جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش با رویکردی تطبیقی و تحلیلی انجام می‌شود و به بررسی مفهوم قدرت و پیروزی الهی در قرآن کریم، عهد عتیق و عهد جدید می‌پردازد. ابتدا، تحلیل مفاهیم قرآنی با استفاده از روش تفسیر موضوعی صورت می‌گیرد؛ بدین منظور، آیات مرتبط با قدرت مطلق خداوند، پیروزی الهی، و ارتباط آن‌ها با ایمان و عمل صالح استخراج و تحلیل می‌شوند. سپس، مطالعه متون عهد عتیق و عهد جدید با تمرکز بر مفاهیم قدرت و پیروزی، به‌ویژه در ارتباط با ایده «قوم برگزیده خدا» در عهد عتیق و ابعاد معنوی و نمادین پیروزی در عهد جدید، انجام می‌گیرد. برای این بخش، از روش تحلیل محتوای متون مقدس و مطالعه تفاسیر معتبر استفاده می‌شود تا زمینه‌های توافق و اختلاف میان این متون روشن گردد. در مرحله بعد، مقایسه تطبیقی میان دیدگاه‌های قرآنی و عهدین صورت می‌گیرد تا تمایزات اعتقادی، اخلاقی و جهان‌شمولی پیام قرآن در مقابل خاص بودن پیروزی در عهد عتیق و معنویت‌گرایی عهد جدید برجسته شود. همچنین، تاثیر این تفاوت‌ها بر ساخت هویت دینی در اسلام، یهودیت و مسیحیت و رابطه انسان با خداوند و جامعه مورد بررسی قرار می‌گیرد. پژوهش با استفاده از منابع تفسیری، کلامی و تاریخی انجام می‌شود و از دیدگاه‌های متخصصان ادیان تطبیقی بهره می‌گیرد. در نهایت، نتایج تحقیق در قالب تحلیل علمی و تطبیقی ارائه می‌شود تا سهم این پژوهش در مطالعات تطبیقی ادیان و تسهیل گفتگوی فکری میان پیروان ادیان الهی مشخص گردد. روش اجرا شامل گردآوری داده‌ها از متون اصلی (قرآن، تورات و انجیل)، تحلیل محتوای آن‌ها، و مقایسه تطبیقی است که به طور نظام‌مند به پرسش‌های اصلی و فرعی پاسخ می‌دهد.

اهمیت مجاز به تخیل وخلاقیت ادبی محدود نمی‌شود، بلکه فراتر از در واقیت ریشه دارد واین مجاز عامل مهمی در رشد زبان ومفاهیم واژگان وساختارهای آن به حساب می‌آید. از این‌رو مجاز در بیشتر موارد ودر طول زمان، عامل گستره‌ی زبانی است واز این‌رو انکار وجود مجاز در زبان، انکاری به دور از موازین علمی است، زیرا امکان ندارد که زبانی، بدون آن رشد کند. واز اینجاست که اهمیت مجاز واستعاره وبررسی آن، چه در سطح درونی زبان باشد، چه در سطح زبان خارج، از نظر نگاه انسان به جهان وچیزهای پیرامونش، نشأت می‌گیرد. علمای قدیم ومتأخر در صحت وقوع مجاز در لغت وبه تبع آن در کلـام خدای سبحان اختلاف کرده‌اند، گروهی از علما منکر وقوع آن در زبان عربی به طور عام ودر قرآن کریم به طور خاص شده‌اند وبه دلایل متعددی استناد کرده‌اند. به نظر می‌رسد موضوع مجاز بین رد وتایید از یک مسئله اعتقادی ناشی می‌شود. ظاهرگرایان با رویکرد تشبیهی خود مجاز را در تمام قرآن رد کردند وبرخی از شافعیان، ونیز برخی از مالکیه وابومسلم اصفهانی از معتزله با آنها موافق بودند. در این بین وهابیت هم به تبع آراء ابن تیمیه از منکران مجاز در قرآن به شمار می‌آیند. در حالی که اکثریت، شیعیان امامیه، اکثر معتزله ومتکلمان موافق با آنان، مشتاق اثبات وجود آن در قرآن بوده‌اند وتحقیق ثابت می‌کند که سبک قرآنی آن گونه که بر اساس واقعی است. قرآن به طور اجتناب‌ناپذیری، حاوی کلمات وعبارات مجازی فراوانی است. اگر مجاز از قرآن ساقط شود نصف زیبایی‌های آن از آن ساقط می‌شود، اهل بلاغت اتفاق دارند که مجاز از حقیقت فصیح‌تر است واگر قرآن خالی از مجاز باشد، آن فصاحت وبلاغت لازم را نخواهد داشت. از طرف دیگر بهترین دلیل بر امکان امری، وقوع آن است ودر قرآن آیات فراوانی می‌یابیم که در آنها از انواع مجاز استفاده شده است. واین همان دیدگاه علمای بلاغت شیعه امامیه می‌باشد.

