جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیات عتاب گونه‌ی قرآن کریم در خطاب به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از جمله مواردیست که بین شیعه و اهل سنت مورد نزاع و قابل بررسی است. بیشتر علمای شیعه از جمله علامه طباطبایی در مواجهه با این گونه آیات؛ بر عصمت مطلقه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اتفاق نظر دارند. اما علمای اهل سنت در مواجهه با این آیات عتاب آمیز، دچار شک و شبهه شده و پیامبر(صلی الله علیه و آله) را دارای عصمت مطلقه نمی‌داند و این آیات عتاب آمیز را شاهدی بر ادعای خویش می‌دانند. بنابراین بررسی این آیات در جهت پاسخ‌گویی به شبهات پیرامون عصمت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ خصوصاً در عصر حاضر که عده‌ای توسط اینگونه آیات اذهان مردم را به انحراف کشانده و تصویر نادرستی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) ایجاد می‌کنند، این مسئله اهمیت پیدا می‌کند.این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ، تحلیلی و با تکیه بر دو تفسیر المیزان و تفسیر انوار التنزیل و اسرارالتأویل به عنوان دو نماینده از تفاسیر شیعه و اهل سنت آن دسته از خطابات عتاب گونه‌ی قرآن را مورد بررسی قرار داده، که بیشتر در معرض شبهه قرار دارد و می‌تواند عصمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را زیر سؤال ببرد و جایگاه نبوت را خدشه‌دار کند. و از دلایل دیگر آن، آیاتی را گلچین و انتخاب شده که سبب تاریخی دارد و جریانات تاریخی را این دو مفسر در ذیل آیات بیان فرموده که با بررسی آن حوادث و مکی و مدنی بودن آیات که لحن بیان و خطاب بودن آیات و جو حاکم بر آن در زمان وقوع حوادث از جمله مواردی ست که همگی از نگاه این دو مفسر مورد ارزیابی و کنکاش قرار گرفته تا در آخر به عصمت مطلقه‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست یابد و به اثبات برساند.

از جمله مباحث در تفسیر و علوم قرآن، مبحث متشابه است که ماخوذ از آیه هفتم سوره آل عمران می باشد دانشمندان علوم قران و مفسیرین پیرامون این مبحث نظراتی ارائه کرده اند که از بارزترین انها می توان از از علامه طباطبایی و ابن عاشور نام برد. از نگاه علامه طباطبایی متشابه طوری است که مقصود از آن برای فهم شنونده روشن نیست، و چنان نیست که شنونده به مجرد شنیدن آن، مراد از آنرا درک کند، بلکه در این که منظور، فلان معنا است یا آن معنای دیگر تردید می کند، و تردیدش بر طرف نمی شود تا آن که به آیات محکم رجوع نموده و به کمک آنها معنای آیات متشابه را مشخص ‌ کند. اما ابن عاشور بر این است متشابه خلی الدلاله علی المعنی است و وصفی است که به وسیله آن آیاتی که دلالت بر معانی متشابه می کند، توصیف می شود که هر یک مقصود است، یعنی آنها از نظر اعتبار قصد به آن شباهت دارند و برخی از آنها به برخی دیگر ارجح نیستند. این رساله به بررسی تطبیقی تفسیر آیات متشابه در برخی از صفات تشبیهی خداوند می پردازد، و از نتایج مهم این رساله می توان به این نکته اشار کرد که علامه طباطبایی با استناد به حدیثی از امام رضا علیه السلام که می فرماید: «مردم در توحید دارای سه مذهب هستند: نفی. تشبیه و اثبات بدون تشبیه.»، مذهب اثبات بدون تشبیه را برمی گزیند که اصل معنای هر صفتی برای خداوند صادق بوده و خصوصیاتی که آن صفت در ممکنات و مخلوقات به خود گرفته از حقتعالی نفی شود و به عبارت دیگر اصل صفت اثبات، و محدودیت آن به حدود امکانی نفی گردد. اما ابن عاشور آیات را بر اساس مذهب اشعری خود تفسیر می کند، مگر در موارد معدودی که گرایش معتزلی را برمی گزیند است. روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی-موضوعی است که تفسیر برخی آیات متشابه در باب صفات الهی را در دو تفسیر المیزان و التحریر و التنویر را بررسی و سپس به مقایسه و مشترکات و مفترقات آنها پرداخته است.

