جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آزادی از مسائلی است که در مکاتب مختلف الهی و بشری مورد توجه بوده است. این مقوله از جمله در نظام اخلاقی و حقوقیِ فلسفه کانت و نیز آموزه‌های حکمیِ فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از آنجا که تأثیر آراء کانت در مسئله آزادی بر حکمت عملیِ حاکم بر دوران مدرنیته انکارناپذیر است، توجه به دیدگاه‌های او در این بحث می‌تواند شناخت بهتری نسبت به فلسفه عملی مدرن و نسبت آن با اندیشه‌های فیلسوفان مسلمان ایجاد کند. از این رو، مسئله اصلی نوشتار حاضر، مطالعه انتقادی نگرش کانت به مسئله آزادی و محورهای فکری در نسبت با مبانی حکمی فلسفه اسلامی است. این مقاله با روشی تحلیلی ـ انتقادی، به واکاوی نگره کانت در این زمینه و مبانی او پرداخته و پس از آن با رویکردی تطبیقی، نسبت دیدگاه فلاسفه مسلمان را با او مورد سنجش قرار داده است. یافته‌های پژوهش حاکی از رویکرد انتقادی فلسفه اسلامی به کانت از دو جهت است: نخست، از جهت روش‌شناسی معرفتی در بحث همگرایی عقلانیت آزاد و دین؛ دوم، از جهت نقش آزادی در نظام حقوقی و مناقشه در جایگاه ارزشی آن. بدین‌سبب می‌توان این پژوهش را از جهت رویکرد فلسفی به مسئله و مطالعۀ دیدگاه کانت از منظر حکمت اسلامی دارای نوآوری تلقی کرد.

کانت در کتاب نقد عقل عملی، از اولویت عقل عملی بر نظری سخن می‌گوید. چرایی پیدایش پرسش اولویت عقل نظری و عملی نسبت به یکدیگر از یک سو ناشی از تعارضی است که میان دو عقل رخ می‌دهد و از سوی دیگر ناشی از ایدۀ وحدت عقل در اندیشۀ کانت است. تعارض میان عقل نظری و عملی نیز از آنجاست که از یک سو عقل نظری امکان شناخت متعلقات نامشروط عقل را منتفی می‌داند، اما از سوی دیگر عقل عملی باور به خدا، آزادی و فناناپذیری نفس را شرط امکان اخلاق و نیز رفع تعارضی می‌داند که با طرح مفهوم خیر اعلی در ساحت این عقل پدید می‌آید. کانت، در نهایت، برای رفع این تعارض، در بیانی موجز عقل نظری را نیز در سرشت خود عملی می‌داند. در این جستار با توضیح مفهوم باور آموزه‌ای، استدلالی بر مدعای عملی بودن عقل نظری بازسازی خواهد شد.

یکی از مسائل مهمّ امروزی فلسفه دین که با دانش‌های زبان‌شناسی، کلام و تفسیر گره خورده است، مسئله‌ی «زبان دین» یا «زبان دینی» است. در عصر حاضر متفکران غربی نوعاً با طرح نظریه‎هایی چون نمادانگاری، کارکردگرایی، تمثیل‌انگاری، و اسطوره‌پنداری زبان دینی را غیر شناختاری و فاقد بار معرفتی دانسته‌اند. در این میان، پل تیلیخ (1886 ـ 1965)، متکلم مسیحی آلمانی‌ـ امریکایی، زبان دین را نمادین می‌داند. از نگاه وی، دین همان شناخت امر متعالی و پیوند قلبی با اوست و چون امر متعالی نامحدود و دست‌نایافتنی است گزاره‎های دینی نمی‎توانند با زبان عادی از آن سخن بگویند و ناچار زبان دین زبان نمادین خواهد بود. در مقالۀ حاضر، پس از تبیین و تحلیل دقیق نظریۀ نمادین پل تیلیخ، از چالش‌های فراوان این نظریه سخن گفته شده است؛ ابهام مفهومی، ابهام در نتایج، تناقض میان نظریه و عملکرد صاحب آن، خلط میان نماد و زبان نمادین، خلط مفهوم و مصداق وجود الهی، و به‌ویژه غیر معرفت‌بخش بودن گزاره‎های دینی از جملۀ این چالش‏هاست. افزون بر این، تفاوت‎ها به لحاظ بستر، آموزه‌ها، چالش‏ها، و راهکارها ‎میان فضای «کتاب مقدس» و «الهیات مسیحی» از یک سو و «قرآن» و «الهیات اسلامی» از سوی دیگر چنان عمیق و اساسی است که به فرض کارآمدی نظریۀ تیلیخ در الهیات مسیحی نمی‌تواند در ساحت قرآن کارایی داشته باشد.

ترجمه ماشینی : این کتاب بسیار خواندنی و جذاب - اولین کتاب از مجموعه سه جلدی درک ذهن انسان - بر سه شخصیت اصلی تمرکز دارد که تصویر ما را از انسان تغییر داده اند. کافمن مفاهیم سنتی گوته، کانت و هگل را به شدت بازبینی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه ایده‌های آنها درباره ذهن توسط ذهنیت‌های متمایز خودشان شکل گرفته است. نسخه کافمن از تاریخچه روانی از شایعات دور است و به دقت مستند شده است. او درک کاملاً جدیدی از دو قرن تاریخ فکری به ما ارائه می دهد، اما تمرکز اصلی او بر خودشناسی است. به گفته استفان اسپندر، «بهترین مترجم فاوست»، او در موقعیت منحصر به فردی برای انجام این وظیفه است. و از نظر سیدنی هوک «بی‌تردید جالب‌ترین و آموزنده‌ترین نویسنده هگل در زبان انگلیسی است». برجسته ترین مفسر کانت، لوئیس وایت بک، این کتاب در مورد گوته، کانت و هگل را «جذاب‌کننده» نامیده است - اثری که «با گفتن چیزهایی که هرگز نشنیده‌اند، بسیاری از مردم را برانگیخته می‌کند و جایگزینی ارائه می‌کند. خوانش پذیرفته شده آن بخش از تاریخ فلسفه چگونه است. داستان این که چگونه شخصیت بر فلسفه تأثیر می گذارد هرگز بهتر از این گفته نشده است.» به ما نشان داده می شود که چگونه گوته بیش از هرکسی قبل از خود کشف ذهن را پیش برد، در حالی که کانت از بسیاری جهات یک فاجعه بود. هگل مانند دیگران بین سالهای 1790 تا 1990 سعی کرد کانت و گوته را آشتی دهد. کافمن نشان می‌دهد که این غیرممکن است. او تصویر بزرگی را ترسیم می‌کند، اما او همیشه بسیار دقیق است و مشارکت‌های اصلی گوته و هگل و همچنین روش‌هایی را که تأثیر عظیم کانت فاجعه‌بار نشان می‌دهد، جزئیات می‌دهد.