جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زمان، پدیده ای است که ماهیت معما گونه اش همواره اندیشه بشر را به خود مشغول داشته است؛ چه به لحاظ چیستی و مفهوم آن که فلاسفه و اندیشمندان را برای ارائه تفسیر و تعریفی پذیرفتنی به مبارزه طلبیده و چه به جهت تاثیر آن بر انسان و سرنوشت او که مایه نگرانی و گاه هراس بشر بوده است. شعر از آن رو که آینه روح و قلب انسان است این نگرانی و ترس را منعکس ساخته، ضمن آن که دریافت شاعر را از زمان و گذر آن و از تاثیری که بی ثباتی اجتناب ناپذیر و تغییر مستمر زمان بر اندیشه و ادراک باطنی او دارد نیز به تصویر کشیده است. شعر معاصر عربی این ویژگی زمان را از آن چشم انداز حکایت می کند که از سویی تصویر رنجهای انسان عربی در قرن کنونی است و از سویی بازتاب آرزوهای برباد رفته اوست و به دیگر سخن، حکایت انسانی است که در گرداب زمان در پی یافتن خویش است.

یکی از جنبه های فلسفی شعر حافظ، شیوه استفاده او از مقوله های مختلف زمان و تصرف شاعرانه وی در آن است. از منظر فلسفه هنر، شعر از جمله هنرهایی است که در زمان، اجرا (خوانده) می شود و اجرای آن به گونه ای است که زمان حال درآن محور قرار می گیرد. با توجه به اینکه در شعر دو افق گذشته و حال با یکدیگر تلاقی پیدا می کنند، بر اثر آن، نوعی زمان به وجود می آید که می توان آن را زمان جهان متن یا زمان دراماتیک نامید. این نوع زمان در شعر یا متن ادبی هست، اما هنر حافظ در این است که وجود آن را با در هم آمیختن زمانها برجسته می کند و آن را فراروی خواننده می آورد. حافظ نسبیت زمان و محدودیت زبان را در دلالت بر زمان واقعی با تمهیدات مختلف برجسته می کند و تا جایی که ظرفیت شهر اجازه می دهد، از همه انواع زمان در شعر خود استفاده می کند، به طور کلی، می توان گفت نحوه رویکرد حافظ نسبت به زمان، یکی از ویژگی های سبک شناختی شعر او را تشکیل می دهد.

مولانا، از جمله عرفایی است که به مفهوم «ذکر» و لوازم آن که بیشتر به صورت نمادین در کلامش ظاهر می شود، توجه خاصی نشان داده است. ذکر از مهمترین عوامل پیوند با عالم فرامادی و رسیدن به مراتب والای عرفانی است که در غزلیات شمس نمادهای فراوانی را در مورد آن می توان پیدا کرد. یکی از این نمادها «دلارام» است که با «طمانینه» یا «سکینه» که به واسطه گوشه نشینی، تداوم اذکار و به یادآوردن خاطرات قدسی در طریقت حاصل می شود، ارتباط دارد. در واقع ذکر حق، منجر به فراموش کردن ماسوی الله در عارف شده و سبب به یادآوردن خاطره قدسی می شود. «خاطره قدسی»، نقطه مقابل خاطره در معنای روانشناسی و فلسفی آن است؛ در فلسفه، تفکر در مورد آنچه در گذشته رخ داده است در گرو اندیشیدن و فهمیدن مفهوم «زمان» و «هستی» است؛ فلاسفه، اغلب خاطره را در تناسب با پدیدارهای انسانی مطرح کرده‏اند که در واقع هویت و صفات انسان را نیز شکل می دهد. در این مقاله مفهوم «خاطره قدسی» و فرایند شکل گیری آن از منظر عرفان اسلامی بررسی شده است.

از شیطان آموخت و سوزاند نوشته فرخنده آقایی از رمان های برجسته معاصر فارسی است که موفق به دریافت جایزه منتقدان مطبوعات شده است. این اثر، روایتی از زندگی آدم های شهری است. زندگی و وضعیت زن داستان در دنیای شهر، دغدغه اصلی نویسنده را شکل می دهد. استفاده از تکنیک قدیمی، اما جذاب یادداشت های روزانه، و توجه خاص به عنصر زمان در روایت، از ویژگی های درخور توجه این کتاب است. نویسنده با این تمهید هنری، رمان را به سمت یک بافت درخشان فرمی پیش می برد و زمانی نزدیک به دو سال از زندگی شخصیت اصلی را روایت می کند و به خوبی، بی مکانی و بی خانمانی قهرمان داستانش را با این قالب روایی به تصویر می کشد.برجسته سازی زمان، به ویژه انتخاب کانون روایت مناسب، در باورپذیری زندگی سخت شخصیت اصلی داستان و روحیات او در ذهن مخاطب نقش تعیین کننده دارد. این مقاله به بررسی و تحلیل چگونگی روایت و روابط زمانمند آن در این اثر از نظرگاه ژرار ژنت می پردازد و اهمیت به کارگیری عنصر زمان و وابسته ها و هم بسته های آن را به عنوان یکی از بنیان های روایت های مدرنیستی باز می نماید.

جستار حاضر در تلاش است تا در چارچوب اثری ادبی تکاپوی نوع انسان در جهت ایستادگی در برابر مرگ را به تصویر بکشد. واکاویهای ساختاری در سطح روایت شناختی بر اساس رابطه روای – بازیگر به خوبی موید این تکاپوی خستگی ناپذیراست. اثر مورد مطالعه در این پژوهش مرگ قسطی یکی از آثار برجسته قرن بیستم است که به قلم لویی فریدینان سلین یکی از مشاهیر ادب فرانسه به رشته تحریر در آمده است. از آن رو که موضوع مرگ مساله اصلی این رمان است - همچنان که عنوان اثر نیز گواه شایسته این مدعاست – مطالعه ساختارشناختی حاضر نیز در تلاش است تا چگونگی برخورد با این موضوع را روشن سازد .کالبدشکافی موضوع مرگ، راه را به سوی هسته اصلی یعنی مساله زمان باز می نماید و هم از این رو مساله زمان و یا به راستی کنترل زمان شاکله سوال اصلی این جستار را در بر می گیرد. بررسی ساختاری در چارچوب روایت شناسی ژپ لینتولت به خوبی نشان می دهد که بازی میان دو سیستم گفتاری و داستانی و یا میل بنیادی راوی درون داستانی به سمت همتای برون داستانیش در قالب رویکرد سامان مند متن ادبی و یا فراتر از این دو چند صدایی و یا گزیده تر گفتمان داستانی تنها نمونه های کوچکی هستند بیانگر تلاش اثر در جهت مقاومت در برابر مرگ .بدین ترتیب اثر درکلیتش تبدیل به ندای زنده حیات می شود که در برابر نیستی ایستاده است.