جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از وجوه اعجاز قرآن اعجاز ادبی ومعنایی این کتاب مقدس می باشد .از بهترین راه های سنجش زیبایی ها ،لطایف ،نظم و انسجام قرآن شناخت وجوه ادبی ومعنایی قرآن و پی بردن به غرض آیات و سور است که از طریق علم سبک شناسی میسر می شود.علم سبک شناسی با هدف کشف معانی و غرض آیات و سور قرآن کریم به تحلیل زیبایی های ادبی و معنایی قرآن می پردازد و روشن می کند که قرآن کریم کلامی است که معانی بسیار دارد و این معانی بلند در قالب کلمات و الفاظ تبلور یافته است.قرآن کریم به مثابه یک متن دینی، ضمن داشتن ادبیات منحصر به فرد خود، دارای ابعاد و اعماق مختلف بوده که در لایه های ادبی و معنایی قابل بررسی است و از آنجا که هر خواننده ای با مطالعه آن، به اندازه فهم خود از سطوح مختلف این کتاب ارزشمند بهره می برد، همواره مورد توجه محققان قرار گرفته و سپس ترجمه آن نیز مورد توجه نقادان بوده است. یکی از سوره هایی که قرار است از نظر سبک معنایی و ادبی مورد بررسی قرار گیرد،سوره مبارکه فاطر است.این سوره سی و پنجمین سوره قرآن بوده و دارای 45آیه است و در جزء 22قرآن کریم قرار دارد.سوره فاطر در مکه نازل گردیده و به سبب آنکه با حمد الهی آغاز میشودجزءسوره های حامدات به شمار می رود.سوره فاطر از معاد، اوضاع و احوال قیامت و گرفتاری و پشیمانی کافران سخن می‌گوید و انسان را از فریب ظواهر دنیا و وسوسه‌های شیطان بر حذر می‌دارد. اشاره به برخی نعمت‌های الهی، تاکید بر تلاوت قرآن، اقامه نماز و انفاق به عنوان تجارت‌های بی‌زیان از دیگر موضوعات این سوره است .سوره مبارکه فاطر، به عنوان نمونه ای کامل یک متنِ سرشار از مفاهیم ادبی به شمار میرود. نکات، معانی و نشانه های ظریف ادبی و معنایی که گاهی در جابجایی های نحوی و ساختارهای نحوی و ادبی برخی آیات وجود دارد، ازچالشهای مهم محققان علوم قرآنی می باشد.باید اذعان کرد که جلوه های ادبی ومعنایی، بیان و بدیع بسیاری در این سوره مبارکه به کار رفته است به عنوان مثال در آیه هشتم دو جمله (فَال تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ) و( إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِما یَصْنَعُون (با واو به یکدیگر عطف نشدند و نوعی فصل مطرح هست زیرا جمله ی دوم در حکم پاسخی است به جمله ی اول، وچون پاسخِ سوال ارتباط نزدیکی با سوال دارد و هر سوال پاسخی را میطلبد بنابراین به حرف واو نیاز نیست چون در آن ارتباط معنایی وجود دارد سوال در اینجا مقدر است و خواننده ازمحتوا کلام قبل متوجه میشود عبارت در درون خود، سوالی در تقدیر دارد، سوال مقدره در جمله ی اول به این صورت است چرا نباید نفست را از غصه آنان هلاک کنی ؟و جواب در عبارت دوم آمده: چون خدا به آنچه که آنها می کنند داناست. بنابراین بین دو جمله شبه کمال اتصال است .آنچه در این پایان نامه بدان پرداخته خواهد شد تلاش در زمینه بررسی سوره فاطر در دوسطح ادبی و معنایی می باشد.

