جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در جوامع معتبر روایی اهل سنت احادیث مشهوری مبنی بر اینكه امیر المؤمنین علی (علیه السلام) صحیفه ای داشته روایت شده است. در جوامع روایی شیعه نیز این صحیفه نقل گردیده است و از مجموع این روایات دو مطلب مهم استفاده می شود ؛ 1- این صحیفه حاوی احادیثی نبوی در برخی از احكام فقهی بوده است مانند؛ آزاد كردن اسیر، كیفر مسلمانی كه كافری را به قتل رسانده است، ماجرا جویان، فتنه گران و حامیان ایشان. 2- صحیفه امام علی (علیه السلام) كتابی مختصر و طومار مانند بوده كه امیر مومنان (علیه السلام) به احتمال قوی آن را از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) دریافت نموده و یا از آن بزرگوار به ارث برده و همواره همراه آن بزرگوار بوده است. در جوامع روایی شیعه كتاب بسیار مفصلی برای امیر مومنان گزارش شده كه حاوی تمام احكام مورد نیاز جامعه اسلامی بوده است. این كتاب اولین كتاب روایی در تاریخ حدیث محسوب می شود كه به املاء رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و خط امیر مومنان (علیه السلام) نوشته شده و از میراثهای اختصاصی اهل بیت (علیهم السلام) از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به حساب می آید. در برخی از منابع اهل سنت تحت عنوان؛ امالی رسول الله اشاراتی به این كتاب جامع شده است اما گزارشهای مفصل آن اختصاص به منابع روایی شیعه دارد. از این كتاب به كتاب علی (علیه السلام) و صحیفه جامعه یاد شده و روایاتی از آن در ابواب مختلف فقهی و اخلاقی توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) نقل گردیده كه در كتب اربعه شیعه یافت می شود.

گسترش عدالت اجتماعی در جامعه در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و قضایی تبعات خاص خود را دارد،چنان‌که در زمینه سیاسی موجب ایجاد امنیت سیاسی، شکست دشمن، خشنودی و رضایت‌مندی مردم از زمامداران و رهبران جامعه، امیدواری مردم، قوام جامعه و ... می‌گردد و در زمینه اقتصادی سبب کاهش فقر، ایجاد آسایش، توسعه و رفاه، کمک به ستمدیده، اصلاح و آبادانی شهرها، ایجاد امنیت اقتصادی و ... می‌شود و در زمینه قضایی نیز آثاری از قبیل: برابری طرفین دعوا در قضاوت، برپایی حق و تساوی در رعایت حقوق مردم، حمایت از حقوق مردم و صاحبان حق، ایجاد امنیت اجتماعی، سعادت و آرامش و ... را به دنبال دارد.اختلاف نابه‌جاى طبقاتى، بی‌کارى، فقر، تجاوز به حقوق دیگران، تبعیض در بهداشت و درمان و دانش و تعلیم و تربیت از بى‏عدالتى‏هاى اجتماعى نشأت مى‏گیرد. از هنگام اجتماعى شدن زندگى انسان بیشترین ناهنجارى‏ها و تلخ‏کامى‏ها و تبعیض‏ها و تفاوت‏ها از بى‏عدالتى دامن‏گیر جامعه شده است، با اجرای عدالت در جامعه می‌توان همه‌ی این موارد را ریشه کن ساخت و جامعه را به سوی پیشرفت و تعالی سوق داد.

