جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرشتگان به‌عنوان موجوداتی ملکوتی و واسطه‌های اجرای اوامر الهی در نظام هستی، نقش کلیدی و تعیین‌کننده‌ای در تدبیر امور جهان دارند و آیات متعددی از قرآن کریم به این نقش اشاره کرده است، اما برداشت‌های تفسیری از این آیات با توجه به رویکردهای مختلف مفسران، تفاوت‌ها و ویژگی‌های خاصی را نشان می‌دهد. در این میان، برداشت‌های فضل‌بن‌حسن طبرسی، مفسر برجسته قرن ششم هجری، که با رویکردی عمدتاً نقلی و استدلالی مبتنی بر احادیث و روایات اهل بیت ارائه شده است، و دیدگاه علامه طباطبایی، مفسر معاصر که با تأکید بر مبانی فلسفی، حکمی و عقلانی به تفسیر آیات پرداخته، دو منظر متفاوت اما مکمل را شکل می‌دهند. بیان مسئله اصلی این پژوهش، تحلیل و بررسی تطبیقی برداشت‌های تفسیری این دو مفسر بزرگ از آیات ناظر بر نقش فرشتگان در تدبیر امور هستی است؛ مسأله‌ای که فهم آن می‌تواند زمینه‌ساز تعمیق معرفت دینی و ارتقاء سطح فهم ما از نظام تکوین و نظام الهی در جهان باشد. اهمیت این موضوع از آن جهت است که شناخت دقیق و همه‌جانبه از کارکرد فرشتگان، درک عمیق‌تری از ارتباط میان عالم غیب و عالم شهود به ما می‌دهد. با وجود تفاوت در روش‌شناسی، هر دو مفسر بر واسطه بودن فرشتگان در اجرای اوامر الهی، نقش آنان در نزول وحی، ثبت اعمال، و قبض روح تأکید دارند. ضرورت این تحقیق نیز در این است که تاکنون مطالعات تطبیقی جامع و منظمی پیرامون برداشت‌های تفسیری دو مفسر مذکور در زمینه نقش فرشتگان انجام نشده است؛ لذا این پژوهش در پر کردن این خلأ علمی و ارائه مدلی تحلیلی-تطبیقی مؤثر است. هدف اصلی تحقیق، استخراج، تحلیل و مقایسه دیدگاه‌های فضل‌بن‌حسن طبرسی و علامه طباطبایی درباره نقش فرشتگان در تدبیر امور هستی بر اساس آیات قرآن کریم است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است. منابع اصلی مورد استفاده شامل تفاسیر «مجمع‌البیان» اثر طبرسی و «المیزان» اثر علامه طباطبایی می‌باشد. تحلیل داده‌ها بر اساس استخراج آیات مرتبط، بررسی تفسیری هر مفسر، دسته‌بندی مفاهیم و مقایسه تطبیقی انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که گرچه هر دو مفسر بر نقش واسطه‌ای فرشتگان در اجرای اراده الهی تأکید دارند، اما تفاوت در رویکردهای تفسیری باعث شده است تا طبرسی بیشتر به نقل، حدیث و معنای ظاهری آیات توجه کند، در حالی که علامه طباطبایی با نگاهی فلسفی و حکمی، نقشی گسترده‌تر و عمیق‌تر برای فرشتگان در نظام علّی و تکوینی جهان ترسیم می‌کند. همچنین، در تفسیر علامه، فرشتگان به‌عنوان موجوداتی فعال در جریان عالم علت و معلول و همراه با نظام حکمت الهی دیده می‌شوند که این امر منجر به فهمی جامع‌تر و هماهنگ‌تر از تدبیر هستی می‌شود. در مجموع، این پژوهش با ارائه تحلیلی دقیق و تطبیقی، توانسته است افق‌های جدیدی را در فهم نقش فرشتگان در نظام هستی و تفسیر قرآن باز کند و بر ضرورت تداوم مطالعات تطبیقی میان تفاسیر کلاسیک و معاصر تأکید نماید.