پژوهش حاضر به بررسی مفهوم ارهاصات به معنای عام و به طور خاص، ارهاصات انبیا با دو رویکرد بنیادین کلامی، یعنی دیدگاه امامیه و دیدگاه معتزله، می‌پردازد. این دو دیدگاه از جهاتی با یکدیگر شباهت و از جهات دیگری اختلاف نظر دارند. واژه ارهاص در متون کهن اسلامی به کار رفته و حتی برخی آن را با معجزه مقایسه کرده‌اند. ارهاص به امور خارق‌العاده‌ای اطلاق می‌شود که به یک دوره زمانی خاص؛ یعنی پیش از اعلام رسمی نبوت، محدود است. این رخدادها به مثابه مقدمات و نشانه‌هایی هستند که پیش از بعثت هر پیامبری ظاهر می‌شوند. در حقیقت، این تمهیدی است که خدای متعال برای هر پیامبری فراهم می‌آورد تا راه را برای پذیرش رسالت او در تمام سطوح، هموار سازد و بدین وسیله، راه را بر کسانی که در پی شبهه‌افکنی و نابودی رسالت در نطفه هستند، ببند. بسیاری از علمای کلامی معتزله؛ همچون قاضی عبدالجبار، و مفسران این مکتب، نظیر زمخشری، بر این باورند که ارهاص، صرفاً به زمان دعوت پیامبران اختصاص دارد و وقوع آن را پیش از بعثت یا پس از وفات ایشان جایز نمی‌دانند. آنان همچنین کرامت را برای انبیا و صالحان، انکار می‌کنند. در مقابل، امامیه معتقد است که ارهاص به منظور آماده‌سازی مردم برای پذیرش رسالت نبوی، پیش از بعثت نیز رخ می‌دهد. افزون بر این، امامیه وقوع امور خارق‌العاده پس از وفات پیامبران را تحت عنوان کرامت می‌پذیرد و بر این باور است که ارهاص و کرامت برای صالحان؛ مانند ائمه اهل بیت (علیهم‌السلام)، حضرت مریم (سلام‌الله علیها) و دیگر نیکان نیز جاری است.

امروزه ساختارشناسی سوره های قرآن و یا به عبارت دیگر ",تفسیر ساختاری", به عنوان رویکردی نوین در مطالعات قرآنی محسوب می‌گردد. رویکرد ساختاری به قرآن مبتنی بر پذیرش یک نظام منسجم از ارتباطات میان آیات هر سوره است که با رد نگرش پراکنده و جزئی‌نگر، تلاش می‌کند هر سوره را به‌عنوان یک واحد یکپارچه و هدفمند مورد مطالعه قرار دهد. تحقیق حاضر بر آن است که با روش توصیفی-تحلیلی بر پایه گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای به بررسی موضوع ",ساختارشناسی تحلیلی سوره نمل", بپردازد. هدف از این تحقیق، بررسی و تحلیل ساختاری سوره نمل و کشف نظم و انسجام آیات آن برای دستیابی به هدف و غرض سوره است. در این راستا ابتدا به بررسی اصول و مبانی ساختارشناسی سوره‌های قرآن و سپس به ساختار تحلیلی سوره نمل و در نهایت به ثمرات و فوائد آن پرداخته شده است. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که ساختارشناسی سوره‌های قرآن بر اصولی همچون توقیفی بودن ترتیب آیات، هماهنگی و هدف‌دار بودن اجزاء سوره‌ ها، وجود پیوستگی و تناسب معنایی میان آیات استوار است. همچنین از مهمترین ثمرات و فوائد رویکرد ساختاری می‌توان به کمک به فهم بهتر قرآن، کشف معانی عمیق‌تر از آیات و نگرش کل‌گرایانه به آیات هر سوره به منظور پاسخگویی به شبهات مطرح شده از سوی مستشرقان و امکان تدوین ترجمه‌ های پیوسته و منسجم از قرآن اشاره نمود. از دیگر نتایج این تحقیق اینکه سوره نمل دارای چهار سیاق اصلی است که هر سیاق شامل بخش هایی مستقل و در عین حال مرتبط باهم می‌باشد.

