جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه ظهور منجی در بیش تر فرق و ملل به گونه ای خاص منعکس گردیده تا جایی که ترسیم زوایای آینده بشر، یکی از دغدغه های دایمی انسان عصر امروز گردیده است. ضرورت بیان این مسائل برای قشر جوان و وظیفه ای که بر عهده آن هاست، از اهم واجبات تلقی می گردد. دین اسلام از آیین هایی است که برای آینده بشر چهارچوب و فضای روشنی ترسیم کرده است. نگرانی آحاد جامعه اسلامی، غفلت نسل جوان، که سکانداران آینده جامعه بشری هستند، از زمینه سازی ظهور است. در این پژوهش تلاش بر این است تا با طرح سوالات متنوع، میزان آگاهی قشر جوان را بر مبانی فرهنگ مهدوی و انتظار بسنجیم. از طرف دیگر، بر آنیم تا تهدیدها و آسیب های مباحث ظهور را در میان جوانان به ارزیابی بنشینم و همچنین بدانیم آیا در نوع نگاه پسران و دختران به این مسایل تفاوتی وجود دارد، یا نه.

«آینده پژوهی»، علم و هنر کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فرداست. از ویژگیهای مهم این دانش، بهره گیری از ابزارهای علمی به منظور ترسیم چشم انداز متناسب با ارزش های حاکم بـر جامعه و برنامه ریزی برای نیل به جامعة مطلوب است. از این رو، جامعه شناسان آینده پژوهی را ابزار هدایت اجتماعی دانسته اند.اسلام نیز علاوه بر جامعة آرمانی، که نوید تحقق آن را در فرجام تاریخ داده است، از پیروان خود انتظار دارد که با الهام از شاخص های آن جامعـة آرمانی، بـه اقتضای امکانات و توانمندی اجتماعی خود، بکوشند تا در یک روند تکاملی حداقل هایی از ویژگیهای جامعة مطلوب اسلامی را محقق سازند. با الهام از آموزه های اسلامی همچون سنت های اجتماعی و صبغة عبرت آموزی آن و فلسفة انتظار، میتوان نوعی آینده پژوهی دینی را استخراج نمود که حاصل آن، ترسیم چشم اندازی دقیق از آینده ای آرمانی باشد. با قراردادن این آیندة مطلوب به عنوان هدف، میتوان آینده های مقدور را به عنوان حلقه های میانی نیل به ویژگیهای جامعة آمادة ظهور، طراحی و تعریف نمود.

اندیشه ورزان در راستای زمینه سازی برای ظهور منجی عالم بشریت، وظایف معتقدان به آن حضرت را به دو دسته تقسیم می کنند. دسته ای از وظایف، متوجه دولت ها و حکومت ها، و دسته ای دیگر مربوط به ملت ها و جوامع است. در این مقاله که به بحث درباره وظیفه افراد جامعه در قبال حضرت مهدی اختصاص دارد، ضمن طرح نظریه ای با عنوان «نظریه تغییر»، از ظهور منجی به عنوان مهم ترین و اساسی ترین تغییر و تحول در جهان یاد شده است. سپس بیان می شود که تحقق تغییر در امت ها به دست خداوند خواهد بود، اما لوازم و مقدمات آن به دست بشر و تحت اختیار اوست. آن گاه اثبات می کند لوازم و مقدماتی که در اختیار بشر بوده و زمینه ساز تحقق تغییر ـ که همان ظهور منجی است ـ عبارت است از «ایمان یا اعتقاد به مهدی» و دیگری، «عمل و رفتار مطابق و سازگار با این اعتقاد». هم چنین اصلاح رفتار شخصی و پیروی از اصول ارزش های اخلاقی و عدالت محوری در رفتار را به عنوان نخستین اقدام عملی و رفتار زمینه ساز فرد در راستای تحقق تغییر و ظهور منجی آخرالزمان معرفی می کند.