سید کاظم رشتی؛ نقطه‌ عطفی در تحولات فکری و مذهبی شیعه تحولات فکری و مذهبی در تاریخ تشیع، همواره با ظهور شخصیت‌هایی همراه بوده است که با اندیشه‌های نوآورانه خود، مسیر این مذهب را تحت تأثیر قرار داده‌اند. یکی از این شخصیت‌های تأثیرگذار، سیدکاظم رشتی است. او به عنوان شاگرد برجسته شیخ احمد احسایی(م 1241 ق) و جانشین او نقش بسزایی در گسترش و ترویج آموزه‌های این مکتب ایفا کرد. شیخیه، را می‌توان یکی از جریان‌های مهم عرفانی-کلامی در تشیع معاصر دانست. جایگاه اهل بیت در سلوک معنوی این مکتب کاملاً مشهود است. احسایی علوم و حقایق را به تمامی نزد پیامبر و امامان می‌داند و از دیدگاه او حکمت ــ که به علم حقایق اشیاء است ــ با باطن شریعت و نیز با ظاهر آن از هر جهت سازگاری دارد. او معتقد است که عقل آنگاه می‌تواند به ادراک امور نایل شود که از انوار اهل بیت روشنی گیرد و این شرط در شناختهای نظری و عملی یکسان وجود دارد. درست است که تعقل در اصول و معارف دین واجب است، اما از آنجا که حقیقت با اهل بیت همراهی دارد، صدق احکام عقل در گرو نوری است که از او می‌گیرد. احسایی ضمن آنکه موضع اهل ظاهر را در اکتفا به ظاهر شریعت نمی‌پذیرد، مسلک متصوفه‌ای را که در پرداختن به باطن شریعت از پای‌بندی به ظاهر آن باز مانده‌اند، مردود می‌شمارد. سید کاظم رشتی، با برخورداری از دانش گسترده و شخصیتی فرهمند، توانست پیروان بسیاری را به سوی خود جذب کند. او با تفسیر و توسعه آموزه‌های شیخ احسایی، مکتب شیخیه را به اوج شکوفایی رساند و تأثیر شگرفی بر تحولات مذهبی در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری قمری گذاشت. علی رغم جایگاه والای سید کاظم رشتی در میان پیروان شیخیه، اندیشه‌های او با مخالفت برخی از علما و مراجع شیعه نیز روبرو شد. این مخالفت‌ها و همچنین نقش پررنگ سید کاظم رشتی در شکل‌گیری و گسترش مذهب بابیه، از جمله مواردی هستند که مطالعه جامع و عمیق درباره زندگی و اندیشه‌های وی را ضروری می‌سازد. آثار و نوشته‌های سید کاظم، نشان از عمق معرفت و بصیرت او دارد. او به مباحثی چون وحدت وجود، معرفت نفس، و ارتباط انسان با خداوند به شیوه‌ای عمیق و دقیق پرداخته است. سید کاظم، همچون استادش، بر اهمیت کشف و شهود در شناخت حق تأکید می‌کرد و معتقد بود که معرفت حقیقی تنها از طریق تجربه مستقیم و شهودی به دست می‌آید. او عشق و ارادت خاصی به اهل بیت داشت و در آثار خود به مدح و ثنای آن‌ها پرداخته است. سیدکاظم ارزشمندی از خود به یادگار گذاشته است. این آثار که عمدتاً به صورت رساله نگارش شده‌اند، حاوی دیدگاه‌های عمیق و گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف عرفان، کلام، فقه و اخلاق هستند. او در رسائل خود، به تفسیر و تبیین آموزه‌های اسلامی، به ویژه مباحث عرفانی، با رویکردی نو و مبتنی بر کشف و شهود پرداخته‌اند. اندیشه‌های مطرح شده در رسائل او، بر جریان‌های فکری و مذهبی پس از خود، به ویژه بابیه و بهائیت، تأثیر گذاشته است. این رسائل، منبعی غنی برای پژوهشگران و محققان حوزه تاریخ تشیع، عرفان اسلامی و مطالعات شیخیه محسوب می‌شود. مطالعه درباره او، به درک بهتر تحولات مذهبی، فکری و اجتماعی آن دوره کمک می‌کند. شخصیت سید کاظم رشتی دارای ابعاد مختلفی از جمله عرفانی، علمی، رهبری و اجتماعی است. این تنوع، امکان پژوهش‌های گسترده و متنوع را فراهم می‌کند. به علاوه علی‌رغم اهمیت سید کاظم رشتی، هنوز پژوهش‌های جامعی درباره او انجام نشده است و اندیشه‌های عرفانی او می‌تواند برای مخاطب امروزی جذاب و قابل تأمل باشد. یکی از رسائل ارزشمند عرفانی او "السیر و السلوک الی ملک الملوک" است که یکی از آثار برجسته عرفان