موضوع این تحقیق، بررسی و تحلیل پیامدهای خطیئه آدم در سنت تفسیری اسلامی و الاهیات مسیحیت است. در این تحقیق، ما قصد داریم تا با استفاده از منابع معتبر و مطالعات کتابخانه ای، به بررسی عمیق این موضوع بپردازیم. این موضوع شامل بررسی تفاوت ها و تشابه های بین دیدگاه های مختلف در مورد پیامدهای خطیئه آدم در سنت تفسیری اسلامی و الاهیات مسیحیت خواهد بود در سنت اسلامی و الاهیات مسیحیت ، خطیئه آدم و پیامدهای آن یکی از موضوعات مهم و بحث برانگیز است. این موضوع در بسیاری از تفاسیر قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق، ما قصد داریم به پیامدهای خطیئه آدم در سنت اسلامی و الاهیات مسیحی بپردازیم در سنت اسلامی، خطیئه آدم اغلب به گناه آدم و حوا در بهشت اشاره دارد که منجر به هبوط انسان و آغاز زندگی او در دنیا شد. این موضوع در قرآن، حدیث، و تفاسیر مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در الاهیات مسیحیت، خطیئه آدم می تواند به معنای گناه اصلی باشد که در برخی از سنت های مسیحیت مورد بررسی قرار می گیرد. این موضوع در فلسفه دین، الاهیات سیستماتیک، و الاهیات مقارن مورد بررسی قرار گرفته است. خطیئه آدم، داستانی در متون دینی است که به نافرمانی اولین انسان‌ها از خداوند اشاره دارد. این داستان در هر دو دین اسلام و مسیحیت وجود دارد، اما جزئیات و تفسیرهای آن در هر دو دین متفاوت است. در مسیحیت، خطیئه آدم یا گناه اصلی، به گناهی اشاره دارد که به عقیده برخی از مسیحیان، به عنوان پیامد گناه آدم و حوا به تمام انسان‌ها منتقل شده است. این گناه باعث می‌شود که انسان‌ها به طور طبیعی گرایش به گناه داشته باشند و نیازمند رستگاری باشند از طرفی خطیئه آدم در الاهیات مسیحی جایگاه بسیار مهمی دارد چون که هم با بحث انسان شناسی مسیحی هم با بحث نجات شناسی مسیحی و هم با بحث مسیح شناسی ارتباط وثیقی دارد از سوی دیگر، در اسلام، گناه آدم و حوا به عنوان گناهی شخصی تلقی می‌شود که تاثیر مستقیمی بر روح و طبیعت بقیه انسان‌ها ندارد. در این دیدگاه، هر انسان برای کنش‌های خود مسئول است و گناهان آدم و حوا بر زندگی او تاثیر نمی‌گذارد. و از طرفی خطیئه آدم در الهیات اسلامی صرفا نوعی بحث اخلاقی است و نوعی عبرت آموزی در التزام به تقوا و خویشتن داری و مقابله با وسوسه شیطان است تبعاتی که در مسیحیت مورد بحث است با تبعات آن در اسلام متفاوت است که در این راستا نظرات متکلمین اسلام اعم از شیعه و سنی ذیل مبحث عصمت و متکلمین مسیحی بررسی می شود. پیامدهای خطیئه آدم ، نقشی کلیدی در الهیات هر دو دین دارد. این پیامدها شامل مواردی مانند هبوط انسان از بهشت، مرگ، شر، و نیاز به رستگاری می‌شوند.