در این مطالعه، از میان ده ها تفسیر قرآنی که به بررسی معانی قرآن پرداخته، تفسیر المیزان علامه طباطبایی را انتخاب کردیم. زیرا یکی از تفاسیر کلی و مبسوطی است که در هر مرجعی از مراجع علمی و فقهی لازم است. هدف این مطالعه بررسی ماهیت ایمان و نقش عمل به آن از منظر قرآن کریم براساس تفسیر المیزان علامه طباطبایی (رحمه الله) است که از درسهای مهمی است که به دلیل ارتباط تنگاتنگ با قرآن کریم باید موردتوجه قرار گیرد زیرا ایمان با اعمال نیک بر زندگی انسان تاثیر می گذارد و مبنای عمل صالح او و مقیاس واقعی تعالی است. این مطالعه از چند فصل تشکیل شده است. در فصل اول مفاهیم مندرج از قبیل ماهیت و ایمان و عمل صالح در عنوان را از نظر لغوی و اصطلاحی تبیین میکنیم و سپس، به زندگی علامه طباطبایی پرداختیم. در فصل دوم حقیقت ایمان را از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بررسی کردیم و با مقایسه آن با تفاسیر دیگر به تبیین آثار آن در دنیا و آخرت پرداختیم. سپس در فصل سوم واقعیت عمل صالح و کمال ذکر شده در تفسیر المیزان و بیان آثار آن در دنیا و آخرت را براساس نظر سایر مفسران مطرح کردیم. هدف این مطالعه تبیین معنای واقعی ایمان در آیات قرآن و رابطه ایمان با عمل صالح و آثار آن را برای فرد مسلمان و جامعه و معیشت مردم است. در این مطالعه به مجموعه ای از نتایج رسیدیم که مهم ترین آنها این است که علامه طباطبایی به ما توضیح دادند که ایمان مسئله قلبی است و عمل صالح یکی از نتایج آن است زیرا ایمان راه رسیدن به عمل صالح است همان گونه که اعمال صالحی که انسان انجام می دهد، حاصل ایمان است، یعنی ایمان و عمل صالح دو روی یک سکه هستند. امیدواریم این مطالعه بتواندچراغ روشنگری برای امت اسلامی باشد.

این پایان نامه به یکی از موضوعات مهم یعنی روش شناسی تفسیر قرآن در داستان آدم (علیه السلام) در تفسیر المیزان علامه طباطبایی می پردازد. محقق در تفسیر خود از ریشه یابی اندیشه تفسیری در مراحل مختلف آن و تبیین دلایل مختلف مسیرهای تفسیری مفسران، اهداف تفسیری خود را مشخص کرده است و نشانه آن در روش شناسی تفسیر قرآن با قرآن است. عن، همان گونه که آیه قرآن را با آیه دیگری از قرآن تفسیر می کند، چه از همان سوره باشد و چه از سوره دیگر، خداوند متعال پیامبرش آدم را از مرحله مقدمه عبور داد و این مرحله به عنوان تربیت بود. مرحله ای که زندگی او را در زمین آسان کند و همگان بدانند که خداوند متعال هنگام خلقت حضرت آدم علیه السلام به فرشتگان فرمود که من در زمین خلیفه می سازم و هدف از این مطالعه برجسته کردن بعد علمی و کاربرد تفسیر قرآن توسط قرآن و بیان اجرای این احکام موجب درک صحیح کلام الله جل جلاله می شود و زیر پا گذاشتن آنها موجب سوء تفاهم از اراده او می شود. حضرت عالی و با رویکرد توصیفی تحلیلی در این تحقیق به نتایج متعددی دست یافتیم که مهمترین آنها : آدم علیه السلام نمونه ای از انسان با انسانیت کامل بود که شخصیت خود را بین بعد جسمانی و بعد اخلاقی و معنوی متعادل می کرد و به جای اینکه یکی را تحت الشعاع قرار دهد همه نیازها و نیازهای هر یک را تأمین می کرد. دیگری و اینکه تعلیم ملائکه با تعالیم آدم فرق دارد. به همین دلیل است که می دانند فقط آنچه را خداوند به آنها آموخته می دانند و این در سجده آنها برای او و بیداری حضرت آدم علیه السلام پس از غفلت و بصیرت پس از لغزش، توبه، توبه، بازگشت به سوی خدا آشکار است. میل به کتمان و فضیلت و اخلاق شریف.

