جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عارفان برای بیان اندیشه های عرفانی خود از قالبهای متعددی همچون حکایت، تمثیل، داستان، روایت و ... استفاده می کنند. رویاهای صادقه یکی از متداول ترین این قالبهاست که به دلیل برخورداری از امکان فضا سازیهای فرا واقعی، شکل داستانواره ای و عام و ملموس بودن، یکی از کارآمدترین ابزار تعالیم عرفانی است. در واقع، رویا نزد عارفان وسیله ای است برای رساندن پیامهای اخلاقی، عرفانی و دینی؛ به همین دلیل این رویاها آیینه افکار، اندیشه ها، اعتقادها، و آرزوهای عارفان است و ویژگیهای خاصی دارد که آنها را از رویاهای دیگران متمایز می‌سازد.وجود عناصر ماوراء طبیعی و صحنه های فراواقعیِ مرتبط با مسائل دینی، تأثیر اعتقادها و باورداشتهای دینی در شکل گیری این رویاها، مخاطب محوری و به کارگیری رویا به قصد تعلیم مبانی دینی و عرفانی و اخلاقی و تعظیم و بزرگداشت بزرگان عرفان و تصوف، غلبه مقصود تعلیمی بر زیباییهای هنری و ساختار گزارشی غالب رویاها، عدم توجه به فضاسازیهای هنری، اعتباری بودن شخصیت رویابین که غالباٌ بر اساس شخصیتهای عرفانی بازآفرینی شده اند، عدم مرز بین واقعیت و خیال، غلبه رویاهای ساده و صریح بر رویاهای نیازمند تعبیر و به کارگیری هدف دار نمادهای ساده در رویاهای تعبیردار، از جمله این ویژگیهاست. در این پایان نامه سعی شده است تا ضمن نگاهی به این پدیده شگفت و همگانی که در حالت خواب و به هنگام رهایی روح از بند جسم شکل می گیرد و ذکر نظرهای مختلف وبررسی دیدگاه عارفان درباره رویا؛ بر اساس رویاهای ذکر شده در تذکرهالاولیاء از فریدالدین عطار (قرن ششم ) و نفحات الانس فی حضرات القدس از عبدالرحمن جامی (قرن نهم)، رویاهای عارفان از جهات مختلف، تحلیل و بررسی گردد.

زبان عرفانی از لغات و اصطلاحات عرفانی که بار اصلی معنا را بر دوش می‌کشند و فهم صحیح ادبیات اصیل عرفان فـارسی در گرو تشخیص این اصطلاحات است، مشحون است. در این پژوهش تلاش می‌گردد تا چهار کتابِ عرفانی اسرارالتوحید، حدیقه‌الحقیقه، تذکره‌الاولیاء و عوارف‌المعارف بررسی شده و ضمن استخراج معانی بدست آمده از هر اصطلاح عرفانی و شواهد موجود در کتب مذکور، سیر تحوّل معانی آن تعابیر عرفانی با روش توصیفی- تحلیلی بررسی گردد. مطالعه در آثار فوق، بیانگر این مهمّ است که معارف صوفیان به مرور زمان تکامل یافته، در انتقال این معانی، قالب زبان نیز از نوعی سیر تکاملی تبعیت نموده است. عرفا برای بیان درست و دقیق مفاهیم و معانی تازه عرفانی، یا واژه‌هایی جدید آفریده و وضع کرده‌اند و یا بر تن واژه‌های متداول قدیمی، معانی جدیدی پوشانده‌اند.

این پایان نامه، پژوهشی است: درباره ی «بررسی تطبیقی اصطلاحات عرفانی احوال و مقامات» در اُمّهات کتب عرفانی با نگرشی بر : اللّمع، رساله ی قشیریّه، شرح تعرّف، کشف المحجوب، مرصاد العباد، تذکره الاوّلیاء، مصباح الهدایه و ... . دو اصطلاح «حال و مقام»، از اصطلاحات اساسی و بنیادین در عرصه عرفان و تصّوف است و در عرفان اسلامی ایرانی از عمق و گستردگی برخوردار بوده و نقش بنیادین دارد.دست یابی به این مهّم، منوط به بررسی دقیق و به دست دادن تعاریف و توصیفات عالمانه از این دو اصطلاح و درجات آن هاست؛ که گامی اساسی در جهت شناخت فرهنگ و معنویت اسلام و ایران می باشد. اين پژوهش برآن است تا ضمن تعمّق وتحقيق در متون نثر كهن به شيوه ي توصيفي وتحليلي،به اصطلاحات((احوال ومقامات))بپردازد. در این تحقيق سعی شده است که با شیوه ای روشمند و با بهره گیری از متون عرفانی درجه اوّل و استفاده از پژوهش های انجام شده در این زمینه، به وجوه تمایز حال و مقام و مراتب آن ها، سیر تحولی این سلسله مراتب، تفاوت ها در تعریف و درجات حال و مقام، دیدگاه های عرفا و صاحب نظران در این موضوع و عوامل متعدد تأثیر گذار بر محتوا و مراتب این دو مقوله بپردازد.

