جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آن را براي شاه سليمان صفوي نگاشته است در رجب 1094 هـ. ق. و مکرر چاپ شده است. (فاضل) ترجمه تحت اللفظي است از حديث مشهور به « توحيد مفضل » كه حضرت امام صادق (ع) در چند مجلس بر مفضل بن عمر جعفي كوفي املاء نموده است، مترجم گاهي مطالبي را با عنوان «‌مترجم گويد » به آن اضافه نموده و ترجمه آن را در رجب سال 1094 به پايان رسانيده است. (صدرائي خوئي) مطالب كتاب فوق را حضرت امام جعفر صادق (ع9 امام ششم شيعه بر مفضل املاء نموده شامل چهار مجلس كه حضرت در هر مجلسي شرح مي دهد براي مفضل حكمتهاي خالق را در خلايق مجلس اول در خلقت آدمي از بدو خلقت او تا ختم و قواي ظاهري و باطني او و صفات نظري وي و در خلقت اعضاء و جوارح او مجلس دوم: در خلقت اصناف حيوانات «و حوش صحرا و طيور هوا و ماهيان دريا» مجلس سوم: درخلقت آسمان و زمين و آفتاب و ماه و ستارگان و شب وروز و بارانها و پاك بودن هوا در خلقت درختان و ميوه ها و در خلقت كوهها و درياها و اقسام نباتات و گياهها مجلس چهارم: در حكمت پديد آوردن آفات و برطرف كردن آنها و حكمتهاي گوناگون ديگر (مترجم مشخص نشد) (معصومه فرشچي) ابن عبدالله (ابي محمد) مفضل بن عمر جعفي کوفي که از اصحاب امام جعفر صادق و امام موسي الکاظم و از متکلمان برجسته بوده است کتابي به روايت از امام جعفر صادق در رد دهريه و اثبات وجود صانع نگاشته است بنام - التوحيد - يا (توحيد مفضل) اين کتاب را مجلسي دوم، محمد باقر بن محمد تقي متوفي 1111 هـ. ق. بفارسي درآورده است و بنام شاه سليمان صفوي (1077-1106 هـ. ق.) معنون داشته است. و اين ترجمه تحت اللفظي است که گاهي مترجم مطالبي نيز بعنوان «مترجم گويد» بر آن اضافه نموده است. تاريخ فراغت از تأليف اين کتاب رجب 1094 هـ. ق. مي باشد. اين کتاب بسال 1287 هـ. ق. در ايران چاپ شده. و پس از آن مکرر بطبع رسيده است. (فاضل) توحيد مفضل روايت بسيار مفصلي است كه حضرت صادق (ع) در چند مجلس بر مفضل بن عمر جعفي كوفي در خداشناسي و يگانگي ذات اقدس الهي املاء نموده است. اين ترجمه تحت اللفظي است كه گاهي مترجم مطالبي با عنوان « مترجم گويد » بر آن افزوده است و چنانچه در برخي نسخ آمده در رجب 1094 پايان پذيرفته است. حاوي چهل مجلس است كه مفضل بن عمر جعفي از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام پيرامون مخلوقات، عظمت خالق و عجايب آفرينش موجودات اسمان و زمين، اثبات وجود حضرت باري و رد عقايد ملحدان فرا گرفته است. علامه مجلسي آن را به منظور استفاده همگان به نام شاه سليمان صفوي ترجمه نموده و در مواردي كه نياز به توضيح بوده به بيان و تنقيح آن پرداخته و در رجب 1094 به پايان برده است. (غلامي مقدم) در 1090ه ق (تسبيحي، محمد حسين) توحيد مفضل حديث مفصلي است كه مفضل بن عمر جعفي كوفي از امام صادق (ع) روايت مي كند و در آن حضرت در چهار مجلس به اثبات خداوند و يگانگي او پرداخته است. علامه مجلسي اين حديث را به صورت تحت اللفظي ترجمه كرده و گاهي مطالبي را با عنوان «مترجم گويد» بر آن افزوده و آن را در 1094ق به پايان رسانده است. (كرم رضايي، پريسا) آغاز كتاب: بسمله الحمدلله الذي هدانا علي توحيده بصفوته محمد المفضل علي عبيده و عترته الاکرمين المخصوصين بلطفه قديمه و جديده عليه و عليهم من الصلوات