر این با اندیشه های غالیانه مشبهه نیز برخورد کردند.

بررسی جریان فکری غلو در زمان امام رضا علیه السلام (183- 203 ق) و نوع برخورد آن حضرت علیه السلام با این جریان، موضوع اصلی این مقاله است. بررسی این جریان فکری نشان می دهد پدیده غلو که از دوران امامان قبلی وجود داشت در این دوران در قالب غالیان برجسته و مشهوری چون یونس بن ظبیان و محمد بن فرات و طرح افکار غالیانه دیگری به خصوص از جانب غالیان واقفی (بشیریه) تداوم یافته است. هم چنین در این دوره شاهد بروز عقاید غالیانه تفویض، تشبیه، تناسخ و احادیث غلوآمیز هستیم. امام رضا علیه السلام در مقام برخورد با این جریان علاوه بر مناظره با افراد سرشناس غالی و نقد صریح آن ها، از دوستی و معاشرت با غالیان به شدت نهی نمودند. و در مواجهه با افکار غلوآمیزی مانند تشبیه، تفویض و تناسخ نادرستی آن ها را تبیین فرمودند.

در این پایان نامه، نگارنده، ابتدا به کلّیاتی از قبیل تعاریف مربوط به غلو و جعل و وضع پرداخته و سپس با بیان سابقه تاریخی غلات، عقاید کلّی این گروه را یادآور شده است. همچنین به بررسی علل و انگیزه های جعل حدیث و اهداف و نیّات این گروه در این راستا پرداخته و نمونه هایی از احادیث جعلی درباره مسائل گوناگون را نقل نموده است. در خاتمه نیز موقعیت این احادیث را در کتب موجود، بررسی کرده است. این نوشته، در حدّ توان، سعی دارد گوشه هایی از این حرکت سازمان یافته و آگاهانه را بررسی کند تا روشن شود غلات، به کلّی از مذهب تشیّع به دور بوده اند و تنها به جهت مخدوش ساختن چهره نورانی شیعه، خود را در صف شیعیان جا زده اند. لذا در این پایان نامه، سعی شده تا با شناخت افکار و عقاید غالیان، به نقش آنها در مسیر جعل حدیث پرداخته شود. از این رو، ذیل دو بخش و هفت فصل، این مهم بررسی شده است. بخش اوّل، «غلات و عقاید فرقه ای» عنوان گرفته است در فصل اوّل این بخش، کلّیات و تعاریف موجود در مسئله از دیدگاه لغت و اصطلاح و نظر مفسّران، مورد کند و کاو قرارگرفته و سپس به صورتی گسترده، این مبحث از منظر روایات بررسی شده و سپس از نظر دیدگاه کلامی رجالی شیعه و سنّی بررسی شده است. فصل دوم با عنوان «بررسی سابقه تاریخی غلات» به چند گروه از فرقه هایی منتسب به این عقیده از قرن اوّل هجری تا غیبت کبرا و پس از آن، اشاره شده است. فصل سوم، درباره علل و انگیزه های غلو است، که از عوامل مهم آن، تکّبر و خودخواهی، بی بندوباری اباحیگری و ناآگاهی توده های مردم برشمرده شده است. فصل چهارم به بررسی عقاید غلات پرداخته و عقاید آنان را در زمینه های مختلف فکری - عقیدتی مورد بحث و نظر قرار داده است. بخش دوم با عنوان «جعل حدیث در کارنامه غلات»، دارای سه فصل است که در فصل اوّل آن، گزارشی درباره جعل حدیث در اسلام آمده است. نگارنده در این بخش، درباره موضوعاتی مانند: معنای لغوی و اصطلاحی جعل، حدیث موضوع، تاریخ جعل در حدیث از دیدگاه های مختلف، و علل و انگیزه های جعل حدیث، پرداخته و دو علّت عمده برای جعل حدیث را عامل سیاسی و عامل فرهنگی می داند و عواملی از قبیل: دنیامداری، عوامل تربیتی و تبلیغی، تعصّبات ملّی، عناد و زندقه را نیز در مرتبه های بعدی این عوامل برمی شمرد. فصل دوم، در باب نقش غلات در مسیر جعل حدیث است. در این فصل که دارای بخش های مختلف است، کیفیت حدیث سازی، اهداف غلات در این زمینه، موضعگیری ائمه اطهار: در برابر غلات، ذکر نام غالیان مشهور، محورهای جعل حدیث از جانب غلات، نمونه هایی از جعلیات غلات در محور معاد، و همچنین دو محور غلو در صفات و فضائل، از جمله مباحثی است که این فصل را تشکیل می دهند. نگارنده در خاتمه، ضمن بررسی موقعیت روایات غلات در کتب موجود، معیارهای تشخیص احادیث موضوع، روایات جعلی در حوزه کلام و روایات جعلی در حوزه قرآن، با یک نتیجه گیری کلّی از بحث ها، مطالب خود را خاتمه می دهد.