شیخیه است. در این رساله بررسی سلوک الی الله و دستیابی به کمال و قرب الهی پرداخته شده است. این اثر توسط شاگرد برجسته سیدکاظم، حسین بن علی تبریزی خسرو شاهی بسیار روان و قابل فهم ترجمه شده و به صورت نسخه خطی موجود است. گرچه اطلاعات دقیقی از زندگی و آثار حسین بن علی خسروشاهی تبریزی، فیلسوف و عارف شیعی در دست نیست، اما شواهد موجود حاکی از آن است که وی عالمی فاضل و صاحب تألیفات بوده است. بررسی منابع موجود نشان می‌دهد که تاکنون آثار مستقلی از خسروشاهی به چاپ نرسیده است و تنها به برخی رسائل کوتاه از وی در کتابخانه‌های نسخ خطی اشاره شده است. این امر می‌تواند دلایل مختلفی از جمله فقدان توجه کافی به آثار وی پس از وفات یا پراکندگی این آثار در کتابخانه‌های مختلف داشته باشد. تاکنون چهار رساله از خسروشاهی شناسایی شده است که مهم‌ترین آن‌ها ترجمه فارسی رساله «سیر و سلوک الی ملک الملوک یا دلیل المتحیرین» اثر سید کاظم رشتی است. این ترجمه که با بهره‌گیری از شیوه‌ای روان و شیوا به فارسی نگاشته شده، نشان از تسلط خسروشاهی بر زبان فارسی و عربی و همچنین آشنایی عمیق وی با مباحث عرفانی دارد. بطور کلی این رساله بسیار حائز اهمیت است زیرا به صورت مرحله به مرحله، مسیر طی شدن سلوک را از ابتدای راه تا رسیدن به مقصد نهایی شرح می‌دهد و با زبانی شیوا و روان، مفاهیم پیچیده عرفانی را برای عامه مردم قابل فهم می‌سازد. همچنین نویسنده علاوه بر نظریه‌پردازی، بر اهمیت عمل و تجربه در سلوک تأکید فراوان دارد و این امر باعث شده است که این اثر صرفاً یک اثر نظری نباشد، بلکه راهنمایی عملی برای سالکان باشد. همچنین یکی از مهم‌ترین مفاهیم مطرح شده در این رساله، وحدت وجود است که از اصول بنیادین عرفان اسلامی به شمار می‌رود و سید کاظم رشتی با زبانی شیوا و دقیق به تبیین این مفهوم پرداخته است. در نهایت این رساله به دلیل عمق و جامعیت، بر بسیاری از عرفای پس از خود تأثیر گذاشته و به عنوان یکی از منابع اصلی در مطالعات عرفانی به شمار می‌رود.

درک عمیق مفاهیم قرآنی از جمله ضروریات پژوهش‌های معاصر در حوزه مطالعات اسلامی است. این پژوهش به بررسی معناشناختی واژه «خیر» به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم قرآنی می‌پردازد که علی‌رغم کاربرد فراوان در آیات، تاکنون مطالعه نظام‌مندی درباره روابط معنایی آن انجام نشده است. اهمیت این تحقیق از آنجا ناشی می‌شود که تحلیل دقیق این مفهوم می‌تواند به درک بهتر نظام ارزشی قرآن و ارتباط آن با دیگر مفاهیم اخلاقی و اعتقادی کمک نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزارهای معناشناسی ساخت‌گرا به بررسی آیات قرآن کریم پرداخته است. ضرورت این مطالعه در کاربردهای عملی آن نهفته است؛ از جمله کاربرد در تفسیر موضوعی قرآن، توسعه مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه اخلاق اسلامی، و تقویت گفتمان قرآنی در مباحث تربیتی و اجتماعی. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که واژه «خیر» در قرآن کریم دارای شبکه معنایی پیچیده‌ای است که از طریق روابط هم‌نشینی با مفاهیمی چون «ایمان»، «تقوا» و «عمل صالح»، و روابط جانشینی با واژگانی مانند «برّ»، «احسان» و «فضل» شکل گرفته است. این مطالعه همچنین به کشف این نکته مهم نائل آمده که «خیر» در قرآن نه به عنوان مفهومی ایستا، بلکه به عنوان محوری پویا در نظام ارزشی قرآن عمل می‌کند که با دیگر مفاهیم قرآنی در تعامل است. نتایج این پژوهش می‌تواند پایه‌ای برای مطالعات بعدی در حوزه معناشناسی قرآنی باشد و در حوزه‌های مختلفی از جمله تفسیر قرآن، فلسفه اخلاق اسلامی و مطالعات تربیتی مورد استفاده قرار گیرد.