والتحيات مايليق ... اما بعد قاصر از نيل معاني انجام كتاب: و تو را نزد ما مکان بلند هست و دلهاي مولا و مؤمنان تو را مي طلبند مانند تشنه که آب طلبد و آن چه تو را وعده دادم از من سؤال مکن تا خود بگويم به تو مفضل گفت پس برگشتم از نزد مولاي خود با نعمتي و کرامتي که هيچ کس با چنين حالي بر نگشته بود. [ذريعه 4/91 شماره 411، فهرست مرعشي 1/210 شماره 187؛ عكسي مركز احياء 4/216؛ علامه طباطبايي 2/127؛ دياني ص 128؛ دانشگاه تهران 13/3259 و 16/458؛ جعفريه زهان ص 100؛ سريزدي 1/153؛ آستانه قم ص 89؛ اصغر مهدوي 2/99؛ لغت نامه دهخدا 3/8 و 3/34؛ نشريه 7/118 و 13/186 و 11/672 و 11/682؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 2/729؛ فهرست سپهسالار 3/404؛ الذريعة 4/91و 482؛ مشار 397؛ مجلس شورا 25/198و 38/521 و 1/84/33 و 41/151؛ نشريه 5/367؛ كتابخانه عمومي اصفهان 1/57؛ فهرست الفبايي آستان قدس ص 150؛ مهدوي، مصلح الدين ص 61؛ امام صادق چالوس ص 48 و 224 و 257؛ رايانه ملي ص 202 و 1962؛ آستان قدس 26/148-149؛ دهگان ابراهيم 1/158؛ مركز احياء ميراث 1/485؛ كتابشناسي مجلس ص 85؛ اهدايي رهبر 2اخبار/1 214؛ فهرستواره منزوي 6/115؛ رايانه‌آستان قدس]

نويسنده مي گويد چون درباره بداء بين اعظم علماي خاصه اختلاف و نزاع و منشاء تشينع مخالفان بر شيعه است لذا بر آن شدم كه اين رساله را درين زمينه بپردازم و مسأله را كما هو حقه محقق نمايم. (عبدالله انوار) در معني لغوي بداء و اينكه محال است حق تعالي امري را نداند و سپس براو ظاهر شود يا از اراده امري پشيمان شود، و در نسبت هاي ناروايي كه به شيعه بسته اند و توضيح اقوال در مساله. رساله اي مختصر و استدلالي در اثبات بداء که از اختصاصات اعتقادي اماميه است. مؤلف در اين رساله به تشنيعات مخالفان پاسخ داده، و تفصيل مطلب را به آثار ديگرش چون بحار الأنوار و شرح صحيفه سجاديه ارجاع مي دهد. بداء در لغت نزد مجلسي دو معني دارد: 1. ظهور و روشن شدن، 2. پديد آمدن نظريه و ديدگاه جديد و در كافي شانزده حديث در مورد بداء نقل شده كه منسوب به امامان شيعه است. در انجامه كتاب ظاهراً نام رساله « رساله نافعاً للانسان في الدنيا و الآخره » آمده كه در منابع موجود نبود شايد وصف رساله باشد، الله اعلم. (مسعودي، اكرم) مولف در اين رساله بسيار مختصر درباره بداء كه از مسائل كلامي و از مختصات اعتقادات شيعه اماميه است، با استناد به آيات و روايات، ‌بحث كرده و به گفته هاي اهل سنت در اين باره پاسخ داده است. اين رساله در پنجم ربيع الثاني 1100ق تاليف شده است. (كرم رضايي، پريسا) آغاز كتاب: بسمله، الحمدلله و سلام علي عباده الدين اصطفي محمد و اله خيرة الوري ... ... و بعد چون در مسئله بدا نزاع عظيمي ميان علماي خاصه و عامه بهم رسيد انجام كتاب: پايان: و بغضب الهي گرفتار ميشود و جاي او جهنم است نعوذ بالله من غضب الله. تمت. [منزوي 2/744؛ الهيات مشهد 2/380 و 2/488 و 2/514 و 2/572؛ فهرست سپهسالار 3/243؛ فهرست آستان قدس 4/112 و 11/143؛ مرعشي 1/208 و 29/254 و 28/376 و 10/303 و 19/118؛ الذريعة 3/54؛ ريحانة الادب 5/196؛ كتابخانه هاي گلپايگان 113؛ كتابخانه وزيري 5/1647؛ حوزه علميه امام صادق 1/67 و 2/28؛ كتابخانه ملك 9/266؛ الهيات تهران ص 269؛ كتابخانه ملي 6/592؛ نسخه هاي