جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جهانی‌شدن روندی است که در حال اتفاق افتادن است و راهکارهایی که می‌تواند موجب دوام ما در چرخش گردونه‌ی جهانی‌شدن باشد، بازتولید معنایی در حوزه‌های مختلف زندگی بشر است؛ از اقتصاد و سیاست و فرهنگ گرفته تا تعریف دوباره از انسان و ماهیّت او در جامعه‌ی انسانی اگرچه جهانی‌شدن در وهله‌ی اول یک بحث تعلیم و تربیتی نبود و بیشتر جنبه اقتصادی آن مطرح بوده است، ولی در نهایت، دامن‌گیر همه‌ی حوزه‌ها از جمله تعلیم و تربیت گردیده است. بررسی پژوهش‌های صورت گرفته در زمینه‌ی جهانی‌شدن نشان از آن دارد که به آن در ابعاد گوناگونی از جمله اقتصاد، فرهنگ و سیاست پرداخته شده است، امّا به نظر می‌رسد که به مسئله‌ی تعلیم و تربیت در جریان جهانی شدن کمتر توجّه شده است. لذا هدف کلی این پژوهش بررسی دیدگاه‌های تربیتی سید حسین نصر، صاحب‌نظر سنت‌گرای مسلمان مارتین کارنوی، صاحب‌نظر مکتب انتقادی و ایرا پاپوجورجیو نظریه‌پرداز تعلیم و تربیت در عصر جهانی شدن می‌باشد. با توجه به این هدف ابتدا مولفه‌های تربیتی از دیدگاه هر یک از صاحب‌نظران استخراج و سپس به بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌ دیدگاه‌های تربیتی این صاحب‌نظران پرداخته شده است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کیفی است که با رویکرد غیر پیدایشی انجام گرفته است. داده‌های مورد نیاز نیز به روش اسنادی گرد‌آوری و تجزیه و تحلیل آنها با رویکرد توصیفی ‌- تفسیری و در قالب روش تحلیل محتوای استقرایی صورت گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که صرف نظر از تمایز موجود بین نوع نگاه صاحب‌نظران مذکور به جهانی شدن و اثرات آن، هر سه صاحب‌نظر به دنبال تبدیل چالش‌های عصر جهانی شدن به فرصت‌هایی مغتنم و کارآمد در عرصه تعلیم و تربیت هستند و بر همین اساس می‌توان قائل به وجود دغدغه خاطر مشترکی برای هر سه صاحب‌نظر در حوزه تعلیم و تربیت جهانی بود. به طور کلی می‌توان از راهکارهایی که این افراد برای رفع چالش‌های ناشی از جهانی شدن ارائه می‌دهند به گونه‌ای تلفیقی بهره گرفت و از تلفیق حاصل آراء آنان، جهت تدوین برنامه‌های آموزشی موثر و مفید برای عصر جهانی شدن استفاده نمود.

سنّت‌گرایی مکتبی است، که در اواخر قرن گذشته و در واکنش به مدرنیته پا به عرصه‌ی وجود نهاده و با نگاهی دیندارانه، مدرنیته و مبانی آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و تنها راه رهایی بشر از معضلات و مشکلات دنیای متجدد را بازگشت به سنّت می‌داند. البته سنّت در سنّت‌گرایی، نه به معنای رسوم و عادات و منسوخ یا احیاناً خرافی بلکه مقصود، سنّت الهی و ازلی و ابدی است، که در تمامی مراتب وجود ساری و جاری است و تبلور، کاربرد و تجلّیات خاص خود را در چارچوب هر تمدن داراست. اهمیت این گفتمان، امروزه تا به بدان حد است، که در بسیاری از تحقیقات و پژوهش‌های عرصه‌ی علوم انسانی از جمله سیاست، اقتصاد و زندگی اجتماعی، رویکردها و دیدگاه‌های آن مورد توجه و استناد قرار می‌گیرد. دکتر سید حسین نصر یکی از نمایندگان برجسته‌ی این گفتمان و تقریباً دنباله‌روی پایه‌گذاران آن می‌باشد. ایشان با تألیفات، مقالات و سخنرانی‌های متعدد، نقش مهمی در بسط و گسترش تفکر سنّت‌گرایی ایفاء کرده و همچنین در معرفی سنّت، تفکر و مکتب اسلام (و شیعه) به جهان غرب نقش بسزائی داشته و در مقابل هجمه‌ها، حملات و اتهامات جهان غرب و متجدد به اسلام دفاع سرسختانه داشته، بطوریکه از نظر بسیاری، ایشان در خط مقدم