قرن چهارم و نیمه ی اول قرن پنجم هجری که با عنوان دوره شکوفایی تمدن اسلامی از آن یاد میشود دوران رواج علوم نقلی و عقلی میباشد که با ظهور علمای بزرگ در شاخه های مختلف علمی همراه بوده است. مطالعه جریانهای کلامی در تمدن اسلامی شرقی در سده چهارم تا نیمه سده پنجم هجری برای درک پویایی های فرهنگی فکری و اجتماعی آن زمان بسیار حائز اهمیت است. این دوره با توسعه های مهم در ادبیات فلسفه و افکار دینی همراه بود که تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله تغییرات سیاسی تجارت و تعامل با سایر فرهنگها قرار گرفت. این تحقیق به بررسی طبیعت و تأثیر این جریانهای کلامی میپردازد و مشارکت آنها در تمدن اسلامی را شرح میدهد. جریانهای کلامی قرن چهارم و نیمه قرن پنجم هجری که مهم ترین آنها شامل مکاتب معتزله، اشاعره و شیعه میباشند. تاثیر بسزایی در افکار عامه مردم و حتی حکومتها داشته است. مضاف بر اینکه اینگونه جریانها در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی نیز نقش مهمی ایفا کرده است. همچنین در تأثیر و تاثرات متقابل شاهد اثرگذاری حکومت ها بر این جریانها هستیم برای مثال حکومت آل بویه در این زمان که بر بخشهایی از جهان اسلام حکومت میکرد تأثیر زیادی بر جریانهای کلامی داشته است. تعاملات علمی بین اسلام و غرب نیز به سهم خود تحولاتی را بر جریانهای کلامی گذاشته است. رویکرد متحجرانه در مقابل جریانهای پیشرو کلامی و اختلافات و مناظراتی که بین این مکاتب وجود داشته است از دیگر مسائلی است که بررسی آن حائز اهمیت میباشد. بررسی جریانهای کلامی در شرق تمدن اسلامی از قرن چهارم تا نیمه قرن پنجم هجری، نشان دهنده اوج شکوفایی علمی و فرهنگی این دوره است. این دوران به ویژه با ظهور مکاتب کلامی متنوع، تعاملات فلسفی و تاثیرپذیری از تحولات سیاسی اجتماعی همراه بود. در این دوره مراکزی مثل بغداد کتابخانه ها و مدارس نقش مهمی در جریانهای کلامی از خود باقی گذاشت. بررسی عوامل سیاسی مثل حکومت آل بویه مراکز علمی مکاتب کلامی و تعاملات فرهنگی در روند ایجاد یک تصویر کاملی از جریانهای کلامی در خور اهمیت فراوان میباشد.

قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس اسلام، نه تنها به عنوان یک اثر دینی و روحانی، بلکه به عنوان یک مرجع علمی نیز مورد توجه است. این کتاب، در کنار آموزه‌های اخلاقی و روحانی، به مباحث علمی متعددی چون آفرینش، طبیعت، پزشکی و ریاضیات اشاره دارد. با دقت در آیات قرآن، می‌توان به نکات عمیق و تعالیم علمی دست یافت که بسیاری از آنها با پیشرفت‌های علمی امروز همخوانی دارد. در این راستا هدف از این پژوهش بررسی مرجعیت علمی قرآن کریم در تفسیر نمونه می‌باشد. آیت‌الله مکارم شیرازی با تأکید بر لزوم استفاده از قرآن به عنوان مرجعیت علمی بر ضرورت تطبیق مفاهیم علمی و دینی تأکید کرده و بر این باورند که تضاد بین علم و دین ناشی از عدم فهم صحیح از هر دو حوزه است. این پژوهش با رویکرد تحلیلی-توصیفی با توجه به منابع دست اول کتابخانه ای و مقالات به روز، به تحلیل زوایای جدید تعامل میان علم و دین پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مرجعیت علمی قرآن در دانش‌هایی که قرآن را یکی از ارکان معرفت ‌شناختی خودشان می‌دانند مثل فقه و دانش‌های دیگر خیلی متفاوت است. اما به این معنا نیست که سایر علوم چون علوم اسلامی نیستند مانند علوم تجربی و علوم ریاضی، از این مرجعیت بی‌بهره باشند. بلکه مرجعیت علمی قرآن می‌تواند اهداف علوم دیگر را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