مقاله حاضر با طرح ادله گوناگون در مورد ضرورت زمینه سازی برای ظهور موعود بحث می کند و می کوشد ادعای کسانی را که اظهار می دارند آمادگی و زمینه سازی برای ظهور منجی ضرورت ندارد، ابطال سازد. این ادله عبارتند از: اثبات ضرورت زمینه سازی از دریچه فلسفه غیبت، تلازم وجوب عمل به تکالیف شرعی با ضرورت زمینه سازی، بی نتیجه بودن ظهور بدون زمینه سازی، لزوم زمینه سازی در قالب معرفی امام به مردم، دلالت ادله وجوب انتظار بر لزوم زمینه سازی. آخرین دلیل نیز ذکر نمونه هایی از وظیفه شیعیان نسبت به زمینه سازی در عصر غیبت است. با این ادله ثابت می شود که وظیفه شیعیان برای ظهور منجی بس سنگین است. البته این بار تنها بر دوش شیعیان سنگینی نمی کند، بلکه بر همه عدالت طلبان و ظلم ستیزان که به آرامش بشر فکر می کنند، فرض است تا جهان را برای طلوع خورشید عدالت گستر آماده کنند.

با پیدایش دولت به معنای مدرن آن، رفته رفته امکان یا امتناع پیدایش دولت مدرن دینی به بخشی از مباحث تئوریک علم سیاست تبدیل شد. از سوی دیگر، مذهب شیعی به طور خاص و دولتی که مبتنی بر آموزه های آن باشد نمی تواند در برابر مقوله ای چون انتظار یا تقیه سکوت کرده و سلبا یا ایجابا از کنار آن بی تفاوت بگذرد. از این رو لازم است در دل تئوری پردازی های متنوع درباره دولت دینی، سرفصلی نوین برای این موضوع های تاثیرگذار تعیین و تبویب گردد. البته در این نوشتار برای دقت بهتر و آسان تر در بحث، از میان ابعاد گوناگون دولت، یک بعد آن که «سیاست خارجی» است و از بین سویه های فراوان انتظار و تقیه، «جنبه های جمعی» آن، منظور نظر قرار گرفته است. بر همین اساس، در این نوشتار پس از تبیین امکان و معنای دولت منتظر، دو راهبرد اساسی پیش روی یک دولت منتظر تشریح شده است که در نهایت متناسب با استبدادی و ناعادلانه دانستن نظام و شرایط حاکم بر جهان، و نیز در اقلیت کمی و کیفی بودن یا نبودن دولت منتظر، یکی از این راهبردها معقول و مناسب تشخیص داده می شود.

جهان امروز با دو پدیده متعارض روبه روست. از یک سو عدل، انصاف و اخلاق در نیروهای اجتماعی و متن جامعه جهانی در حال رشد و فراگیری است. گرایش به معنویت و نیاز به منجی در همه ملت های توسعه یافته و نیافته، در حال گسترش است. از سوی دیگر، خودبینی، انحصارگرایی و توسعه طلبی، هنوز در میان برخی دولت ها دیده می شود. در چنین شرایطی به نظر می رسد، پریشانی، ناآرامی و اضطراب کنونی در عرصه بین المللی، محصول و نتیجه حاکمیت زبان قدرت و سیاست در تعیین وضعیت ملت ها، دولت ها و هنجارهای بین المللی است. این در حالی است که زبان عمومی مردم در سطح جهانی، زبانی مفاهمه جو و برخاسته از فطرت است. زبان فطرت، فلسفه ای غنی در مفاهمه و برخوردار از امکان ها و استعدادهایی است که خدای بزرگ، طینت همه آدمیان را به آن مفطور کرده است. در این راستا، انقلاب اسلامی پاسخی به ناکارآمدی زبان سیاست و قدرت در عرصه منطقه ای و بین المللی بود. کاربست زبان فطرت از سوی انقلاب اسلامی و ایجاد انگیزه برای زمینه سازی ظهور منجی بر اساس اصول فلسفه تاریخ اسلامی ـ شیعی، طرح جدید ایران برای عبور از وضعیت آشوب زده بین المللی است. استخدام زبان فطرت در گفتمان انقلاب اسلامی در راستای زمینه سازی ناشی از امکانات و استعدادهای مشترک فطرت در انسان هاست. چه این که فطرت، حامل میراثی مشترک در بشر و متضمن ظهور مفاهیم بین الاذهانی در انسان هاست. شاید به همین دلیل است که نقطه عزیمت همه تحولات از جمله زمینه سازی برای ظهور در گفتمان انقلاب اسلامی، توجه و تعمق در ظرفیت های فطرت است.بر این اساس، نوشتار حاضر می کوشد تا ظرفیت های انقلاب اسلامی در راستای زمینه سازی ظهور و قیام جهانی مهدی را با تاکید بر مولفه هایی هم چون فطرت و اصول فلسفه تاریخ اسلامی ـ شیعی، تبیین کند.