قرآن کریم اولین مصدر دریافت معارف الهی و ثقل اکبر در تمام زمینه ها و مخصوصا در تربیت انسان کامل است. با توجه به توصیه های فراوان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)و ائمه اطهار علیهم السلام در مورد تلاوت قرآن برای بهره گیری تربیتی از تعالیم این کتاب آسمانی، اما با این حال بسیاری از مسلمانان تنها به خواندن قرآن و کسب ثواب ظاهری از آن بسنده نموده و در نتیجه خود را از دریای عمیق تعالیم و سرمایه های عظیم این کتاب حیات بخش محروم می سازند. بر اساس رویکرد تربیتی به کتاب الهی این سوال مطرح می شود که کسب چه مقدمات و رعایت چه آدابی باعث ارتقای سطح تعامل با کتاب الهی و بهره گیری معنوی از تلاوت آن می شود. این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی در پردازش و کتابخانه ای و اسنادی در استخراج،بر اساس آیات و روایات و تاکید بر آراء امام خمینی رضوان الله تعالی علیه در مجموعه آثار ایشان، به تبیین مستندات قرآنی و روایی امام خمینی (ره)درباره آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن پرداخته است. در نتایج این جستار،آداب تلاوت به نه دسته تقسیم شده است که عبارت است از آداب باطنی (یقظه، شناخت، اخلاص، صبر و توسل) و آداب ظاهری (تمهید ، قرائت، تدبیر و مربی ربانی) و ذیل هر ادب تلاوت، سخنان امام خمینی(ره) و آیات و روایات مرتبط با آن بخش بیان شده است.

در این پژوهش به بررسی منشأ دین بر اساس نظریه فطرت وپاسخ به شبهات آن پرداخته خواهد شد. مسئله اصلی پژوهش این است که آیا خدا دین را از طریق وحی در اختیار انسان نهاده است، یا آیا گرایش انسان به دین صرفا محصول عوامل اجتماعی و فرهنگی است یا ریشه‌ای طبیعی در ساختار انسانی دارد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و کتابخانه‌ای است و داده‌ها از منابع علمی معتبر، کتاب‌ها و مقالات پژوهشی گردآوری شده‌اند. یافته‌ها حاکی از این است که گرایش به دین بخشی از طبیعت انسان است هرچند در جوامع و فرهنگ‌های مختلف به شیوه‌های متفاوت ظهور یافته است. علامه طباطبایی و شهید مطهری بر نقش فطرت در باور‌های دینی تاکید داشته اند. این پژوهش چارچوبی علمی برای درک ریشه‌های دین ارائه خواهد داد که شناخت دین محدود به عوامل محیطی و اجتماعی نیست و بعد فطری انسان نیز نقش اساسی دارد. مخالفین این نظریه الحاد و بی دینی برخی افراد و نیز کثرت و تنوع ادیان و نقش تعیین کننده تربیت در جوامع مختلف را دلیل فطری نبودن دین عنوان کرده‌اند. که طرفداران نظریه فطرت در پاسخ آن‌ها به موانع رشد فطرت و علل افول آن اشاره کرده‌اند.

