جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از حوادثی که در منابع تاریخی علمای اسلامی ثبت‌شده و در سال 61هجری قمری در سرزمین کربلا رخ‌داده است واقعه عاشوراست. این حادثه تاریخی نه‌ تنها موردتوجه و علاقه تحقیقی مسلمانان واقع‌شده، بلکه نظر بسیاری از اندیشمندان غیرمسلمان و مستشرقین را نیز به خود جلب کرده است. می‌توان گفت پیش از یک قرن است که برخی از مؤسسات شرق‌شناسی به مباحث اسلامی ازجمله تبیین حادثه عاشورا و عزاداری امام حسین(ع) پرداخته‌اند. با بررسی‌های انجام‌شده دراین مقاله می‌توان به این نتیجه رسید که هرچند مستشرقان سبب آشنایی غیرمسلمانان با تمدن اسلامی، به‌ویژه عزاداری واقعه عاشورا بوده اند و به باورهای گوناگونی رسیده‌اند، ولی به نظر می‌رسد از ایرادات عمده کار مستشرقان، استناد آنان به منابع کمتر مورد اعتماد و بی‌توجهی به آثار بزرگان شیعه و زیارت‌نامه‌ها و ادعیه ائمه اطهار (ع) بوده است. روش کار در این پژوهش کتابخانه‌ای و پژوهشی بوده است.

حضرت زینب(س) در واقعه بزرگ کربلا، با کمال صبر و استقامت به تبلیغ و نشر معارف اسلامی وآرمان های الهی پرداختند. اگر استقامت این بانوی بزرگ نبود، حادثه کربلا اثر کافی را نداشت و دشمنان نمی گذاشتند پیام کربلا به نسل های آینده منتقل شود ، نوشتار پیش روبا روش توصیفی – تحلیلی و شیوه کتابخانه­ای به تبیین شیوه های تبلیغی حضرت زینب (س) بزرگ مبلغ قیام عاشورا می پردازد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که یکی از فضایل و خصایص حضرت زینب(س) مقام علمی اوست ایشان زنی دانشمند، سخنور، فصیح و بلیغ بود و با سخنانش ، نهضت عاشورا را به بهترین و نیکوترین وجه ممکن به پایان رساند همچنین خطبه های آگاهانه و حکیمانه او که با استناد به آیات قرآن کریم بوده است، زمینه سقوط حکومت اموی را فراهم و آخرین ضربه را بر پیکر حکومت آنان وارد کرد. بعد از واقعه عاشورا، حضرت زینبhبه وظیفه خودکه تبلیغ اهداف قیام حسینی و ماهیت قیام ابا عبدا... الحسین(ع) بود، عمل نموده بود و با بیان خطبه‌های شیوا با مضامین و محتوای ارزشمند، رسالت امام حسین(ع)را به اتمام رسانید بی شک توفیق آن بزرگوار در حرکت سیاسی، فرهنگی ابلاغ پیام مظلومیت حسین (ع) را می‌باید با ساختار فکری، علمی و نظری عمیق ایشان که در غالب خطبه های آتشین متجلی گردید و همچنین بهره گیری مناسب وی از شیوه های تبلیغی در رساندن پیام واقعه عاشورا مرتبط دانست .

رباب(س) دختر امرؤ القیس کلبى، مادر حضرت علی اصغر(ع)، از زنان بزرگوار، معروف و پرنقش کربلا و از محبوب‌ترین و مقرب‌ترین همسران امام حسین(ع) و از زنان نام‌دار، فاضل و وفادار عصر خود بوده است. این بانوی بزرگوار نسبت به اباعبداللّه(ع) معرفت و محبتی خاص داشت و همسرى وفادار و نیکو برای آن حضرت بود. اشعار و مرثیه‌هاى بانو رباب در مصیبت اباعبدالله(ع) بیان‌گر عظمت شخصیت و معرفت او به سیدالشهداست. وی عظمت مقام اباعبدالله را دریافته بود و به همراه امام حسین(ع) در کربلا حاضر شد تا تمام مصیبت‌ها و درد و رنج‌ها را تحمل کند. پس از بازگشت به مدینه، مجلس عزادارى امام حسین(ع) را بر پا کرد و تا یک سال بعد از واقعۀ کربلا که حیات داشت، همواره عزادار بود. وی سرانجام یک سال پس از شهادت امام حسین(ع) دارفانى را وداع گفت و به مولاى خود ملحق شد. بررسی ویژگی‌ها و مقام و منزلت رباب(س) مهم‌ترین مسئلۀ این نوشتار است. همچنین مسئلۀ حضور ایشان در کربلا و پس از واقعۀ عاشورا بررسی شده‏ است. شیوۀ مورد استفاده برای انجام این پژوهش، روش تحقیق تاریخی _ توصیفی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای ‏است.

زیارت عاشورا جزو زیارات مشهور و مجرّب است که علمای بزرگ شیعه در قرون متمادی بر آن تأکید نموده‌اند. لعن بر دشمنان اهل‌بیت: از مهم‌ترین بخش‌های زیارت عاشورا به شمار می‌رود که موجب خرده‌گیری و طرح شبهه معاندان و منافقان گردیده است. آنان مدعی هستند متن زیارت عاشورا که مشتمل بر لعن‌های متعدد و بخصوص لعن خلفاست با قرآن کریم و سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت: منافات دارد. در این پژوهش که از نوع تاریخی است در مرحله گردآوری، به روش کتابخانه‌ای و در مرحله تبیین به شیوه توصیفی _ تحلیلی، جایگاه «لعن» و «سبّ» در قرآن و سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت: مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اولاً در هیچ فرازی از زیارت عاشورا، نامی از خلفا برده نشده است؛ ثانیاً آن‌چه در قرآن کریم و سیره معصومین: نهی شده، سبّ است و هیچ موردی وجود ندارد که از لعن شیطان، کفار، اهل کتاب، منافقین و برخی مسلمانان (و حتی برخی صحابه) که مرتکب کارهای خلاف شرع شده‌اند، نهی شده باشد.

