جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سید حمیری از جمله شاعران برجسته و تراز اول در ادبیات شیعه است که دارای اشعاری پر محتوا و ارزشمند است. زبان شعری سیّد یک زبان ساده، بی تکلّف و سهلممتنع است که از صورخیال برای انتقال معانی و پیام های خویش در حدّی محدود بهره برده ست. علّت اصلی کاربرد محدود صور خیال در شعر سید این است که شعر دینی ظرفیت کمتری برای به کارگیری آزاد صور خیال دارد. تشبیهات و استعارات شاعر در حکم ابزاری برای وصول به معانی مورد نظر و غالبا معمولی و خالی از ابتکار و هنر ویژه ی شاعری به کار گرفته شده اند. بیشترین حجم از صور خیال در شعر او مربوط به تصاویر کنایی است.سید، شاعر عقیده و آرمان است و سروده های خود را وقف فضائل اهل بیت و به خصوص امام علی (علیهم السلام) و دفاع از مبانی و بنیان های اعتقادی شیعه و هجو دشمنان اهل بیت (ع) نموده است.از دیگر مشخصات شعر سید، غلبه‌ی زبان و بیان کلامی و گزارش گونه بر آن است؛ شاعر همچون متکلم چیره دست احتجاج می‌نماید و به جای هنرنمایی در حوزه‌ی خیال، مناقب و جریانات زندگی اهل بیت را به شعر در می‌آورد. در زبان شعری او، آشنایی زدایی و ابتکار کم رنگ است، هرچند موسیقی دلنشین درونی و بیرونی اشعار او توجه خواننده را جلب می‌کند و تحسین او را بر می‌انگیزد.

فدک نام سرزمینی است در اطرافمدینه کهزیستگاه یهود بود و پس از پیروزی مسلمانان در جنگ خیبربدوناستفاده از نیروی نظامی، به تصرف مسلمانان درآمد و به فرمان خدا، ملک خاص رسول الله(ص) شد. سپس طبق فرمان پروردگار مبنی بر "وَآتِ ذَی القُربی حَقَّه ..." پیامبر(ص)، فدک را به حضرت زهرا(س) واگذار نمود و بر آن گواه گرفت. از آن پس تا زمان رحلت پیامبر(ص)، حضرتفاطمه(س) درآن تصرف مالکانه داشت، اما پس از رحلت پیامبر(ص)، ابوبکر فدک را غصب کرد و به روایتی که خود راوی آن بود، دعوی کرد که پیامبران ارث نمی‌‌گذارند. مخالفت با نصوص قرآنی و مسلمات فقهی، راه رابر سایر بدعت‌ها در دین هموار کرد. در این پژوهش، دلایل طرفین به تفصیل بررسی شده است و توابع کلامی غصب فدک تبیین گشته است. عمده این آثار، مخالفت اکثر صحابه با نصوص قرآنی، مخدوش شدن عدالت آنان و بازیگری با احکام دین و نادیده گرفتن فرمان خداوند در حقوق اهل بیت است.

یکی از مهمترین زمینه هایی که شاعران شیعی به طور گسترده درباره آن به سخن سرایی وشعر پرداخته اند، یادآوری مصیبت های خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم، و مرثیه سرایی برای شهدا و کشتگان آنان است. که این زمینه بعد از رحلت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله وسلّم به وجود آمد و بعد از شهادت امام حسین علیه السلام در سال 61 ه. به اوج خود رسید. ازسویی دیگر در عراق معاصر شاهد شاعران بسیار بزرگ و ارزنده ای هستیم، که در آغاز قرن جدید خود را در تیر رس حوادثی دیدند که قرن گذشته هرگز چنین حوادثی به خود ندیده بود. شاعرانی که با نقل وقایع سیاسی دوران خود وتحولاتی که عراق به چشم خود دیده، تأثیرات به سزایی در شعر اصیل عربی گذاشته اند. از جمله در مراثی، مجال گسترده ای برای بیان موضوعات متعدد فراهم آوردند. بدین لحاظ، نوشته حاضر با بهره گیری از کاوشهای کتابخانه ای و یادداشت برداری و با تکیه بر دواوین شاعران ، رثا را از جهت انواع، انگیزه ها، و زمینه هایش مورد بحث و بررسی قرار می دهد. همچنین با معرفی برخی مراثی أهل بیت علیهم السلام در عراق معاصر، به سیر تحول آنها به تأثیر از رویکردهای مذهبی، سیاسی و اجتماعی توجهی خاص نشان داده است .

