جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن، کتاب انسان‌سازى است که انسان‌ها را به سوی سعادت و کمال هدایت می‌کند. حسین(ع) عِدْل و شریک قرآن است. این شراکت او با قرآن را پیامبر(ص) در حدیث ثِّقلَین تبیین نموده‌اند. کتابِ قرآن، صامت است و امام، قرآن ناطق. حسین بن علی(ع) به جهت ویژگی‌های خاصی که میان دیگر معصومان: داراست، مورد توجه ویژه رسول اکرم(ص) و ائمه: بوده است. در پژوهش حاضر می‌کوشیم به این پرسش پاسخ دهیم که دیدگاه‌های مفسران فریقین درباره منزلت امام حسین(ع) در قرآن و نقش آن در اربعین حسینی چیست؟ بررسی تحلیل آیات متعددی در قرآن کریم حاکی از آن است که بسیاری از آیات این کتاب الهی، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم و با بیان تفسیر یا تأویل، در شأن و منزلت سیدالشهدا(ع) نازل و مورد توجه مفسران فریقین قرار گرفته و جایگاه والای ایشان را در این منابع اصیل اسلامی تبیین می‌نمایید.

پژوهش و تأمّل در چیستی عزاداری بر سرور و سالار شهیدان، امام حسین(ع)، از جمله مسائل مهم برای هر انسان آزاده‌ای است که در پی علل و عوامل قیام حضرت سیدالشهدا(ع) است. این نوشتار، با رویکرد دانستن چیستی عزاداری به سیره «علمی» و «عملی» معصومین: می‌پردازد؛ بدین معنا که به صورت خلاصه و علمی به واژه‌شناسی کلمات «مأتم»، «ألمَنَاحَه»، «عَزَا»، «ألجَزَع» و ««عَوِیل» می‌پردازد و سپس با اشاره به «سیره عملی» اهل بیت: وظیفه پیروان آن حضرت را بیان می‌کند. در پژوهش حاضر مشخص می‌شود عزاداری کاملاً وجه علمی، دینی، مذهبی و عقلانی داشته و موجب حفظ دین و ولایت الهی است. از نظر تاریخی نیز چهره‌ای درخشان به خود گرفته و صفحات سفید و نورانی تاریخ، از عشق و علاقه و محبّت درونی مؤمنان و آزادمردان جهان نسبت به عزاداری امام حسین(ع) سرشار است.

واژه «علی‌اصغر» در منظر شیعیان و محبان اهل‌بیت:، نماد طفل شیرخوار امام حسین(ع) است که در روز عاشورا در اوج تشنگی، به تیر ستم سربازی از لشکر عمر سعد به شهادت رسید. ارباب مقاتل و منابع، جزئیات تبارشناسی و مقتل حضرت علی‌اصغر، را با اختلافاتی ذکر کرده‌اند. این مقاله به روش توصیفی _ تحلیلی و با مطالعات کتابخانه‌ای درصدد بازشناسی طفل شیرخوار شهید امام حسین(ع) در مقاتل و منابع متقدم شیعه و سنی است. بنیاد فرضیۀ پژوهش آن است که یکی از اطفال شهید امام حسین(ع) در عاشورا، علی نام داشته است. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که عبدالله رضیع، ملقب به علی‌اصغر، تنها طفل شیرخوار شهید امام حسین(ع) در عاشوراست. حاصل سخن آن‌که تفاوت در قرائات و دخل و تصرف راویان در مقاتل و منابع و بی‌توجهی به دیگر الزامات پژوهش‌های مستند در کشف حقایق عاشورا ‌همچون بهره‌مندی از روایات و زیارات در منابع حدیثی، اشعار شاعران و مرثیه‌های آنان، سخنان و اعترافات دشمنان اهل‌بیت:، شیوع و اشتهار، شهود عارفانه و مکاشفات، نقل‌های سینه به سینه و... را می‌توان از مهم‌ترین عوامل اختلاف در اخبار حضرت علی‌اصغر برشمرد.

