جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درک صحیح از متون دینی همواره به عنوان دغدغه‌ای اساسی و همیشگی برای پژوهشگران اسلامی مطرح بوده است. تأویل از جمله روش‌های مهمی است که پژوهشگران از دیرباز تا به امروز برای دستیابی به فهم درست این متون به کار گرفته‌اند. تأویل در حقیقت، تلاشی فردی و ذهنی برای استنباط دلالت‌های متن قرآنی و فهم ظواهر، اسرار و نمادهای آن است. این تحقیق با عنوان «موضع مفسران و نواندیشان در برابر تأویل متون دینی (بررسی انتقادی)» به بررسی جریان تأویل در مواجهه با متن قرآنی نزد مفسران و اندیشمندان معاصر می‌پردازد. این پژوهش در پی تبیین معنای تأویل از طریق دیدگاه‌های تأویلی اندیشمندانی چون محمد آرکون، محمد عابد الجابری، نصر حامد ابوزید، محمد شحرور، حسن حنفی، طیب تیزینی، عبدالکریم سروش، محمد شبستری، علی حرب، عبدالمجید شرفی، محسن کدیور و همچنین مفسرانی مانند محمد عبده، رشید رضا، احمد مصطفی مراغی، سید قطب، محمد جواد مغنیه، محمد امین شنقیطی، محمود طالقانی، علامه طباطبایی، ابوالقاسم خویی، محمد حسین فضل‌الله، عبدالکریم خطیب، محمد هادی معرفت، محمد صادقی تهرانی، وهبه زحیلی، ناصر مکارم شیرازی و محمدتقی مدرسی است. این تحقیق با بررسی روش‌های تأویلی این اندیشمندان و مفسران، در پی رسیدن به حقانیت تأویل در معنای صحیح و هدف واقعی آن است، معنایی که از تمایلات و وابستگی‌های شخصی دور بوده و بر جنبه‌ها و اصول ثابت در تبیین معنای حقیقی تأویل تأکید دارد. این مطالعه از روش توصیفی-تحلیلی و انتقادی بهره برده است، متناسب با مواضع مطرح‌شده، پژوهش به چندین نتیجه کلیدی دست یافته است، از جمله: 1. تأویل از دیدگاه مفسران و نواندیشان، تفسیر متنی است که باید با توجه به نیازهای زمانه و بر اساس روشی پیشرو و انعطاف‌پذیر فهمیده و ارائه شود. 2. وجه اشتراک مفسران و اندیشمندان در تأویل متون دینی این است که تأویل به عنوان محرک و عامل انعطاف‌پذیری متن دینی و تطبیق آن با نیازهای زمان عمل می‌کند. 3. وجه افتراق میان آن‌ها این است که تأویل نزد مفسران در چارچوب متن محدود می‌شود، در حالی که تأویل نزد نواندیشان از آزادی و گشودگی بیشتری برخوردار است و از چارچوب مشخص متون دینی و آیات قرآنی فراتر می‌رود. 4. تأویل نواندیشانه کاملاً از روش‌شناسی تأویل اصولی فاصله گرفته و می‌تواند به تفسیر باطنی یا انحرافی منجر شود.