بی هیچ تعصب باید اعتراف نمود که گفتار ها و نامه های امیرالمومنین امام علی(ع) پس از قرآن کریم و سخنان پیامبر اکرم(ص)ازعالی ترین نثر ادبی و ارزشمند ترین میراث فرهنگی اسلام است. این حقیقتی است که دانشمندان، ادیبان و مترسلان از هزار سال بیش تا امروز بدان اعتراف کرده اند. زیبایی و بلاغت سخنان امام علی (ع) در کنار مفاهیم گرانسنگ و ذی قیمتیکه در این سخنان برای هدایت فرد و جامعه نهفته است درهمان آغاز سبب شد بسیاری از مردم کلام امام (ع) را حفظ ودر سخنان خود از آن بهره بجویند.و عده ای نیز به جمع آوری و تدوین سخنان امام (ع) مبادرت ورزند. در این میان ، درباره ی سخنان امام علی (ع) که توسط شریف رضی در سال 400 هجری و تحت عنوان ( نهج البلاغه)جمع آوری و تدوین شده ، شبهات و تشکیکات متعددی مطرح گردیده است 0به طوری که برخی از تذکره نویسان و مولفان تراجم از میان قدماء و تعدادی از محققان معاصردر آثار خود نسبت به انتساب نهج البلاغه به امام (ع) تردید روا داشته و آن را ساخته ی جمعی از سخنوران از جمله شریف رضی یا شریف مرتضی یا متعصبان شیعی دانسته اند 0با دقت در صفحات تاریخ روشن می شود که نخستین کسی که در صحت انتساب نهج البلاغه به امام علی ( ع) تشکیک روا داشته است، ابن خلکان ،در گذشته به سال 681 هجری، بوده که در کتاب معروف خود <وفیات الأعیان> اظهار می دارد:<میان مردم درباره گردآورنده ی نهج البلاغه که مجموعه ای از سخنان علی بن أبی طالب (رض) است اختلاف نظر وجود دارد که آیا شریف مرتضی آن را گرد آورده است یا برادرش شریف رضی ؟ وگفته شده که این کتاب از سخنان علی[ع] نیست . بلکه همان کسی که آن را گردآوری کرده به وی نسبت داده است وهمان کس ،آن سخنان را ساخته وپرداخته است والله اعلم. > پس از وی ،صلاح الدین صفدی ،عفیف الدین یافعی ، ابن عماد حنبلی ،همگی به همین سبک و سیاق عین یا مشابه نظر او را نقل کرده اند . در میان نویسندگان و محققان معاصر ، احمدامین ،طه حسین ،جرجی زیدان ،خیرالدین زرکلی ،عبد السلام محمد هارون شبهات قدماء را به شکل دیگر، و در قالب مصادیق و عناوین جدیدی عنوان نموده اند که غالب شبهات آنها مبتنی بر آراء ابن خلکان و یا حداقل متأثر از نظر اوست .البته در مقابل برخی از دانشمندان و محققان قدیم و معاصر نظیر یحیی بن حمزه علوی ،ابن أبی الحدید معتزلی ، سبط بن جوزی ،هادی کاشف الغطاء ،سید عبدالزهرا حسینی ،علامه حسین امینی ،دکتر زکی مبارک و امتیاز علیخان عرشی دلایل و براهینی را در ردّ شبهات مطرح شده در خصوص نهج البلاغه اقامه نموده اند ، که تاحدود زیادی در رفع این شبهات موثر بوده است. لیکن تکرار مجدد شبهات و طرح تشکیکات مشابه در تحقیقی که از سوی دکترصبری ابراهیم، استاد دانشگاه قطر به نام < نهج البلاغه نسخه جدیده محققه موثقه> انجام گردید و تقلیل حجم نهج البلاغه به نصف در اثر وی ،ضرورت بازبینی موضوع و ارائه ی پاسخهای جدید علمی به شبهات مذکور بویژه در قالب علوم جدیدی همچون علم سبک شناسی را دوچندان نمود. لذا صاحب این رساله در صدد برآمد تا با برگزیدن شیوه ای علمی و به دور از تعصبات و با رعایت اصل بیطرفی ،و با بکارگیری شیوه های سبک شناسی معاصر از قبیل سبک شناسی مقایسه ای و آماری و نظایر آن به شبهات مربوطه پاسخ دهد.در خصوص محتویات این رساله باید عنوان نمود که در باب اول ، به بحث سبک و سبک شناسی با رویکرد مبنایی برای تحقیق پرداخته شده و در آن نظرات محققان قدیم و دانشمندان مسلمان و صاحبنظران مدارس معاصر غربی جهت بهره برداری در باب های بعدی مورد توجه قرار گرفته است . واز آنجا که در تشکیکات مطرح شده ، مرحوم شریف رضی پیوسته در موضع اتهام به جعل قرار گرفته است در باب دوم تلاش شده ضمن بررسی ویژگیها و اوصاف شخصیتی شریف رضی ،اسلوب وی در گردآوری و تدوین نهج البلاغه مرد بررسی دقیق قرار گیرد . در باب سوم و چهارم تلاش شده است اولاً : کلیه ی شبهات پیشینیان و تشکیک کنندگان معاصر به دقت بررسی شده و محدوده ی خطبه ها و نامه ها و حکمت های نهج البلاغه که مشمول این شبهات بوده معرفی و مشخص شود.ضمن اینکه شبهات مذکوربا عنایت به نوع موضوع آن ها، به چهار دسته ی اسنادی، مذهبی ، لفظی و معنوی تقسیم شده اند .ثانیاً : با بهره گیری از روشهای سبک شناسی از جمله سبک شناسی مقایسه ای و سبک شناسی آماری یا بوزیمان واستفاده از دلایل عقلی و نقلی بر اساس دو اسلوب < روایت > و < اجازه> با شیوه ای علمی و در قالبی منسجم به کلیه ی شبهات پاسخ لازم داده شود .

