جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حدیث مهم‌ترین منبع در استنباط احکام فقهی نزد اندیشمندان اسلامی است. تعارض بین برخی از احادیث، یکی از دغدغه های اصحاب ائمهو اندیشمندان در طول تاریخ اسلام بوده و گاه باعث ایجاد پرسش در حوزه اعتقادات برخی از افراد گشته است. پژوهش حاضر پس از بیان کلیاتی درباره حدیث، تدوین و حجیت آن، نقش پیامبر و امامان معصوم در تشریع احکام، عصمت آن بزرگواران و تعارض و راه حل رفع آن، به خاستگاه تعارض در احادیث فقهی می‌پردازد.از عوامل تاثیرگذار در تعارض احادیث فقهی، لفظ و معنای حدیث است. زبان عربی با تمام امتیازها، از روش‌های خاصی تبعیت می‌کند که عدم درک آن ویژگی‌ها، و نیز تحول این زبان موجب تعارض برخی روایات شده‌است. عامل دیگر، مرتبط با مبدأ صدور روایات است، معصومان به انگیزه‌های مختلف گاه حکم واقعی را مخفی نگه‌داشته و سخن خویش را در قالب توریه و تقیه مطرح کرده‌اند و گاه رعایت ظرفیت مخاطب، و بیان تدریجی احکام، موجب احساس تعارض برخی روایات شده‌است. تحریف و جعل احادیث و وجود کذابان، ادراج و تقطیع و نیز فراموشی و غفلت راویان از دیگر اسباب ایجاد تعارض است. شرایط زمانی و مکانی صدور حدیث، و تاثیر آن درتغییر موضوعات، ملاکات و متعلقات احکام از نکات مهمی است که در این بحث به آن پرداخته شده‌است. تحقیق حاضر موجب تغییر نگاه فقیه در مقام استنباط نسبت به اخبار متعارض خواهد شد.

در مود فهم قرآن، نظرات متعددی ارائه شده است. عده ای را عقیده بر آن است که قرآن، کتابی نامفهوم است. گروهی در صدد بیان معانی باطنی قرآن کریم برآمده و دست به تأویلات مخرب و لجام گسیخته زده اند. هدف در این نوشتار شناخت عوامل و زمینه های پیدایش فهم های متعدد در طول تاریخ و یافتن نقاط ضعف و انحرافی از یک سو و بهره گیری از شیوه های معتبر در دانش فهم قرآن است؛ تا از این طریق به رأی معتدل و میانه ای در زمینه ی فهم قرآن دست یافت.اختلاف در فهم قرآن که پس از رحلت پیامبر(ص) آغاز شد، در عصر تابعان رشد و گسترش بیشتری یافت. بحث های کلامی به علت فتح کشورهای جدید و برخورد مسلمانان با فرقه های مختلف اوج گرفت و در زمان خلفا، فلسفه ی یونانی به عربی منتقل شد. از این جهت در عهد عباسیان بحث های عقلی و فلسفی رشد کرد و در همین زمان هم تصوف، ظاهر شد و بعضی از مردم به ریاضت و مجاهدت با نفس روی آوردند. در این میان، گروه سومی از مردم به حدیث روی آوردند و فهم قرآن را منحصر در معصوم(ع) دانستند. این در حالی است که در عصر ما بر اثر توسعه ی علوم و دانش های تجربی، و برخورد با فرهنگ غرب به تفسیر علمی و هرمنوتیکی روی آوردند.