جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از سال‌ها تلاش محققان مرکز پژوهشي دائرة‌المعارف علوم عقلي اسلامي و اساتید برجسته عرفان کشور نرم افزار و كتاب پنج جلدی اصطلاح‌نامه جامع عرفان نظری منتشر شد (درج خبر 1400/12/22). عرفان نظري از برجسته‌ترين دستاوردهاي عرفان اسلامي است که در کنار شاخه‌هاي ديگر عرفان، مانند عرفان عملي و عرفان ادبي، نشان‌دهنده ميراث گران‌بهاي عارفان مسلمان در طول تاريخ معارف اسلامي است. اين بخش از عرفان اسلامي، بيانگر نظامي هماهنگ از هستي است که برخي از عارفان برجسته بر پايه مشاهدات عرفاني آن را بنا کرده‌اند. اين هستي‌شناسي به‌گونه‌اي بود که در جهان اسلام به‌سرعت توانست در عرض هستي‌شناسي فلسفي مطرح شود. زمينه‌سازي براي تفسيري نو از جهان هستي، به‌ويژه ازسوي برخي فيلسوفان بزرگ مسلمان، مانند صدرالمتألهين از يک‌سو، و باز شدن افقي جديد براي برداشت‌هاي جديد و فهم عميق‌تر از متون ديني ازسوي‌ديگر، ازجمله آثار و برکات اين دانش شمرده مي‌شود. عرفان نظري همانند ديگر دانش‌ها، با مجموعه اصطلاحاتي تبيين شده است که آشنايي جامع و دقيق با اين اصطلاحات و فهم عميق آن‌ها، مستلزم شناخت جايگاه هريک از اين اصطلاحات در جغرافياي اين دانش و آشنايي با ربط و نسبت اين اصطلاحات با يکديگر است. ازآنجاکه معاني اين اصطلاحات در طول زمان و بستري گسترده از تاريخ اين علم استقرار يافته است، تعيين جايگاه هر اصطلاح در نقشه جامع اين علم و بيان روابط اصطلاحات با يکديگر، اهميت ويژه‌اي مي‌يابد.

آشنایی با بیست و یک تن از مهم‌ترین و پرنفوذترین جامعه‌شناسانی که نقشی موثر در تکامل این علم داشته‌اند، از زبان نویسندگانی که خود از چهره‌های برجسته‌ی این رشته در زمان ما شمرده می‌شوند. چارچوب بررسی در مورد همه شخصیت‌های بررسی شده سپس مضمون‌ها و مقوله‌های اصلی نظریه‌هاشان شرح داده می‌شود. آنگاه می‌بینیم هر متفکر چگونه توانسته است چشم‌انداز تازه‌ای برای نگریستن به پدیده‌های اجتماعی هزاره‌ی سوم، از قبیل دوام‌پذیری جامعه انسانی، فقر، مصرف انبوه، مراقبت و حراست و نظم، ستم و سرکوب، خشونت و انزوا و سرعت روزافزون زندگی اجتماعی مضمون نظریه‌‌پردازی جامعه‌شناسی قرار گرفته‌اند. جامعه‌شناسانی که در این کتاب در مورد آنها صحبت شده‌است به ترتیب فهرست به شرح زیر است: کارل مارکس،‌ماکس وبر، امیل دورکیم، زیگموند فروید، گئورگ زیمل، هربرت لومر، تالکوت پارسونز، رابرت کی‌مرتن، سیمون دوبوار، نوربرت الیاس، اروینگ گافمن، دیوید لاک‌وود، هارولد گارفینکل، لویی آلتوسر، یورگن هابرماس، پیر بوردیو، ننسی جی چودورو، اَرلی راسل هاکشیلد، میشل فوکو، استوارت هال و آنتونی گیدنز

فرهنگنامه اندیشه مارکسیستی، یک دایره‌المعارف مشروح و مفصل است درباره هرآنچه می خواهید از مارکسیسم بدانید. کتاب راهنمایی جامع و فراگیر درباره موضوعات بنیادین مارکسیسم است برای آنهایی که می خواهند مارکسیسم را بهتر بشناسند و مکتب های فکری که اندیشه مارکسیستی را شکل بخشیدند را منظم‌تر و فشرده‌تر بخوانند. ویراستاران این فرهنگنامه را به گونه ای تدوین کرده اند که برای بسیاری از دانشجویان و اساتیدی که در دوره تحصیلات و تحقیقات خود با مفاهیم مارکسیستی روبه رو می شوند سودمند و کارآمد باشد. البته فرهنگنامه به گونه ای نوشته و تدوین شده است که برای خواننده غیرمتخصص که تازه می خواهد از ته و توی مارکسیسم سردربیاورد هم قابل استفاده و فهم باشد.