فلسفه اخلاق شاخه‌ای از علم فلسفه است که به پرسش‌های عقلانی و بنیادین اخلاقی می‌پردازد. استاد مصباح یزدی از نخستین کسانی بودند که در حوزه مباحث فلسفه اخلاق که قبل از انقلاب اسلامی رایج نبود، ورود پیدا کردند. از جمله نظریه‌های مطرح در خصوص «فلسفه اخلاق»، نظریه حضرت آیت‌الله مصباح یزدی(ره) است که به دلیل داشتن امتیازات متعدد، امروزه از رایج‌ترین نظریه‌ها در این موضوع است. با وجود اینکه ضرورت پرداختن به بحث اخلاق و ریشه و فلسفه اخلاق در میان مسلمانان به دلیل رواج معارف دینی و سفارش‌های دین اسلام به رعایت اخلاق کمتر احساس می‌شود علامه مصباح یزدی با تمرکز بر این مبحث به بسیاری از شبهات مطرح شده در این حوزه پاسخ داده و با طرح پرسش‌ها و شبهات دیگر مکاتب اخلاقی؛ ضرورت پرداختن به این بحث را نیز روشن کرده‌اند. ایشان در زمینه فلسفه اخلاق نو‌آوری‌ها و ابتکاراتی داشته و به شیوه‌ای نو و کاملاً نظام یافته، جامع و مدون به فلسفه اخلاق پرداخته‌اند. برخی از نوآوری‌ها و نظرات ایشان کاملا ابتکاری و برخی دیگر الهام گرفته از نظرات فیلسوفان گذشته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ابتکارات فلسفه اخلاقی علامه مصباح یزدی، به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است و به بیان و بررسی ابتکارات علامه مصباح یزدی در حوزه مباحث فلسفه اخلاق، می‌پردازد. هدف اصلی از انجام این پژوهش جمع‌آوری نوآوری‌های آیت‌الله مصباح یزدی در مورد فلسفه اخلاق در قالب یک رساله است. از مهم‌ترین نوآوری‌های ایشان در زمینه فلسفه اخلاق می‌توان به «نظام‌سازی برای اخلاق اسلامی» و «نقد و بررسی سایر مکاتب اخلاقی»، «تطبیق اخلاق عرفانی و نقلی با اخلاق فلسفی» و همچنین «طرح نظریه ضرورت بالقیاس بودن باید اخلاقی» اشاره کرد. «جامعیت»، «اتقان مباحث و تنقیح منسجم مبانی»، «توجه به سؤالات مطرح در فلسفه اخلاق» و «ارائه نظریه از رهگذر نقد مکاتب غربی» را می‌توان از جمله ویژگی‌های مهم این نظریه دانست.