از آیاتی که شایسته ،بلکه ضروری است به دقت بررسی گردد و ابعاد گوناگون آن کاویده شود، آیه 24 سوره مبارکه یوسف است که خداوند در قالب ایجاز می فرماید:«وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَأَی بُرْهَانَ رَبِّهِ ...» اهمیت این بحث از دو جهت است یکی آنکه آیه مزبور، بیانگر چگونگی مواجه یکی از پیامبران معروف الهی با زنی نامحرم و در نتیجه زمینه ساز مباحثی پرچالش در مسئله عصمت ایشان است. دیگر بدان جهت که در تفسیر آن به روایاتی فراوان ولی متنافی با عصمت پیامبران بر می خوریم که در بسیاری از منابع تفسیری و حدیثی عامه نقل شده و حجم زیاد آنها ابهام زا و شبهه برانگیز است. بسیاری از صاحبان این تفاسیر با مسلم گرفتن روایات مزبور از هرگونه بررسی و نقد آن ها خودداری نموده و به نقل آنها اکتفا کرده اند. برخی نیز در پی توجیه آنها برآمده ولی برای این منظور تحلیل هایی ارائه داده اند که به جای حل مشکل به پیچیدگی آن افزوده است. برای مثال گفته اند خداوند پیامبرانش را به این گونه لغزش ها مبتلا نمود تا به آنان بخشش و گذشت الهی را بشناساند و این نعمت خداوندی را به آنان معرفی کند. (طبری،:1415: 242/12) یا گفته اند علت مبتلا شدن پیامبران به این سنخ خطاها این بوده است که آنان را در امید داشتن به رحمت الهی و مأیوس نشدن از گذشت او پیشوای گناهکاران توبه کار قرار دهد.( همان) نیز گفته اند: آنچه از یوسف سرزد گناه صغیره بود که صدور آن از پیامبران جایز است. ( ابن جوزی، 1407: 152/4 ، قرطبی، 1405، 167/9) حتی بعضی از حکمت ها و فواید این سنخ خطاها سخن گفته اند. حکمت هایی مانند افزایش ترس از خدا، شدت یافتن حیا، رهایی یافتن از عجب و خود شیفتگی تلذذ از نعمت گذشت و.... ( قرطبی، 167/9:1405) در این میان مفسرانی مانند ابن عطیه اندلسی (م 541) ق) و عبد الرحمن ثعالبی (م 876) (ق) از اساس منکر نبوت یوسف در زمان وقوع این رخداد شده اند. (قرطبی، 1405: 167/9 ، ثعالبی، 1418 : 319/3) و بدین وسیله خود را از مشکلات و پیامدهای آن رها ساخته اند. البته این ادعا با توجه به قرائنی از همین سوره مانند آیه:« وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا »( یوسف ،22) مردود به نظر می رسد. برخی نیز با دست و پا کردن سنخی دیگر از روایات در پی توجیه یا حتی تقدیس این رفتار یوسف برآمده اند. مانند روایت ذیل از رسول خدا : یقول الله تعالی: «إذا هَمَّ عَبْدِی بِسَیَّنَهٍ وَلَمْ یَعْمَلَهَا لَمْ أَکتبها علیه، فإن عملها کتبتها علیه.» (ابن جوزی، 1407 157/4) خدای تعالی می فرماید: هرگاه بنده ام تصمیم به انجام گناهی گرفت ولی آن را انجام نداد گناهی بر او ننویسم و اگر انجامش داد یک گناه بر او بنویسیم. و نیز در روایت ذیل به آن حضرت نسبت داده اند: «قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ: رَبِّ ذَاکَ عَبْدُکَ یُرِیدُ أَنْ یَعْمَلَ سَیِّئَهً وَهُوَ أَبْصَرْ بِهِ ، فَقَالَ : أَرْقُبُوهُ، فَإِنْ عَمِلَهَا فَاکْتُبُوهَا لَهُ بِمُثْلِهَا. وَإِنْ تَرَکَهَا فَاکْتُبُوهَا لَهُ حَسَنَهً إِنَّمَا تَرَکَها من جرای» (قرطبی، 1405: 168/9) فرشتگان گفتند: پروردگارا! این بنده ات میخواهد گناهی از روی آگاهی انجام دهد. خدا فرمود:مراقبش باشید اگر مرتکب شد یک گناه برایش بنویسید و اگر مرتکب نشد، یک حسنه برایش ثبت نمایید؛ زیرا آن را به خاطر من ترک نموده است.