در این پایان نامه، آیاتی که برابر روایات در شأن حضرت علی (ع) نازل شده یا آیاتی که آن حضرت درروایات مصداق بارز آنها معرفی شده، بررسی و ارائه شده اند.

در این پایان نامه سیمای امام علی علیه السلام در آیات قرآنی با استفاده از تفاسیر و کتب بزرگان و مفسران اهل سنت بررسی شده است. در این تحقیق ابتدا تفسیر هرآیه با استناد به تفاسیر علمای عامه و خاصه بیان شده است، و به دنبال آن، شأن نزول و مصادیق آیه بیان ودیدگاههای مختلف نقد و بررسی شده است. در پایان بااستناد به کتب روایی و تفسیری اهل سنت ثابت شده که علی علیه السلام مصداق تام و برتر آیه مبارکه است.

امکان حصول قطع در تفسیر از سوی برخی اندیشمندان مورد انکار قرار گرفته است این مساله در زمان گذشته از سوی کسانی که حجیت ظواهر قرآن را انکار می کرده اند و تفسیر قران را تنها در حیطه اختیارات معصومان می دانسته اند وامروزه از سوی کسانی که به نسبی بودن شناخت متون و تبعیت آن از فضای ذهنی مخاطب معتقدند مورد بحث واقع شده است این مقاله بر آن است تا نشان دهد نصوص قرآن کریم چه تنصیص به کمک قرائن پیوسته لفظی و حالی و چه به کمک قرآن منفصله که شامل سایر آیات قرآن روایات معتبر و سنت مقطوعه و اله عقلی قطعی می شود می تواند برای مفسر ایجاد قطع کند مفسیر باید با احاطه به کل محتوای قرآن کریم و آیات ناظر به یکدگیر و نیز احاطه به روایات صحیح معصومان و علوم قطعی و مسلم و استفاده از عقل فطری خود و احاطه به علوم عربی به تفسیر قرآن به پردازد .

اثر حاضر از سلسله بحث های معارف اسلامی مرکز رساله می باشد که به بررسی موضوع اثبات خلافت علی (ع) و امامت می پردازد که با تبیینی روایتی همراه است.