حبيب جواهري ص 1677؛ كتابخانه ملي تبريز 2/731؛ دانشگاه تهران 13/3125 و 13/3409 و 16/382؛ طوس 4/112؛ مجتهد الزمان ص 33؛ مدرسه صدر بازار 3/570؛ نشريه 7/522 و 5/225 و 7/232 و 11/941؛ اهدائي به آستان قدس ص 385؛ نشريه 7/276؛ آية الله حججي 107؛ فهرستواره كتابهاي فارسي 6/84 و 9/146؛ كتابشناسي مجلسي 163 -164؛ معجم التراث الكلامي 2/27-28؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/196؛ امام صادق چالوس ص 227؛ ف ملي 6/592؛ ف مرعشي 1/208؛ كتابخانه ملي 13/136؛ نسخه پژوهي 3/71؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/147؛ مكتبة اميرالمؤمنين 1/328؛ مجلس شورا -1/206/29؛ 32/217؛ اوراق عتيق 1/244؛ دنا 2/439-440]

مسئله «بدا»، يكي از مسائل كلامي مورد نزاع علماي اهل سنت و اماميه بوده؛ و اهل سنت «بدا» به معني ظاهر شدن رأي پس از ظهور خلاف آن و به معني پشيماني بر اراده در مورد حق تعالي را به شيعه نسبت داده؛ و در مقابل، شيعه هم از اين نسبت ناروا تبرئه جسته، همچنانكه احاديث متواتري بر خلاف اين معني را از ائمه معصومين روايت كرده اند. و چون به اعتقاد اماميه، محال است حق تعالي امري را نداند و سپس براو ظاهر شود و يا از اراده خودش پشيمان گردد، بنابراين در تحقيق بدا اختلاف كرده. برخي گفته اند: بدا، به معني نسخ است و برخي ديگر، بدا در امور تكويني را همانند نسخ در امور شرعي دانسته اند. مؤلف در رساله حاضر با استناد به آيات و روايات، اعتقاد اماميه در مسئله بدا را بيان نموده است. اصل اين رساله كه با آغاز «الحمدلله و سلام علي عباده ... و بعد چون در مسئله بدا نزاع عظيم ميان علماي خاصه و عامه بهم رسيد» به زبان فارسي است، در نسخه حاضر به زبان عربي ترجمه شده است. (حبيب الله عظيمي) آغاز كتاب: الحمدلله الذي جعل البداء للمتقين و الصلوة و السلام علي خير خلقه محمد و آله الطيبين. اما بعد، لما كثر الكلام و المنازعة في مسئلة البداء بين الخاصة و العامة و صار منشا لتشنيع المخالفين علي الفرقة الناجية

وصول و درک حقیقت جز با طی طریقت میسر نمی شود و این مهم تنها با تخلق به شریعت و فهم اسرار آن ممکن می گردد و حالات و مقامات سالک ظهور این واقعیت است. در سیر تألیفات بزرگان علم و اندیشه، آثار به جا مانده در سیر و سلوک نظری و عملی همچون خورشیدی فروزان فراروی تشنگان اندیشه های پاک و طالبان وصول به سرچشمه حقیقت می درخشد. حکما و عالمان ربانی هر یک به بیان گوشه ای از این اسرار پرداخته و کوشیده اند پرتوهایی از انوار الهی را که بر قلوب آن ها تابیده در اختیار مشتاقان قرار دهند. بر این اساس، کتب زیادی از آن بزرگواران در موضوعات اسرار شریعت، اخلاقیات و عرفان نظری و عملی به یادگار مانده است. در میان این بزرگان می توان از نور الدین محمد کاشانی، معروف به نورالدین اخباری از خاندان عارف پرور فیض کاشانی و از شاگردان ملامحسن فیض کاشانی و علامه مجلسی، نام برد. لذا با توجه به اهمیت و ضرورت شناخت این بزرگواران و تصحیح کتب خطی و ارائه آن به جامعه فرهنگی در این مقاله به شرح حال مختصر ایشان و معرفی و تحلیل محتوایی نسخه خطی ارزشمند و کم نظیر کتاب مصفاة الاشباح و مجلاة الارواح موسوم به کتاب تفکر از آثار این عالم ربانی و عارف والامقام که نگارنده آن را تصحیح کرده است، پرداخته می شود.