روایاتی که به صورت مستقیم با قرآن و تفسیر آن ارتباط دارند به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند: برخی از این روایات به معرفی قرآن می‌پردازند و مباحثی از قبیل جایگاه قرآن قواعد فهم قرآن، علوم قرآنی فضایل سور و... را در خود جای داده‌اند گروه دوم، روایاتی هستند که به گونه ای به بیان مراد یک آیه می‌پردازند و یا زمینه های فهم آیه را فراهم می‌کنند از این گروه با عنوان روایات تفسیری یاد می‌شود روایات تفسیری، روایاتی هستند که به گونه ای به بیان مراد یک آیه می‌پردازند و یا زمینه های فهم آیه را فراهم می‌کنند روایات (احادیث) تفسیری بخشی قابل توجه از میراث حدیثی مسلمانان را تشکیل می‌دهند. که در قرن‌های دهم تا دوازدهم تألیف شده اند تعداد این احادیث را می‌توان بیش از پانزده هزار دانست. در این تفسیر سعی می شود کارکردهای روایات را در تفسیر المیزان و البرهان در سوره صافات بررسی شود. عمده مولفه های علامه در تفسیر سوره صافات در المیزان؛ عرضه روایات بر قرآن، سنجش روایات با روایات صحیح، متواتر، مشهور و مستفیض، عرضه‌ی روایات بر عقل، تطبیق الفاظ روایات بر علم لغت و... بوده است. علامه طباطبایی مفصل و به طور تخصصی به تحلیل محتوایی و روایات در سوره صافات پرداخته و با مبانی فقه الحدیثیی و با تسلط ویژه ای به علوم حدیث، همچون حدیث شناسی مبرز احادیث را مورد بحث و تبیین قرار داده است. گونه های تفسیری در تفسیر البرهان و تفسیر المیزان در سوره صافات شامل ترسیم فضای نزول، ایضاح لفظی، ایضاح مفهومی، بیان مصداق، بیان لایه های معنایی، بیان حکمت و علت حکم، استناد به قرآن، بیان اختلاف قرائت، پاسخگویی با قرآن و تعلیم تفسیر را شامل می‌شود. در مورد روایات باید گفت: با وجود این که علامه طباطبایی قائل به عدم حجیت اخبار واحد بدون قرینه در تفسیر است. ولی علامه طباطبایی در تفسیر المیزان عواملی چون وجود جعل، مستند نبودن برخی روایات، وجود تضاد و تناقض در روایات‌، نفوذ اندیشه‌های غیر اسلامی مثل یهودیت در متون تفسیری و ... را آفت تفسیر روایی می داند؛ لذا به خبر واحد در مرحله اول اعتنا نمی کند. ولی با توجه به نظرات تفسیری علامه طباطبایی، شاهد ارتباط عمیقی بین نظرات تفسیری علامه با روایات وجود دارد. ولی علامه بحرانی به روایات تفسیری توجه خاصی دارد و در ذیل آیات قرآن کریم، تمامی روایات جمع آوری شده را با اجتهاد خود، بیان کرده است و آیات را تفسیر کرده است. علامه طباطبایی و بحرانی در تفسیر المیزان و البرهان برای تفسیر برخی آیات، از روایات تفسیری بهره برده اند مثلا این که علامه بحرانی برای سوره ی صافات روایات فضایل آورده است و یا با توجه به روایات به تبیین مفردات و وجوه معانی آیات پرداخته اند. همچنین علامه طباطبایی و بحرانی در این سوره ذیل برخی آیات به روایات بطن و تاویل و جری و تطبیق و همچنین روایات بیان کننده قصص استناد کرده اند. نقطه ی مثبت علامه طباطبایی از روایات تفسیری این است که علامه با مضمون برخی روایات، مستفاد کرده است که روایات دارای شان تعلیمی هستند و از این روایات می توان در تفسیر قرآن کریم بهره برد. همچنین طبق نظر مفسران خصوصا علامه طباطبایی و بحرانی، به غیر از آموزه های اعتقادی در سوره ی صافات، آموزه های اجتماعی و اخلاقی مثل عدم اطاعت پذیری از رهبران بی ایمان و عدم گمراهی دیگران و همچنین به آموزه های اخلاقی مثل عدم استهزا، عدم لجاجت و عناد، عدم تکبر، ادب در گفتار، رعایت تقوا، صبر و بردباری و... در این سوره اشاره کرد.