سنت نبوی یکی از مهم‌ترین دلایل برای رد شبهه‌ی سکولاریسم در جدایی دین از سیاست است که جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داده است و مسلمانان نیز زمانی که رهبرانشان در کشورشان اسلام را جدا کرده و در یک طرف قرار داده‌اند و سیاست را در طرف دیگری قرار داده‌اند، تحت تأثیر قرار گرفتند. در مقابل این شبهه، علمای دینی به نقد این ایده پرداخته‌اند که از برجسته‌ترین آنان در قرن بیستم، امام خمینی و استاد حسن البنا می‌باشند. این مطالعه از روش توصیفی-تحلیلی برای خواندن افکار این دو عالم استفاده کرده و بر پژوهش‌های مرتبط با سنت نبوی و نقش آن در رد این شبهه متمرکز شده است. هدف این مطالعه کشف موضع سنت نبوی در مورد رابطه بین دین و سیاست از طریق مطالعه مقایسه‌ای بین امام خمینی و استاد حسن البنا است. مطالعه به بررسی چگونگی تفسیر هر یک از این دو عالم از سنت نبوی و استفاده از آن در تدوین دیدگاه‌های سیاسی‌شان می‌پردازد و بر نقاط اشتراک و اختلاف بین آن‌ها تمرکز دارد. از طریق این مطالعه مقایسه‌ای، مشخص می‌شود که امام خمینی و استاد حسن البنا هر دو پیامبر را نه تنها به عنوان فرستاده‌ای از جانب خداوند که مأمور به هدایت بشر است، بلکه به عنوان رهبر و فرمانده مسلمانان می‌دانند. پیامبر تمامی امور مرتبط با جامعه اسلامی را از ابتدای ظهور آن، در هر شرایطی، چه در جنگ و چه در صلح، مدیریت می‌کرد. بنابراین، مشخص می‌شود که سیاست یکی از عناصر مهم نقش پیامبر به عنوان رئیس و رهبر جامعه اسلامی است و به عنوان منبع اساسی و دلیلی ثابت بر شمول اسلام نسبت به سیاست می‌باشد. امام خمینی و استاد حسن البنا با تکیه بر سنت نبوی، بر ضرورت استمرار حکومت اسلامی بین مسلمانان پس از وفات پیامبر تأکید می‌کنند. امام خمینی این دیدگاه را در نظریه ولایت فقیه تجسم می‌کند که بر ضرورت رهبری فقیه برای جامعه اسلامی در غیاب امام معصوم و برپایی دولتی مبتنی بر شریعت اسلامی تأکید دارد. در مقابل، استاد حسن البنا این دیدگاه را در نظریه خلافت بیان می‌کند که آن را یک شعیره اسلامی می‌داند که مسلمانان باید به آن بیاندیشند و آن را احیا کنند، زیرا خلافت نماد وحدت اسلامی و نشان ارتباط بین امت‌های اسلام است. با وجود این تفاوت‌ها، در هر دو نظریه مشخص می‌شود که اسلام دینی کامل و جامع برای تمام جنبه‌های زندگی به ویژه سیاست است و هیچ مجالی برای جدایی بین اسلام و سیاست وجود ندارد.

در این تحقیق خطبه 185 و خطبه 186 (طبق نسخه فیض الاسلام)که درمورد خداشناسی ، راه های خداشناسی ، ذکر صفات خداوند و قدرت و عظمت خداوند و...است در شرح ها و نسخ مختلف مورد بررسی قرار می گیرد و نظر و دیدگاه های ناشی از اختلاف نسخ و عقاید کلامی مورد توجه است.

اخلاق یکی از جنبه‌های اساسی دین اسلام است که نحوه‌ی تعامل مسلمانان با خداوند متعال، دیگران، و جهان اطراف را شکل می‌دهد. اخلاق اسلامی فراتر از پایبندی صرف به مجموعه‌ای از قوانین است؛ بلکه شخصیتی را پرورش می‌دهد که تجلی آموزه‌های قرآن، سنت و زندگی معصومان (علیهم‌السلام) است. بی‌شک، اخلاق و فضایل، بنیان تعالیم اسلامی را تشکیل می‌دهند و به صفات پسندیده و ناپسند انسانی می‌پردازند—عادت‌هایی که به‌مرور در شخصیت فرد نهادینه می‌شوند. نظام اخلاقی اسلام، سرشار از اصول و فضایل است که می‌تواند مسلمانان را در مسیر کمال رهنمون سازد و زندگی دنیوی و معنوی آن‌ها را تعالی بخشد. در این چارچوب، تمایل به یافتن الگوهای کامل، امری طبیعی در انسان‌هاست. انسان‌ها همواره در تلاش‌اند تا رفتار و زندگی افراد نمونه را الگو قرار دهند. قرآن کریم نیز با توجه به این نیاز فطری، پیامبر اکرم (ص) را