دفاع از اسلام در دنیای غرب قرار دارد. این پژوهش در نظر دارد، ضمن معرفی دکتر نصر و آثارشان، با اشاره به معنا و کارائی سنّت و علم قدسیِ مد نظر دکتر نصر، به آراء و نظرات ایشان در خصوص پدیده‌های اجتماعی و همچنین راهکارهای‌شان برای درمان معضلات و بحران‌های اجتماعی و جبران آسیب‌های ناشی از آن بپردازد. در این راستا بعد از فصل ابتدائی که به کلیات کار شامل؛ مقدمه، ضرورت تحقیق، پیشینه تحقیق و ... مربوط است، در فصل دوم به زندگی نامه و معرفی آثار ایشان می پردازد و در فصل سوم دیدگاه‌های ایشان در خصوص سنّت و مدرنیته و همچنین علم قدسی مورد بررسی قرار گرفته و در فصل چهارم به نظرات و آراء ایشان در مورد جامعه و نهاد‌های اجتماعی پرداخته و در نهایت در فصل پنجم به نتیجه‌گیری و تا حدودی به بررسی و نقد آراء ایشان بپردازد.

فنّاوری، یکی از مهترین بخش‌های زندگی انسان در زمان حاضر است. می‌توان گفت، هیچ بخشی از زندگی انسان نیست که متاثر از فناوری نباشد، یعنی مهمترین جنبه‌های زندگی انسان یعنی مسائل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مستقل از فناوری‌ها و مصنوعات فناورانه موجودیت نمی‌یابند. فناوری نیز مستقل از نظام‌های اجتماعی که در آنها شکل می‌گیرد نیست. در چنین وضعیتی، می‌توان از اسلام به عنوان دینی که ادعای هدایت انسان را در مهمترین جنبه‌های زندگی دارد، می‌توان انتظار داشت که نسبت به فناوری و جایگاه آن در زندگی انسان، بی‌نظر نبوده و بتواند راهی برای تعامل انسان و فناوری و توسعه فناوری در جامعه ترسیم کند. در این دیدگاه سه متفکر اسلامی که دیدگاه اسلام نسبت به علم و فناوری را از سه منظر مختلف بررسی کرده‌اند، تبیین شده و سپس این سه دیدگاه با یکدیگر مقایسه و در نهایت یک دیدگاه به عنوان نظر نگارنده در خصوص فناوری از منظر اسلام ارائه شده است.

نبرد میان سنت و مدرنیته در عصر جهانی شدن، پروژه‌ای است که استیلای هر یک بر دیگری سرنوشت جهانی را رقم می‌زند. بحرانهای حاصل از مدرنیته در قرن اخیر برخی از اصول مدرنیته را مورد چالش جدی قرار داده است بطوری که پست مدرن‌ها و سنت‌گرایان و بنیادگرایان و حتی گروهی از خود طرفداران این جریان بر خدشه‌پذیری بعضی از اصول و یا کل مدرنیته اذعان کرده‌اند. نصر به عنوان فیلسوف معاصر جهان اسلام ضمن انتقاد از برخی از اصول مدرنیسم به نوعی ارتباط میان سنت و مدرنیته را برقرار نماید و بر این باور است که از طریق مبانی ارزشی و اخلاقی در سنت می‌توان نقطه ثقلی برای زندگی در جهان مدرن بدست آورد. به اعتقاد نصر بحرانهای کنونی جهان از یک طرف به سیطره عقل ابزاری مدرنیته و از طرف دیگر به عدم توجه به سنت و اسلام سنتی بر می‌گردد. دیدگاه نصر در جهت سامان فکری ارتباط بین سنت‌گرایی و مدرنیته است. وی به چالش کشیدن عقل حسابگر بر این باور است که می‌توان از طریق مبانی ارزشی و اخلاقی در سنت اسلامی توأما به رهیافتهای عقل شناسنده معرفت و عقل حسابگر در جهان مدرن دست یافت.حسین نصر به عنوان یک فیلسوف مسلمان از جنبه‌های مختلفی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است لکن دیدگاه پارادکسیکال وی در خصوص سنت و مدرنیته کمتر مورد توجه بوده است. به نظر این تحقیق حسین نصر سنت پژوهی است که نه در مقابل کل مدرنیته بلکه بطور خاصی در جهت نقد عقل ابزاری جریان جامعه لیبرال سرمایه‌داری است؛ که موضع‌گیری جدیدی است و این نکته در ادبیات نصر مغفول مانده است و در بسیاری از تحقیقات صورت گرفته از نصر به عنوان مخالف تمام ابعاد مدرنیسم نام برده می‌شود.