هدف این پایان نامه تبیین مبانی کلی جامعه خوب و عوامل شکوفایی و فروپاشی آن از نظر علامه طباطبایی به عنوان مهمترین فیلسوف واندیشمند اسلام است که ذهنشان در تثبیت بسیاری از مقوله های اندیشه اسلامی به طور کلی و به ویژه نظریه اجتماعی نقش داشته است. خلاصه این پژوهش نکات زیر می باشد: یکم: تفسیر "المیزان" دارای ویژگی های متعددی است که مهمترین آن تمرکز وی بر جنبه های اجتماعی است. دوم: ازمبانی عمومی جامعه دینی، نگاه وجودی به انسان، نفی فردیت و محدود نبودن پیام اسلام به فقه و شرع، جامعیت قانون شریعت، نگاه عقیدتی و انکار عقلانیت اجرایی است. سوم: از عوامل ایجاد جامعه صالح در تفسیر "المیزان": الف- عامل دین، چون انسان موجودی است اجتماعی و نیازمند نظام های اجتماعی است که به وسیله دین تأمین شود. ب- عامل اخلاقی که علامه طباطبایی در آن دو مبحث خود را بحث کرده است. ج- عامل آزادی که علامه حدود و مفاهیم و تأثیر آن را در استقرار جامعه مشخص می کند. د- عامل دفاعی: با جهاد جامعه احیا می شود. هـ قوانین شرع جهت تأسیس جامعه مانند عدل اجتماعی و.. چهارم: برای سعادت جامعه پس از تأسیس عوامل متعددی وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: تکامل اجتماعی، همبستگی اجتماعی، اتحاد با عوامل تحقیق دهنده آن، اخلاص و تقوا، نظام آموزشی خوب، نظام اقتصادی که نمایانگر هزینه نمودن و نقش مهم آن در تعادل و سعادت جامعه است. پنجم: عوامل فروپاشی جامعه بسیار است، از جمله: الف- زوال اخلاق و گسترش فحشا و منکر و فساد در جامعه، مانند گسترش ظلم، زنا و خیانت. ب- گسترش تفرقه در بین اقشار مختلف جامعه که باعث انتشار فتنه وفروپاشی جامعه می شود. ج- فروپاشی نظام اقتصادی از طریق رواج ربا، عدم پرداخت حقوق و تأثیر منفی آن در فروپاشی جامعه. ششم: از نظر قانون اسلام، بین جامعه اسلامی و جامعه مدنی تفاوتهایی وجود دارد. قانونگذار اسلامی قوانینی را می گذارد که جنبه راهبردی دارد نه برای مدت زمان موقت. اگر در جامعه معاصر خود شکاف گسترده ای ملاحظه کنیم، نقص در آن ناشی از اعمال و رفتار است، نه قانون گذاری. هفتم: علامه طباطبایی معتقد است که اعتبار جامعه صالح در بالاترین درجه و وسیع ترین افق آن در زمان ظهور حاصل می شود، اما این به معنای متکی بودن و عدم تلاش برای فراهم آوردن زمینه برای ایجاد جامعه صالح نیست. از این رو این پژوهش تحت عنوان «جامعه صالح در تفسیر المیزان» تدوین گردید.

پژوهش درباره قران کریم از جمله بهترین مطالعات و ارجمندترین پژوهش هاست و کتاب های متعددی به هدف تفسیر قران و بیان مباحث مختلف و امور دینی و دنیوی ذکر شده در ان نوشته شده است. در کنار این مقوله ها، مباحث لفظی و انچه که به اعجاز قران از این ناحیه مربوط است نیز مورد واکاوی قرار گرفته است. یکی از این کتابهای تفسیری «المیزان فی تفسیر القران» نوشته علامه محمد حسین طباطبایی است. در این نفسیر نکات بلاغی و لغوی زیادی مورد بررسی قرار گرفته است که بحث التفات هم از همین موارد است با علم به اینکه موارد التفات در قران بیشتر از مواردی است که علامه محمد حسین طباطبایی به انها اشاره کرده است و این یعنی علامه طباطبایی تعدادی از انها را برگزیده و در مورد انها بحث کرده است. در این رساله ترکیبی از مباحث قرانی و بلاغی ارائه شده است، چرا که تفسیر طباطبایی برپایه بیان معنای قرانی و ایجاد پیوند بین ان و معنای بلاغی است. انتخاب سوره انعام به عنوان نمونه برای بررسی موردی، از ان جهت بود که بحث التفات در ان مصادیق بیشتری دارد و به نوبه خود بیانی کامل از این ارایه را ارائه می دهد. این رساله با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی که به بیان معانی مختلف التفات در سوره انعام می پرازد، نشان داد که التفات در تفسیر المیزان بیشتر در ضمایر بوده است، زیرا در افعال و یا اسماء اشاره ای به التفات دیده نمی شود.