امثال از دیرباز در میان جوامع بشری از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و آئینه تمام نمایفرهنگ و ادب یک ملت است و از مباحث مهم در حوزه علوم قرآنی نیز بشمار می رود. رساله حاضر، تلاشی است جهت شناسایی و درک هر چه بهتر مفاهیم قرآنی و وعده و وعیدها و پند و اندرزها و اشاره به بلاغت قرآن با بهره گیری از تعاریفی چون تشبیه، استعاره، کنایه و سپس مختصراً به تاریخچه مثل پرداخته و اشاره ای به وجود امثال در دیگر کتب آسمانی شده است. امثال به کار رفته در آیات قرآن از منظر خود قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام، بررسی شده و روایات تأویلی، ذیل آیات، ذکر گردیده است تا از طریق تأویل امثال، به کسب معرفت و شناخت هر چه بهتر ائمه هدی علیهم السلام نائل آمده و مقام حضرتشان به نورانیت را در حد سعه وجودی بشناسیم. در نهایت، نتیجۀ حاصل از تأویل امثال قرآنی ممدوح، بیان برخی از شئونات حضرت امیر و ائمه هدیŒ وسپس شیعیان آن بزرگواران است و بالعکس، امثال قرآنی که بار منفی مذمتی دارد بیان حال دشمنان ایشان و دوستان و پیروان آنها می باشد.

احمد وائلی یکی از بزرگان شعر معاصر شیعی عراق است. این شاعر متعهّد، توانسته است که محتوای شعر دینی خویش را در خدمت نیازها و چالش های موجود در جهان اسلام قرار دهد. شعر دینی ایشان از نظر محتوایی، در برگیرنده‌ی مضمون‌هایی همچون؛ ستایش پروردگار، تبیین فضیلت‌های اهل بیت(ع)، بیان دردها و آروزهای ملّت های اسلامی، تهذیب اخلاق عمومی و پرهیز از غلوّ و اغراق و ... است.افزون بر این، شعر دینی ایشان از نظر ساختاری در همان چارچوب های سنّتی شعر عرب بود. و شاعر گرایش ویژه-ای به بیان خطابی و بهره‌گیری از صور خیال، بویژه تشبیه و استعار، و نیز کاربرد معتدل برخی آرایه‌های ادبی همچون؛ طباق، مراعات النظیر، ردّالعجز علی الصّدر و ... دارد؛ چرا که وائلی علاوه بر فعالیت در زمینه‌ی شعری یکی از خطیبان برجسته و نامدار به شمار می رود. دیگر آنکه، وائلی هم شاعر تقلید است و هم شاعر نوآور، تقلید شعری وی بیشتر در پیروی از عروض سنّتی عرب و سبک شعری شاعران کلاسیک بوده و نوآوری شاعر نیز از آن جهت است که وی توانسته است مفهوم های روزمره و دشواری های کنونی جهان اسلام را در چارچوب شعر سنتّی عرب جای دهد.

ادبیات در شکل و محتوا با دین همسویی‌های فراوانی دارد و به همین دلیل بیشترین آمادگی را برای آمیزش با آموزه‌های دینی دارد. این امر باعث شده تا «ادبیات دینی» یا «ادبیات مذهبی»، پیشینه‌ای به قدمت تمدن و فرهنگ بشری داشته باشد. در ایران نیز از آغاز شکل‌گیری ادبیات فارسی همواره شاعران و ادیبان از آموزه‌های دینی ـ مذهبی بهره برده‌اند که پس از دوره صفویه، ادبیات فارسی به‌دلیل تلاش‌های شاه اسماعیل صفوی و دیگر حاکمان صفوی در ترویج فرهنگ دینی به‌ویژه تفکر شیعی جانی دیگر یافت و فصلی نو در ادبیات فارسی گشوده شد و اغلب شاعران مشهور دوره صفویه از جمله محتشم کاشانی، شیخ بهائی، صائب تبریزی، کلیم کاشانی و دیگران با استفاده از عناصر و سازوکارهای ادبی توانستند برخی از مفاهیم و مضامین دینی از جمله تفکر شیعی را به تصویر بکشند و سیمای اهل بیت را در تار و پود شعر به زیباترین شکل و در قالب هنر به اهل علم وادب ارائه دهند. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای ـ اسنادی می‌باشد. و عمده‌ترین دستاورد و نتیجه این پژوهش به شرح زیر می‌باشد: نعت پیامبر و ثنای امیرالمومنین (ع) و رثای امام حسین (ع) در شعر این شاعران از بسامد بالایی برخوردار است؛ فضایل اهل بیت، شرح معجزات و پیروزی‌های آنان در جنگ با دشمنان و معاندان دین، مظلومیت و شهادت آن بزرگواران از دیگر مباحث مطرح در شعر آنان است.