این پژوهش به آموزش پیشگیرانه در قرآن کریم می پردازد که روش هایی است که برای مصون ماندن فرد از بحران های مختلف اخلاقی، روانی و اجتماعی و تضمین پیشرفت او در مسیر صحیح یکپارچگی تربیتی، حرام است. قاعده عقلی می‌گوید پیشگیری بهتر از درمان است و تمرکز بر سوره مبارکه حجرات بود، زیرا دستورات الهی بسیاری را ارائه می‌کند که اساس تربیت پیشگیرانه است و منابعی را که در آن نهی ذکر شده را دنبال می‌کند. مانند: کنایه، تهمت، تسمیه و غیره با مرور برخی از تعابیری که این مطالب تربیتی را مورد توجه قرار داده است، مانند تفسیر الاثمل آیت الله شیخ ناصر مکارم شیرازی و ... تفسیر شیخ محمد متولی الشعراوی. آشکار ساختن ویژگی‌های تربیت پیشگیرانه در قرآن کریم و چگونگی مقابله با انحرافات در فرد و جامعه قبل از افتادن در آن، یکی از مهم‌ترین سرلوحه‌های تربیت سالم است که مورد نیاز جامعه علمی و تربیتی است هدف قرآن و سنت پیامبر، سعادت فرد و جامعه در زندگی دنیوی و اخروی و امنیت و ثبات برای آنان است. همچنین هدف آن آموزش پیشگیرانه در قرآن کریم و سنت پیامبر است. با جلوگیری از بهانه های منتهی به آن ها از آسیب ها، بیماری ها، فسق ها، منکرات و جنایات جلوگیری کنند. تربیت پیشگیرانه نیز در قرآن کریم و سنت پیامبر، نیل به خیر و صلاح امت اسلامی است. با اصرار به امر به معروف و نهی از منع شرع که هدفی والا است، روش تحقیق مورد نیاز چنین پژوهشی، توصیفی و تحلیلی از طریق بررسی واژگان و مبانی آموزش پیشگیرانه در سوره حجرات است. مهم‌ترین نتایج پژوهش عبارت بودند از: قرآن کریم به آموزش پیشگیرانه توجه داشت و از این جهت که قرن‌ها پیش از نظام‌های آموزشی معاصر پیشی گرفت، عناصر این تربیت عبارتند از: نهی از ربا، زیرا موجب آن می‌شود مشکل بزرگ اقتصادی انسان است و نهی از زنا چون مشکلی است که از نظر اجتماعی خانواده را که پایه و اساس جامعه مسلمان است از بین می برد. این تحقیق همچنین به این نتیجه رسید که شیخ مکارم الشیرازی بر خلاف شیخ الشعراوی با افزودن برخی تحقیقات مرتبط با آیات، تفسیر را به تفصیل بیان می کند. مؤلف تفسیر الاثمال علاوه بر فراوانی تحلیل، با ساده‌سازی تحقیق، تحلیلی‌تر است و به نظریه‌پردازی نمی‌پردازد، بلکه به دلیل تمسک به روایات اهل بیت علیهم السلام به واقع‌گرایی گرایش دارد. آنها برخلاف الشعراوی.

از جمله اموری که در اسناد روایات فراوان و چشمگیر وجود دارد و از دیرباز موجب مشکلاتی در استناد به متون روایی گشته تکرار عناوینی است که مشترک بین دو یا چند راوی است مانند عوان که مشترک بین ابان بن تقلب و ابان بن عثمان است حماد مشترک بین حماد بن عثمان و حماد بن عیسی است ابن سنان مشترک بین عبدالله بن سنان و محمد بن سنان ... به چنین عناوینی در اصطلاح رجالی عناوین مشترک و به بخشی که عهده‌دار این مشکل است تمیز مشترکات گفته می‌شود.