معرفت‌شناسی که در گذشته قسمتی از فلسفه بود و در حال حاضر به علمی مستقل تبدیل شده است، پیرامون معرفت و ارزشیابی و ملاک صدق معرفت بشری سخن می گوید. ریشۀ مباحث معرفتی از گذشته های دور در متون فلسفی و کلامی پیدا می شود. روش معرفت شناسی اسلامی تحلیل عقلی است، در این که امکان معرفت هست یا نه، دیدگاه های متفاوتی موجود است، اندیشمندان اسلامی قائل به دریافت معرفت حقیقی که مطابق با نفس الامر است می باشند، و در این رابطه از علم حضوری خطاناپذیر سخن به میان می آورند.

ویتگنشتاین در خصوص فلسفه نظرگاه کاملا متفاوتی دارد. او در رساله گزاره‌های فلسفه را مهمل می‌خواند و از این رو، برای فهم سیر تلقی او را از فلسفه، باید به نوشته‌های اولیه او رجوع کرد (او خود علاقه‌مند بود که رساله و پژوهشها با هم منتشر شوند.)ویتگنشتاین با طرح این دیدگاه پیشینی که زبان تصویر واقعیت است ، مجبور شد توابع و لوازم این نظرگاه را نیز بپذیرد: یعنی اینکه فقط گزاره‌های علوم تجربی با معنا خواهند بود و گزاره‌های منطق بی‌معنا و گزاره‌های فلسفه مهمل خواهند بود.

بحث آغازین کتاب، بررسی ماتریالیسم در مقابل ایده‌آلیسم است که در پی آن مبانی واقعی ماتریالیسم معرفی می‌شود. نویسنده در این مبحث معتقد است: "پایه‌ی مادری، منبع تاریخی و مواد خام برای جهان‌بینی ماتریالیستی را در وهله‌ی نخست باید در کنش‌ها و نتایج کنش‌های جمعی، کنش‌های افراد انسانی جست. این‌ها شامل هم‌کنش‌های گذشته که در تاریخ ثبت شده‌اند و هم‌کنش‌های کنونی است. مبحث بعدی کتاب به جادو و اعتقادات فراطبیعی اختصاص یافته است. در این بخش تصریح شده است: "جادو و خرافات در جایی رونق می‌گیرد که مهار موثر بر طبیعت حاصل از فن‌آوری در دست انسان نیست. مردمان آغازین می‌دانند که مجبورند بذر بکارند و زمین را برای به دست آوردن خرمن کشت بکنند. در عین حال آنان از محدودیت‌هایی که بر کوشش‌های انسان تحمیل شده‌اند آگاهند. آنان برای جبران کمبودهای اقتصادی و اجتماعی‌شان چاره‌ای جز استفاده از روش‌های جادویی ندارند، شگردهای جادو فرض می‌کنند که نیروهای برتر و فراطبیعی وجود دارند که می‌توانند بر سیر رویدادها تاثیرگذارند و بنابراین خنثی می‌شوند یا مغلوب می‌گردند". مباحث بعدی کتاب عبارت‌اند از: خطر سیر فلسفه، انقلاب در تمدن اژه، نخستین فیلسوفان، کمک ملطی‌ها به ماتریالیسم، اتم‌گرایان نخستین، نظرات اتم‌گرایان، پزشکی و تاریخ یونان، سوفسطاییان، آتن و انقلاب سقراطی، افلاطون و ارسطو، دستاوردهای ایده‌آلیست‌ها، فلسفه‌ی اپیکور، ماتریالیسم در تمدن رومی، و کسوف ماتریالیسم.