چکیدهپژوهش حاضر، در پی آن است که عرفان حقیقی در عصر مدرن را، از دیدگاه هانری کربن و سیدحسین نصر مطرح کند. بیان ویژگی‌های اصلی عرفان، در حوزه‌ی نظر و عمل، از نظر این دو متفکر، می‌تواند علاقه‌مندان به عرفان حقیقی را یاری رساند، تا در تشخیص عرفان حقیقی از عرفان‌های دروغین به اشتباه نیفتند. از نظر هانری کربن که متفکری پدیدار شناس است، وحی، مبنای مهمی در عرفان نظری است. او به بعد باطنی دین که اسرار وحی در آن نهفته است، توجه به خصوصی دارد، از نظر او عرفان حقیقی همان گنوس یا معرفت نجات بخش است، هم چنین او به جهت علاقه‌ی خاصی که به معنویت تشیع دارد، در بیشتر آثارش بدان پرداخته است. به نظر کربن، عارف با پیکاری معنوی و ریاضت به پاکسازی نفس می‌پردازد که از این طریق، نفس اماره‌ی او به نفس مطمئنه دگرگون می‌گردد و عارف در نهایت به توحید باطنی دست می‌یابد. معیارهای اساسی عرفان سیدحسین نصر، عبارتند از : وحی، عقل، شریعت و فطرت، و عرفان حقیقی همان معرفت‌الله است. از نظر او، سه طریق اصلی برای دستیابی به وصال الهی، معرفت، عشق و عمل صالح است. نصر، در حوزه‌ی عرفان عملی بر معرفت نفس، کوشش برای تهذیب نفس و عمل به شریعت تأکید کرده است. از وجوه اشتراک کربن و نصر می‌توان به معرفت و عشق اشاره کرد و هم‌چنین یکی از اختلاف نظرهای آن دو در بحث شریعت است، کربن از آن-جایی که به بعد باطنی ادیان، توجه ویژه‌ای دارد، شریعت را کم‌تر مورد نظر قرار می‌دهد، اما نصر، شرط ورود به طریق الهی را شریعت می‌داند.کلید واژگانهانری کربن، سیدحسین نصر، حقیقت، عرفان، شریعت، طریقت، عصر مدرن، وحی، عقل قدسی، تأویل.