در پی این تغییر و تحولات، هر گروهی با گرایش فکری خاص خود به تفسیر قرآن روی آوردند؛ گروهی با روایات، عده ای با مباحث کلامی، برخی با مباحث عقلی و فلسفی و عده ای دیگر با صوفی گری به تفسیر قرآن پرداختند. از این رو عوامل داخلی و خارجی متعددی دست به دست هم دادند و اختلاف در فهم قرآن پدید آمد.بررسی شیوه های گوناگون، در فهم قرآن نشان می‌دهد که بسیاری از مطالب آنان خالی از انحرافات و خطاهای فکری نیست، زیرا در میان آنها تحمیل آرا و افکار، یا تفسیر به رأی نیز به چشم می‌خورد و این خود خطری بزرگ برای دین اسلام و معارف حقیقی قرآن محسوب می‌گردد. اگر چه پیشرفت و گسترش مباحث علمی و دینی را نمی‌توان نادیده گرفت. اگر عوامل اختلاف در فهم قرآن به صورت منسجم جمع بندی شود و از زوایای مختلف و بدون یک جانبه نگری، از سر تعمّق به مسائل، نظری افکنده شود، می‌توان به شیوه ی صحیح فهم قرآن دست یافت. توجه به مباحثی از قبیل تفسیر به رأی، تأویل، معرفت ظاهری، معرفت درونی، باطن و هرمنوتیک نشان می‌دهد که شیوه ی صحیح در فهم قرآن در گرو خود داری از تحمیل پیش فرض ها و آراء در فهم قرآن، جاری نمودن قرآن در همه ی زمان ها و مکان ها و توجه به شأن و منزلت والای اهل بیت پیامبر(ص) می‌باشد.

امام رضا (علیه السلام) در میان اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) بین شیعیان به ویژه ایرانیان جایگاه خاصی دارد و عالم آل محمد (صلی الله علیه و آله) نام گرفته است. حرکت‌های فرهنگی و علمی آن حضرت (علیه السلام) در جهت گسترش مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام)بر کسی پوشیده نیست و هرچه که پیرامون شخصیت آن حضرت (علیه السلام) فعالیت علمی و پژوهشی انجام گیرد ارزشمند است. گنجینه باقیمانده از آن حضرت (علیه السلام) پر از گوهرهای ناب و شایسته‌ای است که می‌تواند برای همگان سودمند باشد. بررسی سخنان امام رضا (علیه السلام) از منظر توجه به شواهد قرآنی در کلام آن حضرت (علیه السلام) یکی از این فعالیت-هاست. اینکه آن حضرت (علیه السلام) تا چه حد از شواهد قرآنی به صراحت استفاده نموده است و تا چه حد به شکل غیرصریح محتوای قرآن را در کلام خود گنجانده اند ، مورد توجه این پژوهش می‌باشد. در این پایان‌نامه دو امر بیش از هر چیز مورد تأکید قرار گرفته است ؛یکی ارائه نمایه‌ای اجمالی از سخنان آن حضرت (علیه السلام) و آشکار ساختن استنادات قرآنی صریح و غیرصریح وی در آن نمایه و دیگر شرح و توضیح برخی از این استنادات در حد توان خود. البته باید گفت که استنادات صریح امام رضا (علیه السلام) در بیان اصول دین و استنادات غیرصریح ایشان در شرح فروع دین و اخلاقیات بیشتر است . البته جا دارد که بگوییم برای هر سخنی از آن حضرت (علیه السلام) می‌توان به راحتی اثری از قرآن را یافت.واژگان کلیدی: امام رضا (علیه السلام)، استنادات، قرآن، صریح، غیرصریح.