زبان عرفان زبانی است که حالات، روحیات و تجارب ناب عرفانی با آن بیان می‌شود. این زبان که با نام‌های زبان اشارت، زبان عبارت، زبان حقیقت، زبان عشق، زبان کشف، زبان اهل طریقت و ... یاد می‌شود، زبانی است برخاسته از سرشت انسان‌هایی که باطن خود را از هر آلایشی پاک کرده‌اند و به یگانه هستی عالم روی آورده‌اند. زبان عرفان با توجه به گوینده و احوال مخاطبان درجات متفاوتی دارد و ویژگی‌هایی که آن را از هر زبان دیگری متمایز می‌کند، همچون آهنگین بودن که از آغاز هستی ترنم آهنگ با وجود آدمی سرشته شده است. آشنایی‌زدایی، غلط‌افکنی، تأویل‌های زیبا از حروف، کلمات و آیات قرآن و همچنین از برخی اعمال و رفتارها که همه به قصد انتقال مفاهیم عرفانی به دیگران است. این زبان، به ویژه در کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار میبدی، زبانی است برگرفته از زبان قرآن. بنابراین این زبان از حقیقت و از معرفت باطن خبر می‌دهد.این زبان در حقیقت آن به قصد تبیین تجارب عرفانی به وجود آمده است که دارای درجات مختلفی است. وجود سطوح مختلف زبان عرفانی که عبارتند از سطح تناقضی یا شطحی، سطح محاکاتی یا رمزی، سطح استنادی و نقلی و سطح استدلالی و عقلی نشانگر تلاش همه‌جانبه عارفان برای بیان تجارب عرفانی است که گاه به صورت رمز آشکار می‌شود. در این رساله به تحلیل زبان عرفانی کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار و ویژگی‌ها و سطوح آن همراه با ذکر شواهد پرداخته می‌شود.

در این پژوهش منطق الطیر عطار و روانشناسی تحلیلی یونگ مورد مطالعه قرار گرفته است.هدف از انجام این تحقیق تطبیق و بررسی عرفان اسلامی با دیدگاه یونگ در سیر کمال شخصیت انسان است.بر اساس طبقه بندی روش های تحقیق این پژوهش در زمره روش کتابخانه ای قرار گرفته است که طی آن پژوهنده نخست به مطالعه دقیق و فیش برداری پیرامون هر دو موضوع پرداخته و سپس با تحلیل و بررسی مطالب جمع آوری شده شباهت ها و تفاوت ها مشخص و به آن ها اشاره گردیده است.این پژوهش در 6فصل تنظیم گردیده است که به شرح زیر است:فصل اول:کلیات (اعم از مقدمه،روش تحقیق،پیشینه و...فصل دوم:به تعاریف مفاهیم و موضوعات در هر دو حوزه اشاره گردیده است. فصل سوم:هشت گام روانشناختی فرآیند تفرد به همراه تحلیل عرفانی هرگام و بیان شباهت ها و تفاوت ها،به طور جداگانه بررسی گردیده است.فصل چهارم:به هفت وادی منطق الطیر از دیدگاه عرفانی ،اختصاص یافته است.