در این رساله سعی می‌کنیم به بررسی امکان شکل گرفتن نظریات علمی بدیل از قبیل علم بومی و علم دینی با عطف نظر به مسئله معقولیت علمی در آراء کوهن و کاسیرر بپردازیم. لزوم این بحث تطبیقی از این جا بر می‌خیزد که با توجه به دستاوردهای علم‌شناسی جدید، طرفداران گرایش علم دینی و بومی در ایران، بر معقولیت نسبی علم (با تأکید بر نقش مقوّم گزاره‌های متافیزیکی در یک نظریه و ارزش‌های اجتماعی در ردّ و پذیرش نظریات) اصرار می‌ورزند و شکل‌گیری نظریه‌های بدیل با تأسی بر فرهنگ و آیین خودی را امکان پذیر می‌دانند. یکی از آبشخورهای امکان ظهور و یا تأسیس نظریات علمی بدیل، تضعیف روایت رسمیِ فیلسوفان ارتودوکسِ علم از مطلق بودن معقولیت علمی توسط توماس کوهن است. از زمان چاپ کتاب ساختار انقلابات علمی، رویکردهای تاریخی و جامعه‌شناختی به علم به نوعی نسبیّت‌باوری در قبال ارزیابی نظریات علمی دامن زده و همچنین موجب اعتقاد به گسست در تاریخ علم شده است. جهت تعدیل آراء کوهن نگاه فیلسوف-مورخ دیگری همچون کاسیرر برنهاده می‌شود که به‌عنوان یک فیلسوف نوکانتی منظر نوینی در اختیار ما قرار می‌دهد. کاسیرر با تاکید بر وجوه پایدار نظریات به عنوان صورت‌هایِ نامتغیرِ انتظام‌بخش، نظریات علمی را قیاس‌پذیر و تاریخ علم را پیوسته و تکوینی می‌بیند. در این زمینه متفکرین ایرانی متعددی ابراز نظر کرده‌اند که از میان آن‌ها چهار متفکر (آقایان سید حسین نصر، مهدی گلشنی، رضا داوری اردکانی و عبدالله جوادی آملی) جهت شرح آراء و بررسی تطبیقی انتخاب شده‌اند. تلاش شده در هر مورد آسیب‌های تلقی نادرست از علم و سویه‌های قابل دفاع در سایه تحلیل‌های کوهن و کاسیرر بیان شود. در خاتمه با تفکیک چهار عرصه متمایز منبع نظریه، ساختار نظریه، داوری نظریه و تفسیر نظریه موضع خود را جمع بندی می‌کنیم.

پلورالیزم دینی یکی از مباحث فلسفه دین و کلام جدید است و به عنوان یک نگرش کلامی و معرفت شناختی پاسخی به چرایی تنوع و تکثر ادیان و مذاهب گوناگون در دنیای معاصر کنونی است.کثرت و تنوع ادیان اعم از ادیان الهی و غیر الهی تغییر یافته و تغییر نیافته یک واقعیت غیر قابل انکار است .این کثرت همانند کثرت در زبان و فرهنگ و تمدن واندیشه نازدودنی است بنابراین پلورالیزم یاکثرت گرایی دینی،انحصار گرایی، شمول گرایی،طبیعت گرایی،چهار نگرش در باب تنوع و تکثر ادیان و مذاهب است.پلورالیزم صدق به حقانیت همه ی ادیان موجود و محقق فتوا میدهدو کثرت گرایی نجات نیز همه ی متدینان را اهل نجات می داند. پلورالیسم دینی بین دو فرقه از یک مذهب یا بین دو مذهب از یک دین و یا بین دو دین مطرح است. مثلاً می‌توان آن را بین اسلام، مسیحیت و یهودیت که در یک جامعه زندگی می‌کنند در نظر گرفت که پیروان این ادیان با یکدیگر به صورت مسالمت آمیز زندگی می‌کنند.البته این موضع مسالمت آمیز اسلام با موضع کثرت گرایانِ حقیقت شناختی متفاوت است. از این رو، برخی از دانشوران مدارا و تسامح را غیر از پلورالیسم می‌دانند و می‌گویند در مدارا و تسامح، انسان آزادی و حقوق دیگران را محترم می‌شمارد اگرچه معتقد باشد که همه حقیقت نزد ‌خود اوست.لذا در این پژوهش سعی بر این است که مبانی کثرت گرایی دینی را ذکرکرده وانتقادات موجود بر آن اشاره شود.جان هیک فیلسوف انگلیسی نماینده ی برجسته ی فرضیه ی کثرت گرایی دینی بر این باور است که حقیقت و رستگاری منحصر به دین خاصی نیست و پیروی از همه ی ادیان موجب رستگاری خواهد شد. و برای اثبات و استحکام پلورالیزم، به مبانی تجربه ی دینی، پلورالیزم معرفت شناسی،فرضیه نجات و بهره مندی همه ادیان در ایجاد خود محوری به خدا محوری تمسک جسته است. هدف از این تحقیق پیش روی، بررسی و نقد این مبانی و ادله می باشد که با استفاده ازبرداشت های مطالعاتی و اسنادی درمحدوده مباحث کلامی -فلسفی به نقد و چالش این موضوع پلورالیزم دینی پرداخته شود.امید است که راهگشای عزیزان در راستای دفاع از مبانی قطعی دینی گردد.