بازتاب مقتل الحسین(ع) در کامل بهایی با وجود مشابهت‌هایی که با دیگر گزارش‌های عاشورایی دارد، دارای تفاوت‌هایی با دیگر مقتل‌ها است که واکاوی و بازخوانی آن را ضروری می‌سازد. از آنجا که کامل بهایى جنبه­ای ردّیه­نویسى دارد، مؤلف مطالب زیادى از خود بیان کرده و مطالب منقول از دیگران را هم چندان مستند نکرده است. برخی روایات این کتاب نیز بن­مایه­ای قابل توجه را در شخصیت­سازی یا داستان­پردازی ایفا کرده است که در عصر حاضر همواره جزء روایات مشهور و قابل اتکا به شمار می­رود. اخبار منفرد این کتاب درباره عاشورا، در برخی موارد با وقایع حتمی و گزارش‌های تاریخی ناسازگار است و در مواردی دیگر، گزارش‌هایی خدشه‌پذیر درباره شأن امام معصوم(ع)و خاندان ایشان در آن وجود دارد که اساسی برای سخن علمای شیعی و یا سنّی در قرن‌های بعد شده است. در این مقاله تلاش می‌شود با روش کتا‌ب‌خانه‌ای و رویکردی تحلیلی ـ انتقادی، پس از ارزیابی شخصیت نویسنده و توضیحاتی درباره کتاب وی، گزارش‌هایی که نخستین بار در این کتاب آمده است، واکاوی شوند.

حضرت زینب (س) یکی از مهمترین شخصیت‌های تاثیرگذار در ماندگاری قیام امام حسین (ع) می‌باشند. ایشان علاوه بر پرستاری و همراهی کاروان اسیران، در کوفه و شام خطبه ها و سخنرانی‌هایی ایراد فرمودند. این سخنرانی ها حامل احتجاجاتی با عوامل حکومتی و مردم کوفه و شام بوده که از نیرومندترین عوامل جاودانه ساختن قیام عاشورا ، رسوا کننده دستگاه بنی امیه ، اثبات حقانیت و مظلومیت امام حسین (ع) می باشد. بر این احتجاجات حضرت زینب (س) از حیث شکل و محتوا منطق خاصی حاکم بوده که توانسته چنین آثار سترگی بر جامعه آن‌روز بگذارد. لذا این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و شیوه کتابخانه‌ای با تکیه بر احتجاجات زینب کبری(س) در جریان قیام امام حسین (ع) با هدف دستیابی به منطق حاکم بر احتجاجات ایشان سامان یافته است .

زیارت‌ امام حسین(ع) در روز اربعین یکی از علامات مومن معرفی شده است. در خصوص این مناسبت از امام صادق(ع) زیارت‌نامه‌ی اربعین نقل شده‌است که در آن اوصاف و خصایل امام حسین(ع)، مقام و جایگاه ایشان، وصف دشمنان حضرت و اوصاف اهل بیت(ع) را ذکر کرده‌اند. تحلیل موضوعات زیارت‌نامه‌ی اربعین براساس دانش سبک‌شناسی، در دو لایه‌ی آوایی و نحوی نشان می‌دهد که امام صادق (ع) در سطح آوایی با تکرار کلمات خاص، قرار دادن صامت‌های هم آوا کنار یکدیگر ،تکرار مصوت‌ها، کاربرد سجع در کلام خود علاوه بر اینکه معنای مورد نظر خویش را انتقال می‌دهند، به موسیقی داخلی و بیرونی متناسب با معنای کلام در هر موضوع توجه کرده‌اند تا اثر بخشی کلام در مخاطبان دوچندان شود. ایشان در لایه‌ی نحوی جملات اسمیه را برای بیان ثبوت اوصاف امام حسین(ع) و جملات فعلیه با افعال مضارع ذکر کرده تا پویایی و حیات معنای جملات را بیان کنند، از جملات کوتاه برای ذکر احساس و عاطفه و از جملات طولانی برای بیانی آرام بهره برده‌اند. این امور در برخی زیارت‌نامه‌ها تکرار می‌شوند؛ از این رو، علاوه بر اینکه دیدگاه و احساس گوینده‌ی زیارت‌نامه یعنی امام صادق(ع)، بیان می‌شود، به طور غیر مستقیم برخی از موضوعات زیارت‌نامه‌های دیگر تحلیل شده‌اند.

در تاریخ اسلام قیام‌های بسیاری صورت گرفته که مهم‌ترین آنها نهضت عاشوراست و پس از قرن‌ها در عرصه‌های مختلف همچنان ماندگار و پویاست. در حالی که دیگر قیام‌ها تنها در لابلای متون و کتب تاریخی باقی مانده و آثار سیاسی و اجتماعی مداوم و مستمری نداشته است. مقاله حاضر در پی بررسی این مسئله است که علل و عوامل این ماندگاری در مقایسه با دیگر قیام‌ها چیست؟ یافته پژوهش آن است که ویژگی‌های منحصر به فردی از قیام حسینی مانند منصوص بودن امامت آن حضرت و فاصله رفتارهای او با رهبران دیگر قیام‌ها موجب جاودانگی آن شده است.