این پژوهش با رویکردی تطبیقی و تحلیلی انجام می‌شود و به بررسی مفهوم قدرت و پیروزی الهی در قرآن کریم، عهد عتیق و عهد جدید می‌پردازد. ابتدا، تحلیل مفاهیم قرآنی با استفاده از روش تفسیر موضوعی صورت می‌گیرد؛ بدین منظور، آیات مرتبط با قدرت مطلق خداوند، پیروزی الهی، و ارتباط آن‌ها با ایمان و عمل صالح استخراج و تحلیل می‌شوند. سپس، مطالعه متون عهد عتیق و عهد جدید با تمرکز بر مفاهیم قدرت و پیروزی، به‌ویژه در ارتباط با ایده «قوم برگزیده خدا» در عهد عتیق و ابعاد معنوی و نمادین پیروزی در عهد جدید، انجام می‌گیرد. برای این بخش، از روش تحلیل محتوای متون مقدس و مطالعه تفاسیر معتبر استفاده می‌شود تا زمینه‌های توافق و اختلاف میان این متون روشن گردد. در مرحله بعد، مقایسه تطبیقی میان دیدگاه‌های قرآنی و عهدین صورت می‌گیرد تا تمایزات اعتقادی، اخلاقی و جهان‌شمولی پیام قرآن در مقابل خاص بودن پیروزی در عهد عتیق و معنویت‌گرایی عهد جدید برجسته شود. همچنین، تاثیر این تفاوت‌ها بر ساخت هویت دینی در اسلام، یهودیت و مسیحیت و رابطه انسان با خداوند و جامعه مورد بررسی قرار می‌گیرد. پژوهش با استفاده از منابع تفسیری، کلامی و تاریخی انجام می‌شود و از دیدگاه‌های متخصصان ادیان تطبیقی بهره می‌گیرد. در نهایت، نتایج تحقیق در قالب تحلیل علمی و تطبیقی ارائه می‌شود تا سهم این پژوهش در مطالعات تطبیقی ادیان و تسهیل گفتگوی فکری میان پیروان ادیان الهی مشخص گردد. روش اجرا شامل گردآوری داده‌ها از متون اصلی (قرآن، تورات و انجیل)، تحلیل محتوای آن‌ها، و مقایسه تطبیقی است که به طور نظام‌مند به پرسش‌های اصلی و فرعی پاسخ می‌دهد.

اهمیت مجاز به تخیل وخلاقیت ادبی محدود نمی‌شود، بلکه فراتر از در واقیت ریشه دارد واین مجاز عامل مهمی در رشد زبان ومفاهیم واژگان وساختارهای آن به حساب می‌آید. از این‌رو مجاز در بیشتر موارد ودر طول زمان، عامل گستره‌ی زبانی است واز این‌رو انکار وجود مجاز در زبان، انکاری به دور از موازین علمی است، زیرا امکان ندارد که زبانی، بدون آن رشد کند. واز اینجاست که اهمیت مجاز واستعاره وبررسی آن، چه در سطح درونی زبان باشد، چه در سطح زبان خارج، از نظر نگاه انسان به جهان وچیزهای پیرامونش، نشأت می‌گیرد. علمای قدیم ومتأخر در صحت وقوع مجاز در لغت وبه تبع آن در کلـام خدای سبحان اختلاف کرده‌اند، گروهی از علما منکر وقوع آن در زبان عربی به طور عام ودر قرآن کریم به طور خاص شده‌اند وبه دلایل متعددی استناد کرده‌اند. به نظر می‌رسد موضوع مجاز بین رد وتایید از یک مسئله اعتقادی ناشی می‌شود. ظاهرگرایان با رویکرد تشبیهی خود مجاز را در تمام قرآن رد کردند وبرخی از شافعیان، ونیز برخی از مالکیه وابومسلم اصفهانی از معتزله با آنها موافق بودند. در این بین وهابیت هم به تبع آراء ابن تیمیه از منکران مجاز در قرآن به شمار می‌آیند. در حالی که اکثریت، شیعیان امامیه، اکثر معتزله ومتکلمان موافق با آنان، مشتاق اثبات وجود آن در قرآن بوده‌اند وتحقیق ثابت می‌کند که سبک قرآنی آن گونه که بر اساس واقعی است. قرآن به طور اجتناب‌ناپذیری، حاوی کلمات وعبارات مجازی فراوانی است. اگر مجاز از قرآن ساقط شود نصف زیبایی‌های آن از آن ساقط می‌شود، اهل بلاغت اتفاق دارند که مجاز از حقیقت فصیح‌تر است واگر قرآن خالی از مجاز باشد، آن فصاحت وبلاغت لازم را نخواهد داشت. از طرف دیگر بهترین دلیل بر امکان امری، وقوع آن است ودر قرآن آیات فراوانی می‌یابیم که در آنها از انواع مجاز استفاده شده است. واین همان دیدگاه علمای بلاغت شیعه امامیه می‌باشد.