عزّت از اصول اخلاقی است که در روایات اسلامی به حفظ آن در تمام ابعاد زندگی تأکید شده است. امام حسین(ع) الگوی کامل عزّتمندی است، اما تاکنون تنها به عزّت در سیره‌ی سیاسی ایشان در قیام عاشورا توجه شده است. با وجود سپری شدن بیشتر مدت امامت ایشان در زمان معاویه، شخصیّت سیاسی فاسد و منحصر بفرد معاویه و اختناق حاکم بر آن دوران، جا دارد درباره عزّت در سیرۀ سیاسی امام حسین(ع) در برابر معاویه، پژوهشی به عمل آید. با نظر به مفهوم عزّت و مؤلفه‌های آن در سیاست، شخصیّت و منش سیاسی امام حسین(ع) ، آن حضرت، سیاست عزّت مدارانه‌ای را در سه محور اصلـی ظلم و طاغوت‌ستیزی، استقلال و عدم وابستگی به غیر، حفظ و پایبندی به هنجارهای اخلاقی در برابر معاویه به اجرا درآورده ‌است.

عقلانیت گفتاری و رفتاری امام حسین (ع) در نهضت عاشورا، شامل همه اقدامات عملی و سخنان ایشان در مراحل مختلف قیام است که هدف از قیام را با بکارگیری مناسب‌ترین و معقول‌ترین روش‌ها و ابزارها بیان می‌کند و نشان دهنده پیوند منطقی نتیجه و وظیفه در کلیت این نهضت است. این امر در مراحل مهم این نهضت چون مواجهه امام با حاکم مدینه، وصیت او به برادرش محمد بن حنفیه، نامه‌های او به مردم بصره و کوفه، مواجهه امام با سپاه حر و خطبه‌هایش در روز عاشورا آشکار است. از ویژگی‌های مهم عقلانیت گفتاری امام تاکید بر اهداف اصلی از قیام، بویژه تحقق عدالت و آزادی، رفع ظلم و امر به معروف و نهی از منکر است. ویژگی‌های عقلانیت رفتاری امام بکارگیری روش‌ها و ابزارهای گوناگون برای بیان روشن هدف از قیام و گشودن افق‌های آینده برای آن است. در این زمینه نوشتن نامه‌ها و ایراد خطبه‌های روشنگرانه و استناد به قرآن و سنت نبوی و بیان نسبت خود با رسول خدا (ص) دارای اهمیت خاصی است.

از جمله ویژگی‌های شاخص قیام امام حسی(ع)، خونین شدن این قیام با خون مطهر شهیدان، به‌ویژه حضرت علی اصغر(ع) است. بر اساس نقل مقاتل و کتاب‌های تاریخی و مفاد زیارت‌نامه‌ها، امام حسین(ع) در روز عاشورا خون زخم و جراحت خویش را به آسمان پاشید و صورت مبارکش را با آن رنگین کرد. همچنین خون علی اکبر(ع) و علی اصغر(ع) را نیز به هنگام شهادت به آسمان پاشید و قطره‌ای از آن خون‌ها به زمین بازنگشت. بر این خونین کردن صحنه شهادتِ بهترین عزیزان از سوی امام حسین(ع)، به‌ویژه علی اصغر(ع) منطق و اهدافی حاکم است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی _ تحلیلی و شیوه کتابخانه‌ای، به کشف این منطق خون می‌پردازد.

واقعۀ کربلا از ناگوارترین وقایع جهان اسلام است اما نقطۀ عطفی در تاریخ تشیع به شمار می‌آید و در تکوین تشیع بیشترین سهم را ایفاکرده است. رسالت این نهضت در پیام‌رسانی وآگاهی‌بخشی به امت اسلامی و همچنین ذکر مصایب امام حسین(ع) ویاران ایشان منجر به نوعی از تاریخ‌نگاری به نام مقتل‌نگاری شد. مقتل‌نگاری خاصه به تاریخ‌نگاری عاشورا اطلاق می‌شود. مقاتل عموماً به توصیف ظلم وستم و شهادت یکی از امامان معصوم (ع) می‌پردازند اما این اصطلاح به خاطر عمق فاجعۀ عاشورا منحصر به واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین(ع)و فرزندان ویاران ایشان گردید. مقتل‌نگاران شیعه، نوشتن در مورد ائمه(ع) را نوعی وظیفۀ دینی تلقی می‌کردند و مقاتلی که با احساسات و عواطف تاریخ نگاران عاشورا عجین شد بر روحیۀ شیعیان تأثیرگذاشت و موجب توجه به آرمان‌های شیعی و پشتیبانی از اهل بیت(ع) گردید. واکاوی منابع و همچنین معرفی معروف‌ترین تاریخ‌نگاران عاشورا در دو قرن نخستین اسلامی از اهداف این پژوهش است. روش تحقیق در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و متکی به منابع دست اول است.