تحقیق و نگاشتۀ پیش روی شما همانطور که عنوان آن مشّخص می‌باشد مربوط می‌شود به بررسی و تفحص آیاتی از قران شریف که مرتبط با جنگ خندق (غزوۀ احزاب) می‌باشد و در آن سعی شده است حتّی الامکان جنگ خندق از نگاه قرآن مورد کنکاش قرار گیرد؛ و قسمت اصلی دیگر آن نیز به آن دسته از روایات و احادیثی می‌پردازد که از معصوم(علیه السلام) در مورد این غزوه صادر شده است.اهمیّت موضوع را می‌شود به راحتی درک کرد اگر به این مهم توجه شود که خداوند متعال 30 آیه اختصاصاّ در حواشی این غزوۀ مهم و تاریخی که نقطۀ عطف پیروزی‌های لشگر اسلام بر کفر نیز به شمار می‌آید نازل کرده است و کاربرد این موضوع نیز در ابعاد مختلف زندگی روزمرّه و اجتماعی و در نحوۀ تفکرّ و تصمیم گیریهایی مختلف از جمله ابعاد سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و نظامی و... می‌باشد.هدف از اجرای این موضوع همانطور که در مقدّمه نیز آمده است، بررسی جزء به جزء آیات قرآن کریم که در ارتباط با جهاد فی سبیل الله نازل شده می‌باشد، باشد که در دیگر ابعاد نیز به صورت دقیقتر آیات قرآن مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.روش انجام کار نیز به صورت تحقیق کتابخانه ای می‌باشد و نتایج به دست آمده نیز که بعد از بررسی پژوهش مشخّص می‌شود عبارتند از: روش شدن ذهن خواننده از فضای کلّی مدینه بعد از هجرت رسول الله و وضعیت دشوار مسلمانان در آن برهه از زمان و پرداخته شدن به کلّ آیات و احادثی که پیرامون و حول این غزوه حتّی الامکان قابل دستیابی بوده‌اند.

ارزشمندترین سرمایه ما مسلمانان قرآن مجید است و یکی از منابع مهم بهره‌وری از قرآن به کارگیری سنت یعنی احادیث پیامبر( ص) و اهل بیت(ع) اوست. ما روایات زیادی در زمینه‌های مختلف داریم. احادیث و روایاتی که از راویان شیعه و سنی نقل گردیده که از جمله آنها روایاتی است که در تفسیر قرآن می باشد و اکنون تحت عنوان کتب تفسیر روایی در اختیار ما قرار داده شده است. رساله حاضر پژوهشی است به ذکر و بررسی روایتهای مشترک فریقین در تفسیر دو سوره (مریم و طه) در جزء 16قرآن می‌پردازد.این تحقیق در راستای دست یابی به مشترکات روایی فریقین در جهت تقریب مذاهب و با هدف بسترسازی، برای برقراری اتحاد میان شیعه و سنی و نزدیک ساختن دیدگاه‏های آنان به یکدیگر تدوین گشته است. از دید نویسنده اشتراک دیدگاه‏های مفسران شیعه و سنی در تفسیر پاره‏ای از آیات و استنادات واحد آنان، بهترین دلیل بر این مدعا به شمار می‏رود؛ اتخاذ چنین روشی باعث می‏گردد که نقاط ضعف و قوت این دیدگاه‏ها و برداشت‏ها روشن‏تر بشود و استنباطات و پژوهش‏های آنان با صحت بیشتری مقرون گردد .این تحقیق به روش کتابخانه‌ای و فیش برداری صورت گرفته استکه پس از فیش برداری و استخراج مشترکات، تجزیه وتحلیل، و با استفاده از بعضی تفاسیر تحلیلی هردو فرقه،‌ به نقد آن احادیث پرداخته شده است این پژوهش در سه بخش تنظیم شده است : بخش اول: کلیات؛ بخش دوم: سوره مریم؛ بخش سوم: سوره طه، خاتمه و نتائج.شیعه و سنی دارای مشترکات زیادی می باشند که در سوره مریم از مجموع 25 روایت، 5 روایت مشترک وجود داشت و در سوره طه از مجموع 30روایت، 10 روایت مشترک پیدا و تجزیه و تحلیل شد.