قرآن کریم اولین مصدر دریافت معارف الهی و ثقل اکبر در تمام زمینه ها و مخصوصا در تربیت انسان کامل است. با توجه به توصیه های فراوان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)و ائمه اطهار علیهم السلام در مورد تلاوت قرآن برای بهره گیری تربیتی از تعالیم این کتاب آسمانی، اما با این حال بسیاری از مسلمانان تنها به خواندن قرآن و کسب ثواب ظاهری از آن بسنده نموده و در نتیجه خود را از دریای عمیق تعالیم و سرمایه های عظیم این کتاب حیات بخش محروم می سازند. بر اساس رویکرد تربیتی به کتاب الهی این سوال مطرح می شود که کسب چه مقدمات و رعایت چه آدابی باعث ارتقای سطح تعامل با کتاب الهی و بهره گیری معنوی از تلاوت آن می شود. این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی در پردازش و کتابخانه ای و اسنادی در استخراج،بر اساس آیات و روایات و تاکید بر آراء امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در مجموعه آثار ایشان، به تبیین مستندات قرآنی و روایی امام خمینی (ره)درباره آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن پرداخته است. در نتایج این جستار،آداب تلاوت به نه دسته تقسیم شده است که عبارت است از آداب باطنی (یقظه، شناخت، اخلاص، صبر و توسل) و آداب ظاهری (تمهید ، قرائت، تدبیر و مربی ربانی) و ذیل هر ادب تلاوت، سخنان امام خمینی(ره) و آیات و روایات مرتبط با آن بخش بیان شده است.

این پژوهش، تحلیلی انتقادی بر کتاب «یهودیان و قرآن» اثر مئیر میخائیل بَراَشر، مستشرق یهودی، ارائه می‌دهد. بَراَشر در این کتاب تلاش می‌کند تا جایگاه یهودیان و تأثیر یهودیت بر آموزه‌های اسلامی را از منظر قرآن بررسی کند. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی با تکیه بر تحلیل محتوای متون، بررسی تفاسیر معتبر اسلامی و مقایسه رویکردهای مختلف است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اثر بَراَشر با کاستی‌های روش‌شناختی جدی روبرو است؛ از جمله استناد ناکافی به منابع معتبر اسلامی، به‌ویژه منابع شیعی، تفسیر جانبدارانه و تقلیل‌گرایانه آیات قرآنی، و بی‌توجهی به سیاق تاریخی و ساختار معنایی متون. این کاستی‌ها منجر به ارائه تصویری ناقص و گاه تحریف‌شده از روابط یهودیت و اسلام شده است. محورهای اصلی این پژوهش عبارتند از: بررسی گزینشی و جانبدارانه آیات قرآن مرتبط با یهودیت و نادیده گرفتن تفاسیر معتبر اسلامی؛ نادیده گرفتن زمینه‌های تاریخی و فرهنگی نزول آیات؛ غفلت از منابع و تفاسیر شیعی، به‌ویژه روایات و آموزه‌های ائمه اطهار، در تحلیل آموزش‌های اسلامی؛ ارائه مقایسه‌های تطبیقی ناقص بین شریعت اسلام و یهود. این پایان‌نامه با ارائه نقدی دقیق و مستند بر کتاب بَراَشر، بر ضرورت توجه به منابع اصیل، تفاسیر متنوع، و زمینه‌های تاریخی و اجتماعی متون برای درک دقیق و بی‌طرفانه از روابط بین یهودیت و اسلام تأکید می‌کند. این پژوهش همچنین با روشن کردن نقاط ضعف دیدگاه‌های بَراَشر و ارائه رویکردهایی برای تفسیر بی‌طرفانه متون، مسیر را برای پژوهش‌های آتی در این حوزه هموار می‌سازد.