این پژوهش، تحلیلی انتقادی بر کتاب «یهودیان و قرآن» اثر مئیر میخائیل بَراَشر، مستشرق یهودی، ارائه می‌دهد. بَراَشر در این کتاب تلاش می‌کند تا جایگاه یهودیان و تأثیر یهودیت بر آموزه‌های اسلامی را از منظر قرآن بررسی کند. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی با تکیه بر تحلیل محتوای متون، بررسی تفاسیر معتبر اسلامی و مقایسه رویکردهای مختلف است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اثر بَراَشر با کاستی‌های روش‌شناختی جدی روبرو است؛ از جمله استناد ناکافی به منابع معتبر اسلامی، به‌ویژه منابع شیعی، تفسیر جانبدارانه و تقلیل‌گرایانه آیات قرآنی، و بی‌توجهی به سیاق تاریخی و ساختار معنایی متون. این کاستی‌ها منجر به ارائه تصویری ناقص و گاه تحریف‌شده از روابط یهودیت و اسلام شده است. محورهای اصلی این پژوهش عبارتند از: بررسی گزینشی و جانبدارانه آیات قرآن مرتبط با یهودیت و نادیده گرفتن تفاسیر معتبر اسلامی؛ نادیده گرفتن زمینه‌های تاریخی و فرهنگی نزول آیات؛ غفلت از منابع و تفاسیر شیعی، به‌ویژه روایات و آموزه‌های ائمه اطهار، در تحلیل آموزش‌های اسلامی؛ ارائه مقایسه‌های تطبیقی ناقص بین شریعت اسلام و یهود. این پایان‌نامه با ارائه نقدی دقیق و مستند بر کتاب بَراَشر، بر ضرورت توجه به منابع اصیل، تفاسیر متنوع، و زمینه‌های تاریخی و اجتماعی متون برای درک دقیق و بی‌طرفانه از روابط بین یهودیت و اسلام تأکید می‌کند. این پژوهش همچنین با روشن کردن نقاط ضعف دیدگاه‌های بَراَشر و ارائه رویکردهایی برای تفسیر بی‌طرفانه متون، مسیر را برای پژوهش‌های آتی در این حوزه هموار می‌سازد.

پس از فاجعه هولوکاست الهیات یهودی با یکی از عمیق ترین بحران های معنایی و اعتقادی خود مواجه شد نابودی شش میلیون یهودی در جریان این رویداد پرسش های بنیادینی را درباره حضور عدالت و قدرت خداوند در جهان برانگیخت و بسیاری از مفاهیم سنتی در الهیات یهودی مانند پیمان انتخاب قوم بنی اسراییل و عدالت الهی را به چالش کشید.الهیات پساهولوکاست تلاشی است برای پاسخ به این چالشها از طریق بازخوانی متون مقدس نقد سنتهای کلامی پیشین و بازتعریف رابطه خدا و انسان در پرتو تجربه ی رنج عظیم در این رویکرد متفکرانی چون ریچارد روبنشتاین الی ویزل وآوی ساگی دیدگاه های متنوعی ارائه داده اند از انکار دخالت مستقیم خدا در امور هان تا تاکید بر هم دردی الهی و مسولیت اخلاقی انسان بررسی رویکردهای مختلف الهیات پساهولوکاست نشان می دهد که یهودیت معاصر در حال بازساری بمیان های خود بر مبنای تجربه تاریخی و گفت وگویی نو با مفاهیم سنتی است.

یکی از اصلی‌ترین مباحث مطرح شده در قرآن، بحث معاد و قیامت است. از روش‌های قرآن برای بیان معارف مربوط به قیامت، ذکر اسامی متعدد برای این روز است تا ترسیم دقیقی در مجموع آیات، از آن روز عظیم و حوادث فوق‌العاده و تکان دهنده آن کرده باشد. البته «نام» در اینجا به معنی اسم خاص (یا به تعبیر ادبیات عربی «علم شخص)» نیست، بلکه معنی وسیع‌تری دارد که نام‌های توصیفی را نیز شامل می‌شود، یعنی عناوینی که متکی بر اوصاف آن روز و ویژگی‌های آن است. کثرت اسامی قیامت برای تکرار کلمات و مترادف و متشابه‌گویی نبوده است؛ بلکه هر یک از این اسماء و خصوصیات، دارای حکمتی است که خود وسیله آگاهی خردمندان و گشایش رازی از اسرار آفرینش و کشف معنایی از معنای خلقت و درک مرحله‌ای از مراحل معاد است. در این پژوهش ما از منظر دانش معناشناسی، به اسامی قیامت در قرآن کریم اشاره می-کنیم که معانی هر یک از آنها، حادثه و حالتی از آن روز را برایمان توصیف می‌کند. حوادثی که نوعی هشدار برای عملکرد صحیح در زندگی ما به حساب می‌آیند. حالاتی که اگر انسان به تفکر در آنها بپردازد، هرگز از فرمان پروردگار خویش سرپیچی نمی‌کند تا مبادا در روز قیامت به آن دچار شود و اینکه هریک از این اسامی دارای حکمتی است که در قرآن برای بندگان ذکر شده است.