«آیت الله معرفت» در «التفسیر الاثری الجامع» روشی جدید در تفسیر قرآن ارائه می دهد، ویتفسیر را زدودن ابهام از لفظ مشکل می داند و به طور کلی روش های تفسیری را به دو بخش اثری و اجتهادی تقسیم می کنند ، ایشان ، هم لفظ قرآن و هم معنای آن را وحیانی می داند ، قائل به امکان فهم قرآن وجو از تفسیر است ، به وجود بطن در قرآن کریم معتقد است و آن را بر خاسته از مولول های التزامی کلام ، از نوع لزوم غیر بیّن می داند ، معتقد به عدم تحریف قرآن بوده و برای سیاق نقش مهمی در دستیابی به مدالیل الفاظ و رسیدن به مراد واقعی کلام قائل است ، ظاهر قرآن را حجت می داند ، معتقد به حجیت قول پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) در تفسیر بوده ، همچنین قول صحابه و تابعین را با وجود شرایطی معتبر می داند. آیت الله معرفت از روایات در تفسیر، بیشترین بهره را برده است اما اولین روشی که از آن استفاده نموده روش قرآن به قرآن است ، وی متقن ترین منبع برای تبیین و تفسیر قرآن را ، خود قرآن می داند ولی بارزترین روشی که در تفسیر آیات به کار می گیرد روش روایی است ، اما در کنار این روش از روش تفسیر اجتهادی که آن را متکی بر درایت و عقل می داند ، نیز استفاده نموده ، از جمله در نقد و بررسی روایات. گرایش‌هایی نیز در تفسیر وی به چشم می خورد از جمله اینکه ایشان مباحث متعدد فقهی و کلامی را پیش کشیده ، توضیح می‌دهد. وی تفسیر عرفانی را در نهایت ، پذیرفته و آن را از باب تداعی معانی می داند و گاهی نیز به تفسیر عرفانی آیات اشاره می نماید ، از لغت و ادبیات عرب نیز استفاده نموده، با نگرشی اعتدالی به تفسیر علمی از آن نیز بهره می گیرد ، همچنین مباحث تربیتی و اخلاقی را مطرح نموده از علوم قرآن و آراء سایر مفسران نیز استفاده می کند ، وی علاوه بر اسلوب ترتیبی که اسلوب غالب این تفسیر است ، گاهی به تفسیر موضوعی نیز می پردازد ، ایشان در بهره گیری از روایات ، آنها را بدون چون و چرا نمی پذیرد بلکه آنها را دارای آفاتی دانسته و مورد نقد و بررسی قرار می دهد و در این راه از مبانی نقدی چون عرضه روایات بر قرآن ، عرضه بر سنت قطعیه ، عرضه بر عقل و عرضه بر قطعیّات علمی و تاریخی و نیز از نقد سندی استفاده می کند ، در نهایت می توان گفت که روش کلی این تفسیر ، روایی- اجتهادی است.

یکی از روش‌های هدایتی قرآن، بر طرف کردن توهمات ناشی از جهل انسان‌ها و اصلاح عقاید آنان است. توهماتی که اگر برطرف نشود به سعادت انسان خدشه وارد می‌کند. این اصلاح اشتباه به استدراک مشهوراست. از ادوات آن «لکنّ» و «لکن»است که حدودا 130 بار در آیات قرآن کریم به‌کار رفته است. پژوهش حاضر به بررسی استدراکات و دفع توهماتی پرداخته است که با «لکنّ» صورت گرفته است. آیاتی که بیانگر اعتقادات اشتباه ناشی از توهم است، موضوعات گوناگونی را دربرمی‌گیرد که بیشترین آن مربوط به خداشناسی است. انسان‌شناسی، نبوت، معاد و جهان‌شناسی به ترتیب در مرتبه بعد قرار می‌گیرد. مبحث خداشناسی، اصلاح توهمات پیرامون صفات ثبوتی و سلبی خداوند را در بر‌می‌گیرد. در مبحث انسان‌شناسی انسان‌ها بر اساس عقاید و اعمال به سه گروه مومنان، منافقان وکافران تقسیم شده‌اند، تا با تصحیح نگرش در این زمینه، انسان خود و خدای خود را بهتر بشناسد. دفع توهمات پیرامون امکان و اثبات وقوع معاد و چگونگی حال افراد هنگام برپایی قیامت به منظور افزایش یقین نسبت به معاد و آمادگی برای سعادت واقعی صورت گرفته است. توهمات پیرامون نبوت عامه شامل مباحث عصمت و علم انبیا، اشتراک و تمایز ادیان و رفتار مردم در برابر دعوت انبیا است. نبوت خاصه مشتمل بر دلایل نبوت پیامبر اسلام (ص)، تایید معجزه‌ی پیامبر اسلام (ص)، آداب معاشرت با پیامبر اسلام (ص) است. تصحیح نگرش نسبت به موضوع نبوت سبب می‌شود انسان برای گذر سعادتمندانه از مسیر دنیا تا قیامت رهبران الهی را شناخته و در مسیر هدایت به آنان اقتدا کند.