عرفان اسلامی در سیر تطوّر و تحوّل خود به مکتب وحدت‌وجود رسید که به دست محیی‌الدین ابن‌عربی ایجاد شده است. هرچند اندیشه‌های وحدت‌انگارانه در میان عارفان پیشین سابقه داشته، ولی مدوّن‌کننده و انسجام‌دهنده‌ی آن ابن‌عربی است. از این جهت او را پایه گذار عرفان نظری اسلامی دانسته‌اند. اندیشه‌ی وحدت‌وجود پس از ابن عربی به وسیله‌ی پیروانش در سراسر سرزمین‌های اسلامی از جمله سرزمین ایران رواج یافت. به نحوی که بعدها ایران مهد و محل اصلی استقرار اندیشه‌ی وحدت وجود گردید. این اندیشه‌ی عرفانی همانند دیگر مکتب‌های عرفانی پیش از آن وارد متون ادبی فارسی شد. متون ادبی به ویژه شعر فارسی یکی از عوامل گسترش این مکتب عرفانی در ایران بوده است. به موازات گسترش اسلام و زبان و ادبیات فارسی در هندوستان عرفان اسلامی و در پی آن عرفان وحدت وجودی در آن سرزمین گسترش یافت و بر فضای شعر فارسی هند سایه افکند. یکی از شاعران فارسی زبان هند که به این تفکّر توجه عمیق و فراوان داشته، عبدالقادر بیدل دهلوی است. بیدل در غزلیات و رباعیات به نحو بارز و گسترده‌ای از موضوعات و مولفه‌های عرفان وحدت‌وجودی سخن گفته و به تحلیل و تفسیر خدا، انسان، جهان و رابطه‌ی این‌ها بر اساس مبانی این مکتب پرداخته است. موضوعاتی چون وحدت وجود، وحدت ادیان، خلقت و نظام آن، ظهور و تجلّی الهی، تجدّد خلق، انسان، انسان کامل و پارادوکس‌های مطرح در این مکتب مثل: وجود و عدم، تشبیه و تنزیه، ظاهر و باطن، وحدت و کثرت و ... در غزلیات و رباعیات بیدل مطرح می‌باشد. با بررسی غزلیات و رباعیات بیدل روشن شده است که وی به اندیشه‌ی ابن‌عربی اعتقادی راسخ دارد و در کلامی استوار و گاهی مبهم که تحت تأثیر عرفان وحدت وجود ویژگی خاصّی هم گرفته، به تبیین و گزارش مسائل و مباحث و مولفه‌های آن پرداخته است.

یکی از مباحث مهمّی که ذهن انسان‌ها را از روزگار قدیم تا به حال به خود مشغول داشته، افعال خارق‌العاده‌ای است که فوق قدرت بشر می‌نماید، امّا توسّط عدّه‌ای خاص از افراد بشر رخ داده است. در قرآن مجید یکی از موضوعات مهم که به طور گسترده به آن پرداخته شده معجزات پیامبران و کرامات برگزیدگان حق است. اعمال خارق‌العاده، ذهن بیشتر متفکّران اسلامی را به خود مشغول داشته است که باعث گردیده پژوهش‌های فراوانی در این باره انجام دهند. از آن‌جا که بخش گسترده‌ای از ادبیّات فارسی را عرفان و تصوّف تشکیل داده است و موضوع ولایت و به تبع آن خوارق عادات یکی از موضوعات مهمّ عرفانی است؛ لذا این موضوع در ادبیّات ما، بازتاب وسیعی دارد. در این پایان‌نامه بر آنیم تا به تعریف و تبیین خوارق عادات بپردازیم و همچنین رابطه‌ی ولایت تکوینی و خوارق عادات را مورد بررسی قرار داده و به تحقیق و تفحّص دیدگاه مولانا در کتاب مثنوی در مورد خوارق عادات (معجزه- کرامت- استدراج) بپردازیم و نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه مولوی با علما و عرفای شیعی را در مورد خوارق عادات مورد بررسی قرار دهیم.

عین‌القضات همدانی، باباافضل کاشانی و علاءالدوله سمنانی، از جمله عرفایی هستند که اندیشه‌های عرفانی خود را علاوه بر نثر در شعر و آن هم در نوع رباعی وارد کرده و به سرودن رباعی عرفانی شهرت یافته‌اند.این پژوهش با هدف بررسی اندیشه‌های عرفانی در رباعیات این سه شخصیت عارف و اندیشمند انجام یافته‌است. به یقین بررسی مضامین و اندیشه‌های عرفانی این سه عـارف بـزرگ اطلاعـات گران‌سنگی را عرضه می‌‌کند، که می‌توان بر اساس آن سیر مضامین رباعیات عارفانه را از قرن پنجم تا هشتم – که دوران شکفتگی عرفان و تصوف است-ترسیم کرد.تحقیق حاضر در دو فصل تنظیم شده‌است، فصل اول شامل مطالب مختصری در شرح احوالعرفا، فصل دوم بررسی اندیشه‌های عرفانی آنهاست که در این فصل به بیان مضامین مشترک و متفاوت رباعیات آنها پرداخته شده‌‌است. مهمترین مباحث این فصل شامل حال و مقام است.نگارنده در این تحقیق ضمن بررسی سیر مضامین عرفانی در رباعیات این سه شخصیت دریافته‌است که اندیشه‌های عرفانی در رباعیات عرفای مذکور تحولاتی اندک و محسوس را پشت سر نهاده‌است‌ بعضی از این مضامین که بسیار اندک است، در طول سه قرن فراز و نشیبی را طی کرده تا به مرحله‌ی تثبیت و استحکام رسیده‌است. این نکته گفتنی است که مضامین و اندیشه‌های عرفانی در رباعیات باباافضل و علاءالدوله سمنانی بسیار مشابه است و حتی در جزئی‌ترین مسائل نیز مشترکند و اشتراک از اختلاف بیشتر است. اما عین‌القضات در رباعیات خود به بیان مضامینی پرداخته‌است که با دو عارف مذکور تفاوتهایی دارد.