همانطور که می دانیم نیاز جامعه جهت آشنایی با تفکر و اندیشه های متفکران مسلمان، امری اجتناب ناپذیر است. زیرا آشنایی با این اندیشه ها زمینه تحقق علم بومی را فراهم می کند. تا چندی پیش پارادایم واقعیت اجتماعی، پارادایم غالب فضای جامعه ایران بود و پوزیتیویسم بر اریکه علم تکیه زده و تنها راه شناخت علمی را حس و گزاره های آزمون پذیر می دانست. اکنون چندی است که سکه پوزیتیویسم از رونق افتاده، و به مدد دیدگاه های پست مدرن بحث تکثر روش ها مطرح شده است. و غیر از حس و روش های تجربی، دیگر ابزار و مواد شناخت نیز جزء معرفت علمی مطرح شده اند. در چنین فضایی علوم اسلامی بار دیگر فرصت ظهور یافته، و توجه به علم بومی متناسب با زمینه های فکری و فرهنگی هر سرزمینی مطرح شده است (هلالی و زمانی، 1387). همچنین رویکرد روش شناختی در علوم انسانی و به ویژه جامعه شناسی به خوبی نمایانگر این معناست که نفس طرح اندیشه اجتماعی مسلمانان نه تنها ممکن، بلکه ضروری است. و باید در چارچوب پاسخگویی به مسائل و بر اساس اصول و دیدگاه های فکری ناشی از اندیشه اسلامی و تجربه متفکران مسلمان در بررسی مسائل اجتماعی در گذر زمان با این مسائل روبرو شد. و راه حل هایی در چارچوب ضوابط و معیارهای اسلامی برای آن پیدا کرد (آزاد ارمکی، 1389: 32). تفکر اجتماعی در طول حیات انسان به صورت های گوناگون وجود داشته و در هر دوره ای به نامی خوانده شده و به رنگی درآمده است. گاهی علم سیاست، و زمانی علم الاجتماع و یا فلسفه اجتماعی و یا فیزیک اجتماعی و امروزه جامعه شناسی نامیده شده است. ولی در هر حال علمای این علم به دنبال شناخت حیات اجتماعی بشر بوده اند (آزاد ارمکی، 1389: 9). شکل گیری هر نظریه اجتماعی که حاصل اندیشه اجتماعی بشر است، وابسته به یک سری عوامل معرفتی و غیر معرفتی می باشد. که برای فهم بهتر عوامل معرفتی باید به عوامل غیر معرفتی مانند شرایط تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی توجه جدی نمود. در واقع هر نظریه بازنمایی بستر های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی عصر خویش است. و ما نمی توانیم بدون در نظر گرفتن این زمینه ها، درباره نظریه ها صحبت کنیم. نکته ای که در این جا دارای اهمیت است، این می باشد که هرکدام از این نظریات متناسب با زیست بوم خود طراحی شده اند. بنابراین همه آن ها خاصیت جهانشمولی ندارند. برای مثال نظریات گئورگ زیمل برای پاسخگویی به چالش ها و سوالات جامعه برلین است، نه تهران و تبریز و اصفهان. از نظر لیوئیس کوزر ارزیابی درست یک اندیشه بدون فهم زمینه اجتماعی آن، اگرنه امکان ناپذیر، دست کم، غالبا دشوار است (کوزر، 1400: 15). ما به این دلیل چنین نظریاتی را می خوانیم که یا می خواهیم آن ها را بر اساس جامعه خودمان بومی کنیم، یا یک نظریه جدیدی تولید کنیم، و یا اینکه سعی در نقد و بررسی آنها داریم. یکی از متفکران مسلمان که دارای اندیشه اجتماعی است. و برای فهم بهتر نظریات او باید به همین عوامل معرفتی و غیر معرفتی اندیشه اش توجه نمود، عبدالرحمن بن خلدون حضرمی است. وی که متولد رمضان 732 هجری قمری در تونس می باشد، دارای نظریات مهمی در حوزه تاریخ و علوم اجتماعی است. ابن خلدون یک متفکر اشعری مسلک است و بسیاری از نظریه هایش ریشه در این مکتب کلامی دارد. اشعری یک مکتب کلامی اهل سنت است که در برابر معتزله تاسیس گردید. موسس این مکتب ابوالحسن اشعری می باشد. کلام اشعری سعی داشت حالت تعادلی میان نقل گرایی اهل حدیث و عقل گرایی معتزله ایجاد کند. موضوع خدا و مسئله صفات الهی، مسئله عقل و وحی و ملاک حسن و قبح، مسئله حادث یا قدیم بودن قرآن، مسئله رویت خداوند، مسئله جبر و اختیار و مسئله علیت از مباحث مهم کلام اشعری هستند (تسلیمی تهرانی و پارسانیا، 1399). هدف این پژوهش نمایان کردن ریشه های مکتب کلامی اشعری در نظریه پردازی های اجتماعی ابن خلدون، و نقد و بررسی آن ها از منظر مکتب تشیع می باشد. تا نشان دهیم که هر مکتب کلامی نوع خاصی از امتداد اجتماعی را با خود به همراه دارد، و بنابراین نظریات اجتماعی ابن خلدون به دلیل داشتن ریشه های اشعری ناتوان در حل مسائل اجتماعی جامعه شیعی ایران هستند. در نهایت طبق آنچه که بیان گردید ما می خواهیم در این پژوهش به این سوال پاسخ بدهیم که ریشه های اشعری اندیشه اجتماعی ابن خلدون چیست؟ و چه نقد هایی بر آن ها وارد است؟