«نظرة إلى الغدير» مشتمل بر 1400 بيت از اشعار غديريّه از چهل تن از بزرگان دين و ادب و فهرست تفصيلى از موضوعات مطرح شده در كتاب «الغدير» علامه امينى (متوفى 1390ق) است. كتاب حاضر شامل يك مقدمه و دو باب است: باب اول نگاهى است به كتاب الغدير علامه كه در ضمن پنج فصل مطالب مختلفى با موضوع غدير و شاعران و اشعار غدير بررسى شده است؛ در باب دوم نيز فهرست مفصلى از مباحث مطرح شده در كتاب الغدير گزارش شده است. در مقدمه‌ى كتاب، كتاب الغدير و كتاب حاضر، توسط محقق كتاب به اجمال معرفى شده‌اند. نويسنده در فصل اول از باب اول به بحثى درباره شعر و شعراء در كتاب و سنت و نزد ائمه و اعلام دين پرداخته است. در فصل دوم، واقعه غدير معرفى شده است. در فصل سوم در بحثى مختصر عنايت خداوند و عنايت نبى(ص) و ائمه و عنايت و توجه تشيع و اهل سنت به اين حديث مورد توجه قرار گرفته است. در فصل چهارم، مفاد حديث غدير و به‌طور مختصر دلالت حديث غدير بر امامت اميرالمؤمنين(ع) بررسى شده است. فصل پنجم، مشتمل بر 1400 بيت و مختصرى از شرح حال 40 تن از شعرايى است كه درباره واقعه غدير شعر سروده‌اند. اولين شاعرى كه در اينجا به آن اشاره شده است، حضرت اميرالمؤمنين على(ع) است كه به عنوان فصيح‌ترين فرد عرب از لفظ «المولى» در حديث پيامبر «من كنت مولاه فعلي مولاه»، معنى «امامت مطلقه» را برداشت كرده است. از جمله شعراى معروف ديگرى كه در اين فصل از آنها نام برده شده عبارتند از: حسّان بن ثابت، حِمّانى افوه، ابوالقاسم زاهى، ابوفراس حمدانى، ناشى الصغير، صاحب بن عبّاد، ابن حجاج بغدادى، ابوالعلا سروى و ابوالفرج رازى. باب دوم كتاب -كه قسمت عمده كتاب را شامل مى‌شود- فهرست مفصلى از مباحث مطرح شده در الغدير است تا وسيله‌اى براى شناخت اجمالى كتاب الغدير و مطالب گوهربار آن باشد.

رساله‌ای که پیش رو داریم مبنی بر چهار بخش است:بخش اول:تفسیر و تبیین اجمالی آیات تبلیغ و اکمال و این بخش یک مقدمه و چهار فصل دارد.در فصل اول بررسی مهمترین واژه‌های آیات مورد بحث انجام گرفته است.در فصل دوم نقاط مشترک فریقین در آیات تبلیغ و اکمال بیان شده است. در فصل سوم سیاق آیه تبلیغ ذکر و بحث شده است. و در فصل چهارم سیاق آیه اکمال و نتیجه بیان شده است. بخش دوم:آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه روایات.بخش دوم دارای 7 فصل است. در فصل اول دیدگاه‌ها و اجتهادها درباره آیه تبلیغ که همه روایات و شأن نزول اصلی آن (بر اساس عقیده شیعه و اکثریت اهل سنت)بیان شده است. در فصل سوم روایاتی که شأن نزول این آیه را بیان می‌کنند از مصادر فریقین آورده شده است. در فصل چهارم روایات تسلیم بر امیر‌المومنین ذکر گردیده است. در فصل ششم روایاتی که تاجگذاری امیرالمومنین را در غدیر خم بعنوان جانشین رسول خدا بیان می‌کنند ذکر شده است.فصل هفتم هم بر احتجاجات مشتمل است. روایاتی که بیان می‌دارند که در طول تاریخ ائمه اطهار و یارانشان و حتی دشمنان اهل بیت به این روایات تمسک می‌کردند که حضرت علی جانشین برحق رسول خدا بوده‌اند. بخش سوم: آیات تبلیغ و اکمال از دیدگاه مفسران، این بخش هم دو فصل دارد. در فصل اول دیدگاه مفسران درباره آیه تبلیغ ذکر شده و در آن هم دیدگاه مفسران اهل بیت و دیدگاه مفسران اهل سنت بیان شده است. در فصل دوم هم، همین دیدگاه فریقین در مورد آیه اکمال بطور مستقل ذکر شده است.البته در هر دو فصل مفسران اهل سنت آنهایی که شأن نزول این آیات را در مورد غدیر ذکر کرده‌اند و آنهایی که ذکر نکرده‌اند بطور مستقل بحث شده است. بخش چهارم:شبهات، اشکالات و ابهامات: این بخش هم سه فصل دارد که در آن جمعا به 39 شبهه و اشکال و ابهام در مورد آیات تبلیغ و اکمال و حدیث غدیر پاسخ داده می‌شود. در فصل اول پاسخ به شبهات آیه تبلیغ. در فصل دوم پاسخ به شبهات آیه اکمال. در فصل سوم پاسخ به شبهات حدیث غدیر آمده است. علاوه بر آن خاتمه سخن و منابع این تحقیق در آن بیان شده است. نکته‌ای که قابل ذکر است، باید بگویم که همه ابحاث را در مورد این آیات نتوانستم انجام بدهم و هنوز هم این موضوع تشنه است و تحقیق بیشتری می‌خواهد. و همین‌طور جریان غدیر و روایات مربوط به آن (که ده‌ها روایت دارد)بررسی سندی می‌طلبد، پس محققان و دانشمندان بیایند و این بحثها را انجام دهند خصوصا کسانی که قرار است پایان‌نامه بنویسند بیایند و موضوع تحقیق‌شان را بحث امامت، روایات غدیر، جایگاه اهل بیت و ... قرار بدهند تا انشاء‌الله روزی این بشر بتواند از امر حقیقت و جوهره امامت و مصادیق واقعی آن یعنی اهل‌بیت آشنا گردد.