پیامبرعظیم الشأن اسلام (ص) از پیامبران اولوالعزم و آخرین فرستاده الهی بوده ودر تمام دوران رسالتش پیوسته به فکر هدایت امت بودند. آن حضرت در این راه زحمات ومصیبتهای فراوانی را برای ساختن تمدن اسلامی بر پایه عدالت به جان تحمل نمودند؛ تا جائی که مورد آزار واذیت قوم خویش قرار گرفتند.با این حال آن بزرگوار هیچگاه درباره آنان زبان به نفرین نگشودند؛وپیوسته کلامشان هدایت آنان بود. بخشی از مأموریّت های آن حضرت در ابعاد تبلیغی، تربیتی، حقوقی، اقتصادی واعتقادی بوده و برخی دیگر در ابعاد دیگری تجلی کرده است. مأموریّت های کلی که با فرمان «قل» آغاز شده سیصدو بیست وهشتبار خطاب به رسول خدا در ابعاد مختلف و در سایر اشکال حدود دویست ونوزده بار بوده است.این مأموریّتها ابتدا در منطقه ام القری (مکه معظمه) به مدت سه سال به طور سری ادامه داشته،تا اینکه بعد از سه سال دعوت علنی برای دعوت خویشاوندان نزدیک شروع شد؛ وپس از آن دعوت عمومی در ابعاد مختلف ادامه داشت.پیاده کردن مفاد این مأموریّت ها در دوران رسالت پیامبر اسلام الگویی برای تمام بشریت،وهدایت آنان ودر نهایت معرفی دین اسلام به عنوان کامل ترین وآخرین ادیان آسمانی شده است؛که می تواند داعیه جهانی شدن را داشته باشد. پیامبر اسلام در مأموریّت هایشان در کنار قرآن عترت را به عنوان راهنمای آن معرفی فرمودند و برای جلوگیری از گمراهی مسلمانان تمسک به آن دو را گوشزد، و با تعیین جانشین حراست از جامعه نوپای اسلامی را مورد تأکید قرار دادند.