یکی از بارزترین جنبه هایی که قران کریم به آن توجه دارد، مَثَل ها هستند، مَثَل ها از شیواترین روش های بیان و خلاصه ترین آنها از لحاظ تاثیر بر دل هاست. مَثَل قرانی نوعی از اَشکال بیانی و تمثیلی به حساب می آید و روش های آموزشی مختلفی دارد مانند برانگیختن، ترساندن، یادآوری، نصیحت و تشویق. بسیاری از علماء، ادباء و مفسرین از مکاتب فکری مختلف و در طول اعصار از أمثال استفاده کرده اند. تعریف ضرب المثل، همانند و انواع و اقسام آن را به تفصیل بیان کرده اند، ضرب المثل خلاصه را به تفصیل بیان می کند، مبهم را آشکار می کند و هدف را از لحاظ تجسم آن به صورت محسوس به ذهن نزدیک می کند. استفاده از مَثَل ها در قران و از طرف خدای تعالی برای بندگانش، به منظور آسانی فهم و درک و آسانی دسترسی به آن است تا جایی که در روز قیامت برای کسی حجّتی نباشد و تمام دلائل، عقلی، موجود و اشاره به یگانگی خداوند متعال است. در بحث خودم به مَثَل های تفسیر المیزان از علامه محمدحسین طباطبایی پرداخته ام، بحث بر پایه روش استقرایی است و در خلال مجموعه آیات قرانی که ویژه اَمثال قرانی صریح است، به مثل ها می پردازم، و همچنین نظر علامه طباطبایی و نظرات برجسته ترین مفسران در تفسیر المیزان را آورده ام و در پایان احادیث و روایات تفسیری از پیامبر و اهل بیت ایشان در خلال سخنان، اعمال و تایید آنان درباره اَمثال قرانی و اهمیت آنها است. مَثَل هایی که در قران آمده، مثل های عامه هستند که به گوش همه مردم می خورد، ولی اِشراف به حقیقت معانی و نیّات اصلی آن خاص اهل علم است از کسانی که حقایق امور را درک می کنند و در ظواهر آنها ثابت نمی مانند.

درباره­ علامه مجلسی و تألیفات او، مطالعات گوناگونی صورت­گرفته­است، اما این پژوهش تلاش می­کند ضمن مراجعه به آثار ایشان و با تأکید بر بحار الانوار، نگاه کلامی علامه را به مباحث ادیان و فرق با ملاحظه روایات، فهم و منعکس کند. از آنجا که عواملی چون مقام شیخ الاسلامی، کرسی علمی، کثرت اصحاب و ملازمان درسی، پیشینه خانوادگی­‌مذهبی و نیز زمینه و زمانه­ای که وی در آن زیسته است جملگی مجلسی را احاطه کرده و احتمالاً در اندیشه کلامی او تأثیراتی برجای نهاده است. جستار پیش­رو شواهدی از حضور موارد مذکور را در مطالعات او جویا شده و کوشیده است تا با استفاده از روش اسنادی و بهره­مندی از شیوه­ی توصیفی­‌تحلیلی، ضمن دستیابی به نوع عملکرد مجلسی در فرق و ادیان، به بررسی تأثیرات عوامل پیش­گفته بر رویکرد کلامی وی بپردازد. نتیجه‌ای که از پژوهش پیش­رو حاصل آمده این است که این عوامل در نوع خوانشی که مجلسی در روایات مربوطه برگزیده، تأثیر نهاده است و ظهور آن را می­توان در مواضع گوناگون از کتاب مزبور مشاهده کرد.

عقلگرایی فلسفی و نقلگرایی دو رویکرد مورد توجه در فهم و تبیین روایات هستند. یکی از راه‌های آشنایی با این دو رویکرد و نقاط اشتراک و تمایزشان بررسی مقایسه‌ای آنها از جهت میزان توجه و بهره-مندی آنها نسبت به اصول فهم و تبیین روایات است. ازاین‌رو این مطالعه بر آن است تا با بررسی مقایسه‌ای شروح ملاصدرا، فیلسوف عقلگرا و مجلسی، دانشمند نقلگرا، بر کافی از جهت مذکور، به آشنایی بیشتر با این رویکردها یاری رساند. برخی از نتایج این مطالعه از این قرار است: هر دو رویکرد پذیرفته‌اند که معصومین علیهم السلام با توجه به سطح فهم مخاطب با وی سخن می‌گویند. همچنین به اینکه برخی از سخنان معصومین علیهم السلام می‌تواند از باب جدل یا اقناع باشد باور دارند اما گاه در مصادیق میان آنها اختلاف به چشم می‌خورد. هر دو به اصل وقوع تقیه در برخی روایات باور دارند اما در کاربست آن اختلاف دارند. هر دو اصل نقل به معنا را قبول دارند اما اهتمام خاصی در بررسی روایات نقل به معنا و کشف متن اصلی روایت ندارند. هر دو به اصل تصحیف نیز توجه داشته‌اند اما اهتمام مجلسی بیشتر است. هر دو به اصل تأویل توجه داشته‌اند اما گاه رویکردشان به تأویلشان جهت بخشیده است.