پژوهش حاضر به بررسی براهین اثبات وجود خدا که در کلام دو امام معصوم حضرت امام علی و امام رضا ـ علیهما السلام ـ به کار رفته می‌پردازد تا میزان استفاده‌ی دو امام و نیز شباهت‌ها و تفاوت‌ها در شیوه‌ی استفاده‌ی دو امام مشخص گردد. البته وقتی گفته می‌شود «برهان»، نباید انتظار داشت که در اغلب موارد، براهین کاملی که از صغری و کبری تشکیل شده باشند در کلام دو امام یافت شود، بلکه شاید چنین موردی به صورت کاملا نادر یافت گردد؛ مخصوصا که دغدغه‌ی امامان، اولا و بالذات اثبات وجود خدا نبوده و بیشتر به بیان صفات و ویژگی‌های او پرداخته‌اند، چرا که مخاطبین خداباور چنین نیاز و یا درخواستی را از ایشان نداشته‌اند. در آن موارد نادر هم باید به موردی اکتفا شود که ملحد، زندیق یا شخصی مادی‌گرا مستقیما از امام در مورد اثبات وجود خدا سوالی کرده باشد. در این پژوهش، در مجموع، نه برهان در کلمات دو امام مورد بررسی قرار گرفته که عبارتند از: 1) برهان فطرت، 2) برهان نظم، 3) برهان حدوث، 4) برهان امکان ماهوی یا امکان و وجوب، 5) برهان امکان فقری یا وجودی، 6) برهان صدیقین، 7) برهان فسخ عزائم، 8) برهان احتیاط عقلی یا مصلحت‌اندیشی عملی، 9) برهان نبوت یا هدایت تشریعی. که در کلمات امام علی ـ علیه السلام ـ هشت مورد از این نه برهان (به جز برهان احتیاط عقلی)، و در کلمات امام رضا ـ علیه السلام ـ شش مورد از آنها (منهای برهان امکان ماهوی، برهان فسخ عزائم و برهان هدایت تشریعی) یافت شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.با توجه به این که حجم کلی کلمات امام علی ـ علیه السلام ـ بیش از دو یا سه برابر حجم کلی کلمات امام رضا ـ علیه السلام ـ بوده است این نسبت در مورد براهین و تعداد ادله‌ی دال بر آنها نیز برقرار است.ضمنا در این تحقیق، شیوه‌ی به کارگیری براهین توسط دو امام ـ علیهما السلام ـ نیز مورد مقایسه و بررسی قرار گرفته و شباهت‌ها و تفاوت‌ها در محتوا و نوع استفاده مشخص گردیده است.