مهدویت و انتظار در رویکرد شیعی، تنها ناظر به آینده نیست؛ بلکه مکتبی تربیتی برای انسان معاصر است و به عنوان نظام تربیتی، اهداف، اصول و روش های خاصی دارد. این نوشتار، با هدف واکاوی و بازشناسی اهداف نظام تربیتی انتظار از میان روایات و معارف مهدوی با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است. از آن جا که آماده نبودن نفوس بشری برای پذیرش ولایت ائمه اطهار (ع) از عوامل غیبت به شمار می رود، انتظار به عنوان موهبتی الهی، برای رهایی از محرومیت ناشی از غیبت، درصدد تصحیح ارتباط آدمی با خلیفه الهی است؛ از این رو اهداف تربیتی متمرکز بر موضوع امامت و شامل معرفت و حب امام و اطاعت از اوست که هر یک به اهداف غایی همچون معرفت الهی، حب الهی و عبودیت و تقوای الهی می انجامند. همچنین برخی اهداف جزئی و واسطی نیز در این میان مطرح شده اند که عبارتنداز خودشناسی، دشمن شناسی، شناخت طبیعت، حب خویشتن، تولی و تبری و حب تمام موجودات، تحقق و وحدت خویشتن، تنظیم روابط با انسان های دیگر در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و بهره مندی صحیح از طبیعت.

تنها الگوی تربیتی برای ساختن انسان منتظر و زمینه ساز ظهور، الگوی «تربیت حماسی» است. به عبارت دیگر تربیت حماسی، الگوی جامع تربیت مهدوی است؛ زیرا عصر غیبت، عصر ظهور بلاها و مشکلات است و هر کسی نمی تواند با ابتلائات بزرگ آخرالزمان روبه رو شود و کبریت احمر بماند، بلکه نیازمند الگویی ویژه و متفاوت است که بتواند ویژگی هایی که معصومان (ع) برای مومنان عصر غیبت و یاران امام زمان (عج) بیان کرده اند را دربر بگیرد. از آن جا که صدر و ساقه آموزه مهدویت با حماسه و مجاهدت، صلابت و ایثار و شور و شعور گره خورده است، باید چگونگی انتظار، زمینه سازی ظهور و آمادگی برای درک حضور، بر اساس الگوی حماسه و حماسه سازی شکل گیرد.

از جمله مسائل مهم کلام امروزی، بحث معناداری زندگی است. ایده مهدویت نیز با عناوین گوناگون، یکی از ایده های مشترک ادیان توحیدی، حتی برخی ادیان و مکاتب غیرالهی به شمار می رود.این نوشتار در پی اثبات رابطه مهدویت و معناداری زندگی شیعیان معتقد به حیات غایبانه آن حضرت است. بدین منظور ابتدا معنا و ارکان مهدویت و معنای معناداری زندگی بررسی می شود، آن گاه به روش استقرایی و با تکیه بر تواتر اخبار وارده، به اثبات مساله می پردازیم.

زمینه سازی ظهور یعنی آماده کردن جامعه متناسب با شرایط و مقتضیات فرهنگ و ارزش های دینی و توحیدی برای ظهور منجی بشر. از این رو، توجه به نقش انسان و نیروسازی، امری مهم و حیاتی است؛ زیرا اراده و محتوای باطنی انسان، علت العلل تمامی تغییر و تحولات اجتماعی است. به همین دلیل، مدرسه مهدوی مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، نقش محوری و مهمی را در زمینه سازی برای ظهور ایفا می کند. از سوی دیگر، آموزه مهدویت و انتظار از ظرفیت ها و دلالت های فراوان تربیتی برای تاسیس فلسفه و نظام آموزش و پرورش مهدوی برخوردار است. از این رو، دولت زمینه ساز باید به سیاست گذاری در امر تعلیم و تربیت و تدوین نظام آموزش و پرورش بر اساس آموزه مهدویت و انتظار اهتمام ورزد.