تحقیق و بررسی اجمالی دراعتقادات وجهان بینی مکتب اسلام وقرآن وروایات تاریخ جهان اسلام این واقعیت را برای ما به وضوح نشان می دهد که ریشه اکثر تکفیر ها و اتهام ها نسبت به اشخاص، گروه ها و مذاهب به عواملی مثل: انگیزه های شخصی، حزبی،سمتی،قومی، تعصبات مذهبی و عقده های زبانی، ویا به فضای مملو از جهل و جهالت، حسادت و خودخواهی و خودمحوری برمی گردد. در این پایان نامه سعی برآن می شود تا ضمن بیان معنا و مفهوم کفر واحکام وآثارعملی آن و تکفیر به عنوان یک بدعت سیئه، بخشی از پیامد ها و تأثیرات مخرب و نامطلوب آن از جمله زشت نشان دادن چهره اسلام، ایجاد اختلاف میان مسلمانان و قتل و کشتار به جرم حزب، زبان، مذهب مخالف و غیره مورد بررسی قرار گیرد. هدف این تحقیق بررسی پدیده تکفیر از نگاه جرم شناسی و آموزه های اسلامی می باشد تا روشن شود که پدیده تکفیر انحراف از مسیر اصلی مبانی اندیشه اسلام است و باید علما و دانشمندان دینی با تمام توان علمی و عملی خویش در برابر این پدیده ویرانگر مبارزه نموده و مانع رشد و توسعه آن در جوامع اسلامی شوند. تحولات که درعصرحاضررخ داده به نام اسلام ناب اذهان را مکدرمی سازدچون ازگذشته دورگروه های وجود داشته مانند خوارج که به جزگروه مرتبط باخودشان باقی همه رابانسبت دادن کلمه مشرک وکافرمهدورالدم می پنداشتند. احزاب وگروه هاهم به خاطربقای خویش ازنسبت دادن کفربه مخالفین سؤاستفاده نموده مسلمانانی که باایشان هم نظر نبودند ازصفحه گیتی برمی چیدندتابه حکومت بلا منازعه خویش ادامه دهندامّادرعصرحاضرگروه های تکفیری چنان رشد نمودندکه مسلمانان مخالف خودرابابرچسب مفرباشمشیرسرش راازتنش جداکردندوبه کشتن مسلمانان آستین برزدنداطفال معصوم را درشکم مادردرحال زایمان دربیمارستان به رگبار بستند،درمدرسه ها،کورس های آموزشی،اطفال راهنگام فرا گیری درس بابمب هاانفجاردادندأئمه ومقتدیان مسلمانان راحین ادای نمازدرمساجدبه شهادت رساندندگروه های تکفیر ی باقتل،کشتاروویرانگری،مرتکب جرایم نابخشودنی شدند، وخون هزاران مسلمان بی گناه رادرکشورهای اسلامی ریزا ندند. این جریان باتغییری بنیادین دربرخی ازمهم ترین آموزه های اعتقادی اسلام،خون ،مال ونوامیس مسلمانان را مباح وآنان را ازمشرکان بدتر می شما رد. آنچه به اندیشه های تکفیری تشخص می دهد ، دید گاه های کلامی اعتقادی آن است.این جریان تکفیری،انحصار طلبانه مدعی اسلامی است که همه گی را جزخود، کافر می داند وروش تکفیری را مبنا قرار داده است. این روش برخلاف شیوه واجماع همه علمای مذاهب اسلامی، عامه مسلمانان را به کوچک ترین وساده ترین دلایل تکفیر می کنداین پدیده بر این باور است که تلقی آنها از اسلام وتحولات جاری درزندگی مسلمانان، ناب ترین دیدگاه بوده،دیگرانی که درخارج از دایره جهان بینی واعتقادات آنها قرار می گیرند،کاملا باطل هستند. این جریان با توسل به خشونت، اندیشه وبرداشت های خاص خودرا عملی می سازد،تنهارهبری خود را می پذیرد وسایر مذاهب اسلامی را سرکوب می کند. تکفیر پدیده ای نا مطلوب ویک بیماری سیاسی محسوب می شودکه نشان ازحضورعوامل وریشه هایی دارد که درشکل گیری آن نقش دارند.اندیشه های تکفیری درتناقض با ارزش های اسلامی قرار دارد.این جریان با انتساب خود به اسلام وقرآن، خطری جدی را متوجه دین وارزش های اسلامی کرده است، به گونه ای که گویی اسلام مظهر خشونت وجنگ است. این مسئله شدید ترین تخریب تاریخی علیه اسلام را شکل داده ،تمامیت امت اسلامی را تهدید می کند.بنا بر این لازم است گروهی تکفیر ی که سبب بد نامی اسلام شده است بر چیده شود.