مفاهیم عرفانی از جایگاه و اهمّیّت ویژه ای برخوردار بوده ، نزدصاحب نظران ، دارای ارزش و اعتبار خاصّی می باشند ؛ چرا که مقامات عرفانی مانند طلب ، عشق، معرفت ،‌ استغنا ، توحید ، حیرت ، فنا و ... که خمیر مایه و شاکله ی اصلی رساله راتشکیل داده اند روابط و وظایف انسان را با نفس خویش و خدای خویش بیان می دارند وتوانسته اند نردبان تقرّب به ذات اقدس الهی جهت سالکان طریق گردند.یکی از منابع اصلی که قادر بوده انسان را به کمال ومعرفت الی الله واصل نماید کتاب گران مایه ی نهج البلاغه بوده که به زعم اولیا و وارستگان، سرتاسر این کتاب بی نظیر ، عرفان مطلق و آزادی و رهایی از غیر و عدم وابستگی به دنیا و نیز عشق محض به پروردگار خالق یکتاست .هم چنین ، مثنوی معنوی مولانا ، صحیفه ی نوری است برخاسته و نشأت گرفته از قلبی منوّرکه بیت بیت آن سرشار از اصطلاحات و مفاهیم و راز و رمز های عرفانی است که مشابهت ها و مشترکات بسیار زیادی را در زمینه ی عرفان می توان در نهج البلاغه ومثنوی معنوی مشاهده و درک و فهم نمود . به عنوان نمونه یکی از موضوعات ارزشمند و مشترک موجود در این دو اثر وزین الهی و آسمانی ، نکات و مباحث معرفتی بوده که در هر دو اثر به آن ها التفات گردیده است .پس از تفحّص و مطالعه در نهج البلاغه و مثنوی معنوی ،به این نتیجه واصل گردیده که اکثرقریب به اتّفاق مفاهیم و فضایل عرفانی موجود در کتاب مثنوی مولانا جلال الدّین، برگرفته و مقتبس ازنهج البلاغه حضرت علی(ع) بوده و وجود مفاهیم معرفتی مورد نظر و دل خواه او در این کتاب، مشوّقی راغب گردیده تا مولانا توجّه ویژه و مستمری به این یادگار جاوید آسمانی داشته باشد .

ادبیات عرفانی از ارزشمندترین انواع ادبی است و در ادبیات ما آثار ارزنده‌ی بسیاری از این حوزه برجا مانده است. در این میان کتاب شناسی‌ها و فرهنگ آثار‌ها می تواند راهنمای مفیدی برای عرفان پژوهان باشد. در این مجموعه به تدوین فرهنگی پرداخته می شود که ضمن جمع‌آوری و دسته‌بندی آثار صوفیه به توصیف اجمالی از هر اثر نیز می پردازد. این کتب در دسته‌هایی چون: کتب تعلیمی، تذکره، تفسیر، شطحیات، کتب تمثیلی، دعا و مناجات و اخوانیات قرار می‌گیرند. محدوده کار در این رساله از ابتدا تا قرن پنجم هجری است و روش کار بدین صورت است که ابتدا با بررسی تذکره‌ها و کتب عرفانی، فهرستی از کتاب‌های عرفانی موجود و کتاب-هایی که هنوز به دست ما نرسیده است وفقط نامی از آنها در کتاب‌ها ذکر شده تهیه، سپس بر اساس موضوع دسته‌بندی شده‌اند هم چنین کتاب‌ها بر اساس نام الفبایی شده و توصیفی اجمالی از هر اثر به عمل آمده است.در پایان نمایه‌هایی به پژوهش اضافه شده مشتمل بر نمایه الفبایی نام کتاب‌ها، نمایه الفبایی نام مولفان و نمایه موضوعی کتاب‌ها که این نمایه‌ها امکان استفاده بهتر و آسان‌تر از پژوهش را برای مراجعین فراهم می‌نماید.