کلید واژه ها :عصر عباسی اول،شاعران شیعه،شعر شیعی،صنوبری، اهل بیت (ع)چکیدهدر طول چهارده سده ای که از اسلام می گذرد شاعران زیادی با زبان ماندگار شعر در مدح و رثای اهل بیت(ع)، بالأخص در رابطه با حماسه عاشورای حسینی و مظلومیت های اهل بیت(ع)و مسئله غدیربه سرودن شعر پرداخته و به نشر فضائل و مناقب ائمه معصومین(ع)در قالب شعر،جامه عمل پوشانده اند.شاعران دوستدار اهل بیت(ع) از همان قرون ابتدایی اسلام و در دوران سیاه استبداد اموی و عباسی همواره حاکمان غاصب را به شدت نکوهیده و به افشاگری آن ها پرداخته و همواره اهل بیت(ع)را که رهبران راستین خویش می دانستند؛ستایش می کردند و با مدح و ستایش پیامبر اکرم(ص)و صدیقه طاهره(س)و حضرت علی(ع)و اولاد معصومین او و با بیان خوبی ها و فضیلت های آن بزرگواران،دشمنانشان را تحقیر نموده و حقانیت و برتری آنان را به اثبات می رساندند و با بیانی رسا درقالب اشعاری لطیف،به ترویج مکتب پاک تشیع پرداخته اند.یکی از این شاعران صنوبری است که شاعری شیعه مذهب و دوستدار اهل بیت (ع) بوده است.او قصایدی از اشعار خود را به اهل بیت (ع) اختصاص داده است.وی در این اشعار به مدح و رثای اهل بیت(ع) پرداخته و دشمنان را مورد نفرین و سرزنش خود قرار داده است. در این رساله سعی بر این است تا پس از بررسی دوران شاعراز جهت سیاسی،اجتماعی،فرهنگی و تفحصی در مورد وضعیت شیعه در این دوران و برخورد خلفای عباسی با شیعیان به خصوص شاعران شیعه،و اشاره اجمالی به شعر شیعی و همچنین زندگی نامه شاعرو بیان مضامین وی ،به اشعاری که این شاعر به اهل بیت(ع)اختصاص داده است پرداخته شود ،و در آخر نیز اسلوب شعری این شاعر مورد بررسی قرار گیرد.