بررسی نسبت و تعامل بین معارف دینی و یافته های بشری از زمان قدیم مورد توجه فیلسوفان و عالمان دینی بوده و چهره جدید آن بعنوان نسبت علم و دین بخود گرفته است. رساله پیش‌رو بعنوان «تحلیل و بررسی دیدگاه‌های مظفر اقبال در مورد نسبت اسلام و علم» با روش بنیادی و کتابخانه ای دیدگاهای مظفر اقبال توصیف و تحلیل قرار گرفته است . از جمله داده ها و نتایج پژوهشی این رساله آن است که وی تاکید می کند که مباحث علمی در اسلام از آغاز مطرح بوده و دانشمندان اسلامی در طول تاریخ این نهضت را ادامه داده‌اند، همچنین دیدگاههای ناظر به موضوع برخی از دانشمندان اسلامی معاصر، که دیدگاه‌ مثبت در مورد رابطه اسلام و علم دارند در این نوشتار مطرح وبررسی شده است .همچنین با توجه به خاستگاه مباحث مظفر اقبال، ارتباط در آیینه تاریخی و مقایسه آن با بحث علم و دین در جهان مسیحیت و اسلام پرداخته شده است و در ادامه نمونه هائی از فعالیت مسلمانان و همچنین اعترافات دانشمندان غربی را در مورد هویت تاریخی مسلمانان در زمینه علم و اسلام ارائه شده است. و در آخر نیز برخی از نکات مظفر اقبال مورد نقد و بررسی قرار گرفته است مانند: سطحی بودن مطالب، عدم اشراف بر محتوای مذاهب اسلامی بویژه شیعه و محتوای فکری و نیز موفقیت های علمی آنان، عدم توجه به پیشرفتهای گروه های مختلف اسلامی اعم از شیعی و غیر آن و پرداختن به غزالی در حد افراط، زوال نهضت علمی در جهان اسلام ، اهمیت دادن نهضت ترجمه. حاصل آن که مظفر اقبال تصویری از فعالیت علمی در جهان اسلام ارائه نموده که بیشتر توصیفی و نقل قول از دیگران است لذا لازم می نماید تا بصورت تحلیلی بصورت جدی و منظم پرداخته شده و فعالیت های تمام گروه های اسلامی و همچنین کارهای علمی که در جهان اسلام در سالهای اخیر در زمینه علم و تکنولوژی پیشرفتهای چشمگیری داشته است مد نظر قرار گرفته شود.

این مطالعه به منظور شناخت ماهیت گناه وماهیت معرفت وبررسی رابطه بین گناه ومعرفت طبق نظرات شیخ آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی انجام شده است. پژوهشگر در این مطالعه از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است. در این پژوهش، پژوهشگر به نتایجی چند دست یافته است؛ از جمله اینکه برخی اعمال مانع از تحقق معرفت می‌شوند. طبق تعالیم اسلامی وبراهین عقلی وروایی، دستیابی به کمال وسعادت ونجات تنها از طریق ایمان وعقیده درست، عمل صالح وترک گناهان ممکن است. بر اساس قرآن واحادیث انسان برای شناخت خداوند خلق شده است وخداوند علم را در ذات انسان قرار داده است. فقدان هدف متعالی در زندگی واحساس خلأ نه تنها با سرزندگی وپویایی ناسازگار است، بلکه موجب مرگ قلب، کسالت ورکود آن می‌شود. این مسئله حرکت وفعالیت مفید را کاهش داده واو را از هرگونه تلاش سودمند محروم می‌کند. بدون شک، گناه ومعاصی تأثیرات منفی دارند، واین مسئله توسط کتب مقدس ومطالعات روان‌شناسی مدرن تأیید شده است. فردی که گناهی کوچک یا بزرگ مرتکب می‌شود از مسیر درست وصحیحی که برای او توسط خالق تعیین شده، منحرف می‌شود. در این مطالعه، ابداع