تربیت، از مهمترین و حساسترین شاخه‌های علوم رفتاری است. «عاطفه»، حالت احساسی و روانی پیچیده‌ای است که حاصل تعامل بین عوامل محیطی، فرایندهای زیستی و سیستم شناختی است، که اغلب با مولفه‌های روانی، جسمی و رفتاری همراه است. تربیت عاطفى، به معنای اتخاذ تدابیر مقتضى، جهت فراهم ساختن شرایط مساعد، براى رشد عواطف مثبت و کنترل و هدایت عواطف منفی؛ به عبارت دیگر، «تربیت عاطفی»، به معنای شکوفاسازى عواطف با راهنمایی عقل و شرع است، تا جلوی افراط و تفریط‌های عاطفی گرفته شود. هدف از انجام این تحقیق، استخراج و شرح دیدگاه‌های قرآن کریم و حدیث در مورد روش‌های تربیت عاطفی، با تأکید بر عواطفی چون محبّت، خشم و ترس می‌باشد. روش این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است و روش جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق، مبیّن آن است که سه راهکار شناختی، عاطفی و رفتاری در تربیت عاطفی عواطف محبت، خشم و ترس وجود دارد که برخی از راهکارها اشتراکی و برخی اختصاصی هستند. شناخت اوصاف جمال و کمال خداوند، ایمان و أنس با پروردگار و اصل صبر، راهکاری است که در تربیت عاطفی هر سه عاطفه‌ی مذکور کاربرد دارد، اما ارضای نیاز عاطفی فرزند و همسر، آگاهی از فواید فرونشاندن خشم، تغییر در حالات رفتاری و روانی، استفاده از اصل استغفار، رعایت اعتدال در خوف و رجا، شناخت حقیقت مرگ...، روش‌های اختصاصی تربیت عاطفی به شمار می‌روند. تربیت عاطفی، عواطف انسان را جهت‌دار(الهی و انسانی) و تعدیل شده می‌کند، و نقش تعیین کننده‌‌‌ای در سالم‌‌‌سازی روابط اجتماعی دارد.از دیدگاه‌ تربیتی اسلام،‌ احساس‌ و ادراکات ‌حسی‌ ریشه‌ی‌ بیولوژیک‌ و فیزیولوژیک‌ دارد، مثل‌ احساس‌ گرسنگی‌ و احساس‌ تشنگی...‌، که غیرارادی‌ یا نیمه‌ ارادی‌اند، اما عاطفه،‌ منشاء معرفتی‌ دارد و جز پس از معرفت و شناخت پدید نمی‌‌‌آید و ویژه‌ی‌ حیات‌ انسانی‌ است، مانند عاطفه‌‌‌‌ی فداکاری‌ و ایثار، عاطفه‌‌‌ی‌ شجاعت‌ یا عاطفه‌‌‌ی‌ عشق‌ الهی‌، که اولاً، انسان نسبت به آنها آگاهی‌ دارد، ثانیاً، بروز این عواطف‌ در رفتار انسان‌، ارادی‌ است ازاین‌‌‌رو، یکی از ویژگی‌‌‌های بارز عواطف، که باعث امتیاز انواع عواطف از هم می‌‌‌شوند، مسأله‌‌‌ی شناخت است، بنابراین عاطفه‌ی محبّت، زمانی درک می‌‌‌شود که شخص، شناختی از محبوب و صفات او داشته باشد؛ بر این اساس، احساس حُبّ به این دلیل به وجود می‌‌‌آید که فرد احساس می‌‌‌کند که نسبت به او احسان شده است، و حالت تنفّر و انزجار، زمانی پدید می‌‌‌آید که فرد احساس ‌‌‌کند که در حقّ او تهدیدی واقع شده است، و چون که خداوند سرچشمه‌‌‌ی تمام کمالات و زیبایی‌‌‌ها است، مومن بیشترین محبت‌‌‌ها را نثار او می‌نماید.

احمد بن محمد بن سعيد مشهور به ابن عقده كوفي(249-332ه.ق) از بزرگترين محدثان و حافظان حديث در حوزه حديثي شيعه ميباشد . وي با سفر به شهرهاي مختلف از جمله بغداد از اساتيد بزرگي مانند طبراني ، ابن ابي الدنيا و غيرهاستفاده كرد و پس از آنكه در فنون مختلف از تفسير ، حديث و رجال متبحر گشت ، به كوفه،زادگاه خود بازگشت و به تاليف و تصنيف كتب مشغول گشت. از وي بيش از چهل تصنيف به ثبت رسيده كه غالب آنان در طول حوادث روزگار از بين رفته اند . لكن نظرات و آراء وي در كتب محدثان باقي مانده است.در اين پژوهش با تكيه بر جايگاه رجالي وي ، كوشيده شده ، اعتبار آراء وي در علم رجال به عنوان يك رجالي معتبر ثابت گردد ‌و آنگاه نظريات رجالي وي با تتبع در جوامع روايي و رجالي مورد بررسي و تحقيق قرار گيرد.