«همسایگی» یکی از مناسباتِ فراگیر اجتماعی است. از این رو شایسته است در تنظیم اخلاق و رفتار ها و نیز در انتخاب سبک زندگی، مورد توجّه قرار بگیرد. چرا که نوع تعاملات همسایگان با یکدیگر، چهارچوب اخلاقی افراد و خانواده ها را تحت تأثیر خود قرار می دهد.در جهان معاصر، وضعیتِ شهر نشینی جدید، بسیاری از مولّفه های نظام همسایگی سُنّتی را به هم ریخته است. زندگی مُدرن، روابط اجتماعی را بی روح و فضای همکاری، اطمینان، امنیت و اعتماد اجتماعی را در محله‌ها به حدّاقل رسانده و بیگانگی اجتماعی را موجب شده است. اعتقاد بر این است که افول اخلاق همسایگی، علاوه بر سرد و بی روح ساختن روابط انسان ها در جامعه از امنیت اجتماعی کاسته و ناهنجاری های رفتاری را به شدّت، بالا برده است.هدفِ پژوهشِ حاضر، آن بود که اصول اخلاقی در همسایگی و تکالیف اخلاقی و رفتاری در تعامل با همسایگان را از میان آموزه های قرآن و اهل بیت (علیم السلام) کشف و تبیین نماید. تا گامی کوچک برای تدوین «اخلاق همسایگی» بردارد.این تحقیق، از نوع کتابخانه ای و توصیفی است، که متن قرآن و حدیث را درباره موضوع همسایگی به بررسی گذاشت. و پس از تشکیل خانواده آیات و احادیث، اطلاعات لازم، استخراج و طبقه بندی شدند. و سپس مورد تحلیل و پردازش قرار گرفتند.نتیجه و دستاورد این پژوهش، استخراج مهمترین حقوق و تکالیف اخلاقی در همسایگی از متون اسلامی (قرآن و حدیث) و دسته بندی آنها در قالب «بایسته ها و شایسته ها» و «نبایدها و ناشایست ها» می باشد. که در مجموع، تعداد 12 تکلیف بایسته از جمله: احسان و نیکوکاری، احوالپرسی (تفقّد)، پشتیبانی و همیاری، خوش اخلاقی (حُسن خُلق)، خوش گمانی (حُسن ظنّ)، خیرخواهی، رسیدگی (تعاهُد)، شکیبایی بر آزار، عفو و گذشت، فروتنی (تواضع)، گرامی داشتن (اکرام) و یاری رسانی. و در ادامه، تعداد هشت مورد از مهم ترین نباید ها و ناشایست های اخلاقی در رفتار با همسایگان به دست آمد کهعبارتند از: مزاحمت و آزار رسانی، خیانت، افشای ناخوشایند ها، تحقیر، تجسس، حسادت، چشم و هم چشمی و بی تفاوتی. و بالاخره در پایان پژوهش، پس از ارائه نتایج به دست آمده از بررسی های اسلامی درباره وظایف همسایگی، شماری از موضوعات قابل بررسی در حوزه همسایه داری (تعداد 30 عنوان) پیشنهاد داده شد. که هر کدام از آنها ظرفیتِ یک پایان نامه یا مقاله علمی را داراست.

صحاح شش‌گانه از آثار حدیثی مشهور و مطرح در بین مسلمین است. با وجودی که مولفان این کتب با اهل بیت(ع) همزمان بوده‌اند و به رغم برجستگی و عظمت این بزرگواران و نیز توصیه‌ها و سفارشات پیامبر(ص) درباره رجوع و تمسک به آنان و معرفی‌آنها به عنوان کشتی نجات و چراغ هدایت،اندکی روایات و احادیث اهل بیت(ع) در این کتب و در مواردی نبودن هیچ روایتی از آنان، ذهن انسان را درگیر چرایی این موضوع می-کند. این پژوهش بابه کار گیری روش آماری در کل صحاح شش‌گانه اهل سنت و مطالعه و تحلیل مسائل تاریخی، سیاسی، رجالی و اعتقادی، علل اندکی این روایات را مورد بررسی قرار می‌دهد.بر اساس رهیافت این پژوهش، اجرای قانون ممنوعیت نقل و تدوین احادیث در بین اهل سنت در سده اول هجری و جلوگیری از انتشار روایت فضایل و مناقب اهل بیت(ع) در میان مردم و به دنبال آن اختناق و فشارهای شدید حاکمان بر اهل بیت(ع)، طراحی اصول کلامی‌ـ عقیدتی، ایجاد قواعد خاص رجالی، پیدایش اختلاف در بین مسلمین و به وجود آمدن فرقه‌های گوناگون، همگی عوامل مژثر در کمبود روایات اهل بیت(ع) در صحاح شش‌گانه اهل سنت است.

عبدی کوفی و منصور نمرّی از شاعران قرن دوّم هجری می‌باشند که در عصر امام صادق (ع) با زبان شعر خویش، فریادگر مصیبت و ستمی بودند که از ناحیه عباسیان بر اهل بیت (ع) وارد ‌شد. این دو شاعر به‌خوبی توانسته‌اند با تکیه بر اندیشه‌های انقلابی تشیّع، فضایل و مناقب اهل بیت (ع) را به تصویر بکشند. آنان همچنین با مرثیه‌سرایی و مدیحه‌گویی به ذکر و نشر فضیلت‌های آن بزرگواران پرداخته‌اند.این پژوهش به بررسی اشعار دو شاعر و بیان قوت و ضعف آنان در مناقب اهل بیت (ع) پرداخته است، که با تحلیل محتوای اشعار دو شاعر می‌توان گفت؛ عبدی کوفی به نحو شایسته‌تری از توانایی‌های شعری برای به تصویر کشیدن سیمای اهل بیت (ع) استفاده کرده است.