به‌عنوان برترین الگو معرفی می‌کند، آن‌جا که می‌فرماید: **لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ** «قطعاً برای شما در (سیره‌ی) پیامبر خدا الگویی نیکوست» (سوره احزاب، آیه 21). در این آیه، پیامبر اسلام (ص) به‌عنوان الگویی کامل در تمامی ابعاد زندگی، به‌ویژه در اخلاق و رفتار معرفی شده است. آیه‌ای دیگر نیز جایگاه اخلاقی والای ایشان را این‌گونه بیان می‌کند: **وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ** «و همانا تو بر اخلاقی عظیم استوار هستی» (سوره قلم، آیه 4). این آیه، فضایل اخلاقی بی‌نظیر پیامبر (ص) را تأیید می‌کند و او را به‌عنوان الگوی برجسته‌ای برای رشد اخلاقی و معنوی معرفی می‌نماید. ویژگی‌های اخلاقی پیامبر اکرم (ص) در اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز متجلی است، و این ارتباط اهمیت پیروی از سیره‌ی اخلاقی آنان را برجسته می‌سازد. همان‌طور که پیامبر (ص) در حدیث معروف ثقلین فرمودند: **یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ، أَمَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا: کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی، فَإِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْض** «ای مردم! من در میان شما دو چیز گران‌بها باقی می‌گذارم. اگر به آن دو تمسک جویید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم؛ زیرا این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند.» کتاب *سیره تربیتی پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام: تعلیم و تربیت اخلاقی (جلد سوم)*، تألیف دکتر محمد داودی و منتشر شده توسط پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در قم، با هدف شناسایی، استخراج و تدوین اهداف، اصول و روش‌های تعلیم و تربیت اخلاقی بر اساس سیره‌ی پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) نگاشته شده است. همان‌گونه که از عنوان کتاب پیداست، محتوای آن مبتنی بر رفتار و سیره معصومان (علیهم‌السلام) است. با توجه به مشکلات اجتماعی متعددی که مسلمانان با آن مواجه‌اند، اصول اخلاقی آموزش‌داده‌شده توسط پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) می‌توانند به‌عنوان قطب‌نمایی اخلاقی، رفتار انسان‌ها را هدایت کنند و پیوند آن‌ها را با خداوند و جامعه تقویت نمایند. باید دانست که سیره معصومان (علیهم‌السلام) صرفاً بخشی از تاریخ نیست؛ بلکه آموزه‌هایی است همیشگی که انسان‌ها را به سوی ارزش‌های اخلاقی در زندگی روزمره فرا می‌خواند. از این‌رو، ترجمه این اثر درباره آموزه‌های اخلاقی اسلام—به‌ویژه آن‌چه در سیره‌ی پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) متجلی شده—فرصتی ارزشمند برای آشنایی مخاطبان انگلیسی‌زبان با این اصول خواهد بود. امید است این ترجمه نه تنها راهنمایی در مسیر معنوی خوانندگان باشد، بلکه در ارتقاء آگاهی اخلاقی و تقویت پایداری پیروان اهل‌بیت (ع) در سراسر جهان نیز نقشی مؤثر ایفا کند. در پایان، به استناد این اصل که **مَن لَم یَشْکُرِ المَخْلُوقَ لَم یَشْکُرِ الخالِقَ** «کسی که از مخلوق تشکر نکند، از خالق نیز تشکر نکرده است» لازم می‌دانم مراتب قدردانی صمیمانه‌ام را از حجت‌الاسلام دکتر محمد داودی، نویسنده ارجمند کتاب *تعلیم و تربیت اخلاقی* و ناظر این اثر ابراز نمایم. از درگاه خداوند متعال برای ایشان توفیق روزافزون مسئلت دارم. همچنین صمیمانه از مدیر و اعضای محترم گروه علوم تربیتی مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی، که در فرآیند ترجمه این اثر از من حمایت کردند، تشکر و قدردانی می‌نمایم.

