جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شباهت ها و تفاوت های حماسه و تاریخ و نسبت میان آن ها از دیر باز توجه محققان هر دو حوزه را به خود جلب کرده است، زیرا هر دو از طریق بیان روایت به گذشته می پردازند. شباهت میان این دو روایت تا حدی بوده، که گذشتگان گاهی تفاوتی میان روایت تاریخی و حماسی قائل نمی شدند. این امر شامل حماسه ملی ایران و عالی ترین نمونه آن، شاهنامه، نیز می شده است که ایرانیان تا اواسط عصر قاجار آن را همان تاریخ ایران پیش از اسلام می دانستند. یافتن ریشه بسیاری از داستان های حماسه ملی ایران در اوستا و مغایرت مطالب آن با نوشته های مورخان خارجی و کتیبه ها و یافته های باستان شناسی، پرسش های مهمی را در باب نسبت میان حماسه و تاریخ در حماسه ملی ایران بر انگیخت. مقاله حاضر در دو بخش، نسبت میان تاریخ و حماسه به طور عام و این نسبت در حماسه ملی ایران، به مساله حاضر می پردازد.

دوره ساسانی، از مهمترین دوره‌های تاریخی در ایران پیش از اسلام است، معماری ساسانی در حقیقت تداوم و تکامل معماری اشکانی است. تمرکز توان معماری به ساخت بنای کاخ‌ها و معابد (در کنار تنوع گسترده‌ای از بناها با کارکردهای مختلف)، استفاده از نقشه‌هایی با عنصر مسلط ایوان، گنبدخانه و صحن، توانایی بسیار در برپایی سازه‌های طاق و گنبد، استفاده استادانه از مصالح در دسترس، به ویژه سنگ لاشه و ملاط گچ، استفاده گسترده و هنرمندانه از تزئین گچ‌بری و موارد دیگر از شاخصه‌های معماری ایران دوره ساسانی است. استفاده از نقوش پرندگان، حیوانات و گیاهان به شیوه‌ای نمادین در آنها دیده می‌شود. این نقوش، انتزاعی از طبیعت هستند که عبارتند از نخل، تاک و پیچک، انگور، انار، گل نیلوفر آبی و گل چند پر، بلوط و برگ انجیر و نقش‌هایی شبیه برگ برساو شده و همین‌طور هدف مربوطه روشن نمودن ویژگی‌ها و تأثیرات این نقوش بر روی گچبری‌های این دوره بوده است.نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد:-برخی از نمادها و نقوش نمادین در گچبری‌های دوره ساسانی تحت تأثیر نمادهای غربی بوده لیکن به دلیل پویایی هنر ساسانی، به یک فاکتور هماهنگ در هنر این دوره و با هویتی ایرانی تجلی یافته‌اند.- بیشتر نقوش و نشان‌های نمادین در گچبری‌های دوره ساسانی ریشه مذهبی دارند و در قالب نقوش متعدد و متنوع به عنوان سمبل، معرف یکی از ایزدان دین مزدیسنا به شمار می‌روند.- نقوش نمادین و نشان‌های غیر مذهبی نیز عمدتاً معرف پیروزی، اسارت دشمن، احترام، طبقات اجتماعی و هویت اشخاص می-باشد.

هدف پژوهش حاضر مطالعه و بررسیچهار شهر شیروان، سیمره، جولیان و چوی زر در استان ایلام می باشد. استان ایلام واقع در جنوب غرب ایران، باتوجه به برخورداری از امکانات و مواهب زیست محیطی از گذشته های دور، بستر مناسبی برای ایجاد هسته های تمدنی محسوب می شده است. شکوفایی این منطقه بویژه از دوره ساسانی آغاز گشته و طی این دوره بر اثر افزایش جمعیت، آثار و شهرهای زیادی احداث شده است. از جمله مهمترین محوطه های باستانی این استان چهار شهر تاریخی شناسایی شده به نامهای شیروان، سیمره، جولیان و چوی زر می باشد که تاکنون پژوهش جامعی در مورد آنها انجام نگرفته و نکات مبهم بسیاری در مورد تاریخ ساخت، عوامل موثر در شکل گیری، گسترش و متروکه شدن آنها وجود دارد. به همین منظور، پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی باستان شناختی شهرهای مزبور در غالب تحقیقات میدانی و سفال شناسی در کنار استفاده از اطلاعات متون تاریخی و جغرافیایی قرون اولیه اسلامی پرداخته است. برپایه یافته های تحقیق طی اواخر دوره ساسانی تا قرن چهارم هجری در استان ایلام دو ایالت ماسبذان به مرکزیت شهر شیروان در شمال و مهرجان قذق به مرکزیت شهر سیمره در جنوب وجود داشته است که ویژگی های معماری و شهرسازی این شهرها همچون طاق های هلالی، مواد و مصالح و ویژگیهای تزئینات گچبری ابنیه، نشان دهنده تداوم معماری و شهرسازی دوره ساسانی است. از جمله عوامل موثر در تکوین و شکوفایی این شهرها می توان بهقرار داشتن منطقه بر سر راه ارتباطی جنوب به غرب ایران از یکسو و راه ارتباطی ایران به بین النهرین از سوی دیگر و موقعیت مناسب آنها به لحاظ برخورداری از امکانات تدافعی طبیعی اشاره کرد. اطلاعات بدست آمده از بررسی متون تاریخی و جغرافیایی کهن همچنین موید این نکته است که عوامل طبیعی مخرب بخصوص زلزله باعث متروکه شدن شهرهای مورد بررسی در اوایل قرن چهارم هجری شده است.