مساله تَشْبیهْ وَ تَنْزیه یکی از مسائل مهم کلامی است. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و تمایلات بشری میل به تشبیه است. منشاء اعتقاد به تشبیه یا تنزیه بستگی به تصور انسان از ذات، صفات و افعال خداوند و میزان همانندسازی آن به انسان در جهت فهم وشناخت بهتر و ملموس تر از پروردگار دارد. اگر انسان قائل شود به این که خداوند در ذات و صفات شبیه انسان است قائل به تشبیه شده است و اگراین صفات را از خداوند سلب کند قائل به تنزیه شده است. نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و بارویکرد کلامی-تفسیری به جمع‌آوری داده‌ها به شیوه کتاب‌خانه‌ای و سپس به تحلیل و بررسی نظرات متکلمان و مفسران فریقین به مسئله تشبیه خدا به انسان در افعال اخلاقی پرداخته است. یافته‌های به دست آمده در این پژوهش که از تعالیم قرآن بدست می‌آید این است که خدا در قرآن به عنوان موجودی اخلاقی ترسیم و معرفی شده‌است. افعال اخلاقی خدا در قرآن شامل افعالی مانند اعطای نعمت، رفتار عادلانه، نظام پاداش و جزا و... در دنیا و آخرت و نسبت به همه یا برخی از انسان‌هاست. همچنین اخلاقی‌بودن خدا در قرآن هم از جهت نسبت دادن افعال اخلاقی به او و هم نفی افعال غیراخلاقی از او می‌تواند مورد توجه باشد.

از نظر زیست‌شناسان انسان جانداری دارای نطق و بیان است و به همین علت او را به عنوان حیوان ناطق می‌شناسند. از نظر استاد جوادی آملی قرآن کریم این تعریف را لایق انسان ندانسته و از وی به «حیّ متألّه» تعبیر نموده است و تفاوتش را با حیوان در عدم نابودی آن می‌داند. یعنی جنس روح آدمی که جنبه اصلی وجود وی را تشکیل می‌دهد «حیّ» است که هرگز نابود نمی‌شود. گرچه جسم آدمی، که جنبه فرعی وجود اوست، به مرور زمان از بین می‌رود و فصل ممیّز او از حیوان ناشی از «تألّه» او یعنی خداخواهی مسبوق به خدا شناسی او است. انسان وجودی حرفی دارد و قرآن کریم به فقر ذاتی و وجود حرفی انسان از یک سو و وجود مستقل و بی‌نیاز خدا از طرفی دیگر اشاره کرده است. درهای دوزخ و بهشت و طبقات آن ریشه در اخلاق و ملکات انسان دارد، یعنی انسان هر قدر بیشتر به ارزش‌های الهی و معنوی پای‌‌بند باشد، در طبقه برتری از بهشت قرار خواهد گرفت و هر قدر بیشتر از ارزش‌های الهی و معنوی تهی شود در مرتبه سخت‌تری از عذاب قرار خواهد گرفت. نعمت‌هایی که تحت عنوان بهشت در اختیار انسان مؤمن قرار می‌گیرد ارتباطی مستقیم با ظرفیتی دارد که به واسطه ایمان و عمل صالح برای بهشتی شدن ایجاد گردیده است. جهنم تجسم محرومیت انسان از نعمت‌های الهی است که محصول از دست دادن کمالات است. بهشت و جهنّم تجلی و تجسم اعمال جوانحی و جوارحی انسان است و از آنجا که درجه و رتبه انسان‌ها در کمال و نقص یکسان نیست، بهشت و جهنم نیز مراتب متعدد و متفاوتی دارد.