بی شک یکی از مهم ترین معضلات شناختی مسلمین و مخاطبان قرآن حکیم پس از بازگشت به ادیان در دوران پست مدرنیسم غربی و برخورد با چالش های متعدد تمدنی ناشی از برتری تمدنی کفار در برابر تمدن شکوه مند اسلامی در شرق، وضعیت تطابقی و اختلافی میان علم شناسی قرآن حکیم و علم شناسی مدرن است که یکی موتور محرکه پیشرفت تمدن اسلامی و دیگری منطق تحلیل علمی مدرنیسم تا 50 سال اخیر تفکر رنسانسی غربی بود. به علاوه قرآن حکیم، بر عکس برخی از دیگر کتب مقدس دینی، خود را کتاب هدایت و دانش دانسته و میان فهم ساختاری خویش و علم و دانش نیز رابطه ای ارگانیک، منطقی و مکتبی بر قرار می کند که نوعی خاص از علم شناسی را به مخاطب خویش ارائه داده و نوعی نهضت تولید علم را در برابر مخاطب خویش آشکار می کند که در ادبیات فلسفه علم و انقلابات علمی، کاملا دارای گزاره هایی معنا دار و تحلیل پذیر می باشد. چنانکه کتاب الله حکیم، علم را امری الهی دانسته و برای آن در ارتباط با خداوند متعال جایگاهی بسیار مهم و قابل توجه قرار می دهد و طی آن، قرآن حکیم معتقد است که همه علم متعلق به خداوند متعال بوده و با اصلاح رابطه انسان با خداوند متعال، رشد علم نیز حاصل می گردد که قسمت قابل توجهی از وصول بدان، محتاج حصول فهم شناختی معتبر از کتاب الله می باشد. چنانکه کتاب الله، علم را به عنوان نور و مایه حیات طیبه تعریف کرده و جستار آن را در دعوت انبیاء (ع) نیز مورد تبیین قرار می دهد. در حالی که علم شناسی مدرن متاثر از سیر افولی اطوار ادراکی خویش، علم را مستقل از معنویت و دین دانسته و به همین دلیل علم شناسی خویش را به بحران های متعددی گرفتار می سازد. بر این مبناء برای شناخت معتبر از پیوند میان علم شناسی قرآنی و علم شناسی مدرن، محتاج روش شناسی و تحلیل علمی و معرفتی معتبری هستیم تا بتواند وضعیت این رابطه را به نیکی تحلیل و تبیین کرده و ارائه چنین تحقیقی در کیفیت فهم معتبر از علم شناسی مدرن نیز نقش مهمی را ایفاء می کند. به علاوه مرجعیت کتاب الله در پاسخ به پرسش های مخاطبان در همه ادوار تاریخ بشر تا روز قیامت اعتبار داشته و این فهم از مرجعیت کامل قرآن حکیم علاوه بر ضرورتی که تبیین کیفیت آن دارد، از نظر تاریخ تفسیر نیز قدمتی طولانی داشته و علاوه بر دلالت آیات و احادیث فریقین، می بینیم که تفسیر صحابه و تابعین نیز بر چنین مرجعیتی اتفاق دارند و همواره می کوشیدند تا با استفاده از مناهج فهم تفسیری از قرآن حکیم، تفسیر منظور خویش را از متن کتاب الله درک کنند که همین بر مرجعیت کامل قرآن حکیم در فهم تفسیری آنان دلالت دارد. بر این مبناء بر آن شدیم تا با تمرکز بر علم شناسی و عدم پرداختن جزئی به همه انواع شاخه های علوم مورد نظر، به تبیین معتبر و مشروعی از نسبت علم شناسی قرآنی و مدرن پرداخته و این پژوهش مهم را با استفاده از رویکرد تخصصی فلسفی و معرفتی همگام با بررسی های معتبر قرآنی محقق کنیم. چنانکه پاسخگویی قرآن حکیم به چالش های بشر در هر دوران، اقتضاء هدایت جامع و کامل قرآنی بوده و طی آن علاوه بر تبیین برتری های ادبیات قرآنی نسبت به ادبیات فلسفی مدرنیسم، ظرفیت قرآن حکیم برای هدایت فلسفه ویران غربی در دوران ما و نجات بشر غربی از بحران های مختلف فلسفی را نیز تبیین کرده و جایگاه مهم علم شناسی قرآنی را در فهم علمی و ارتقاء تمدنی نمایان می سازد و برای تحقق آن، خواهیم کوشید تا به جای کلی گویی های نا کافی، موارد تطابقات و اختلافات را به نحوی مفید و مختصر تحلیل کرده و با پر مایگی اسناد و مدارک معتبر در ارائه مطالب در برابر اتکاء محض محقق به فهم خویش، در حد توان خویش حق مطلب را اداء نماییم و طی آن، مرجعیت کامل قرآن حکیم را در پاسخ به مسائل مخاطبان بر اساس خودِ قرآن حکیم، روایات معصومین (ع)، روایات صحابه و تابعین نیز به اثبات رسانیم.