آیه الله مکارم در ترسیم خطرات گناه وهشدار شدید نسبت به معاصی مختلف برجسته شده است. مسأله گناه ارتباط نزدیکی با دو محور دارد: عدم ترس از خداوند وشهوات انسانی. تا زمانی که ارتباطی با خالق وجود نداشته وکنترل نفس انجام نشود، پرونده گناه باز خواهد ماند. از این رو، ضرورت شناخت گناه، همان‌گونه که پژوهشگر معتقد است، از حدیث شریف ",من عرف نفسه عرف ربه", برمی‌آید، که در آن معرفت مانع از گناه ومعصیت است، مطابق با تعالیم اسلامی وبراهین عقلی ونقلی. علاوه بر اینکه دانش ومعرفت همواره در معرض تهدید آسیب‌ها وانحرافات هستند. اگر یکی از این دو با مشکلی مواجه شود، به نقصان یا انحطاط منجر می‌شود. فقدان معرفت صحیح می‌تواند به انحرافات شدید در فکر وتمایلات منجر شود. پژوهشگر به این نتیجه رسیده است که گناه تأثیرات منفی مختلفی بر معرفت قلبی دارد، از جمله اینکه گناه مانع از ایجاد معرفت می‌شود. این امر با آیاتی همچون ختم، طبع، قفل، غلف وصرف قلب نشان داده شده است. همچنین گناه می‌تواند معرفت را از بین ببرد، همان‌گونه که آیاتی درباره ",زیغ قلب", و",اضلال قلب", این را اثبات می‌کنند. نوع دیگری از تأثیرات گناه بر قلب، انتکاس ووارونگی قلب است که آیاتی در مورد نفاق، تزیین منفی، تسویل وتکذیب آیات الهی به آن اشاره دارند. استاد مکارم شیرازی با تحلیل ونقد دقیق این آیات، به تبیین علل وویژگی‌های افرادی پرداخته است که به این صفات منفی مبتلا هستند.

حتماً. با توجه به اینکه موضوع پایان‌نامه شما «دیدگاه علامه محمدرضا حکیمی درباره امر به معروف و نهی از منکر» است و رشته‌تان فقه و حقوق اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد است، چکیده‌ای به شرح زیر ارائه می‌شود. اگر مایل باشید پس از بازخورد شما می‌توانم آن را کامل‌تر یا دقیق‌تر تنظیم کنم: --- **چکیده** امر به معروف و نهی از منکر به‌عنوان یکی از ارکان بنیادین دین اسلام، نقش محوری در هدایت فرد و اصلاح جامعه دارد. این فریضه الهی که در آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) مورد تأکید قرار گرفته، همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است. یکی از متفکران برجسته معاصر، علامه محمدرضا حکیمی است که در آثار خود، به‌ویژه در مجموعه «الحیات»، تأملات ژرف و نگاه اجتماعی‌ـ‌مردمی ویژه‌ای به این واجب الهی دارد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی‌ـ‌تحلیلی در صدد بررسی دیدگاه علامه حکیمی درباره امر به معروف و نهی از منکر است. در این راستا، ابتدا مبانی نظری این فریضه از منظر متون دینی تبیین شده، سپس جایگاه و کارکرد اجتماعی آن از دیدگاه علامه حکیمی مورد واکاوی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که علامه حکیمی، امر به معروف و نهی از منکر را نه صرفاً یک تکلیف فردی، بلکه وظیفه‌ای اجتماعی و راهبردی برای تحقق عدالت، مبارزه با ظلم، و اقامه قسط در جامعه می‌داند. وی با تأکید بر نقش مردم در نظارت اجتماعی، این فریضه را ابزار بیداری، مسئولیت‌پذیری و حرکت در مسیر ارزش‌های الهی معرفی می‌کند.