آیه اِکمال بخشی از آیه سوم سوره مائده است، از مهم‌ترین آیاتی است که علماء و مفسران شیعه و سنی بر اساس آن در مورد خلافت اسلامی مناقشه و بحث کرده‌اند، علماء و مفسران شیعه معتقدند که آیه در مورد ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) برای پیامبر (ص) است. مفسران دیگر معتقدند که آیه در مورد بحث ولایت و جانشینی نیست؛ بنابراین پژوهش حاضر بر آن است که به بررسی آیه اکمال از منظر دو مفسر بزرگ شیعه و سنی یعنی علامه طباطبایی و فخر رازی بپیردازد بدین منظور به واکاوی مقایسه‌ی دو تفسیر موجود از آن‌ها پرداخته است. در این تحقیق علت نزول آیه و مقصود از معانی مهم موجود در آن مانند (الیوم)، (یأس الکفار)، (اتمام النعمه) را تبیین نمودیم سپس به بررسی ارتباط معنایی شروع و پایان آیه پرداختیم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که علامه طباطایی معتقدند که آیه در مورد ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) است و او با تفسیر واژگان آیه و استناد به روایت شیعه و سنی این موضوع را اثبات نموده و ارتباط بین شروع و پایان آیه را نفی می‌کند؛ در حالیکه فخر راضی معتقد است که آیه روز عرفه نازل شده و ربطی به موضوع ولایت و جانشینی ندارد و همچنین شروع و پایان آیه را متربط می‌داند. از سوی دیگر، فخر رازی معتقد است که در روز عرفه سال حجه الوداع نازل می شود و ارتباطی با موضوع تعیین خلافت ندارد، همچنان که پیوند و رابطه می یابد. بین آن و ابتدا و انتهای آیه. . و پس از مطالعه آیه تکمیل و مقایسه میان آنچه عالم بزرگوار سید محمد حسین طباطبایی آن را تفسیر کرده و تفسیر آن فخر رازی در این باره به نتایجی دست یافتیم، از جمله اینکه در بیان علت. در نزول آیه مبارکه، علامه سید طباطبایی علت نزول آیه مبارکه را حوادث انتصاب خلافت و امر امیرالمؤمنین علیه السلام دانسته است. سلام) اما فخر رازی در مورد علت نزول آیه مبارکه چیزی ذکر نکرده است. محقق سید طباطبایی در باب تبیین معنای امروز در آیه شریفه معتقد است که منظور از روز در آیه مبارکه روز نزول آیه شریفه است که روز هجدهم است.

قرآن کریم منبع اصلی برای عقاید و معارفی است که انسان را به سوی کمال و رستگاری در دو دنیا راهنمایی می‌کند. از مهم‌ترین عقاید اسلام، زندگی پس از مرگ و عذاب و نعیم در آن است. مسلمانان در اصل وجود حیات اخروی اختلافی ندارند اما در وجود یا عدم حیات برزخی و عذاب و نعیم در آن، نبرد عقایدی هست. پس از اصل وجود آن، پرسش‌های بسیاری در موضوع هست؛ همچون: آیا منظور از قبر، گودال دفن انسان است یا عالم برزخ؟ آیا عذاب فقط در ورودی قبر است یا عذابی دائمی ‌‌و بهشت و جهنمی‌‌ برزخی وجود دارد؟ عذاب به جسد می‌‌رسد یا به روح یا هر دو؟ جسدی که عذاب برزخ به آن می‌‌رسد همین جسد دنیوی است یا جسدی دیگر؟ متکلمان و مفسران برای اثبات زندگی برزخی و جزئیات آن، به آیات متعددی تمسک کرده‌اند، حکما و عرفا نیز دقایق و لطایف آن را تبیین نموده و بسط داده‌اند. پژوهش حاضر از راه بررسی تراث مسلمانان و تمرکز بر تفسیر المیزان و تفسیر ابن کثیر، با روش توصیفی-تحلیلی، اولاً نقاط مهم موضوع را نزد مسلمانان بررسی می‌‌کند آنگاه ادله‌ای که به آن استشهاد شده و معارفی که از آن بدست آمده را همراه با چگونگی استدلال در دو تفسیر می‌‌پوید و به این نتیجه می‌‌رسد که: فشار قبر برای همگان وجود دارد جز آنان که به دلیلی خداوند فشارشان را بردارد. سؤال قبر اقلاً برای آنان که محض ایمان و محض کفرند وجود دارد. عالم برزخ هم وجود دارد که در آن، مؤمن در نعمت است و کافر نصیبی جز هلاک و نابودی ندارد. نیز آنکه عذاب می‌کشد روح است به واسطه جسد برزخی‌ای که از یکسو با عالم برزخ و از سوی دیگر با عقیده و اخلاق و افعال انسان متناسب است. بسیاری قائل به دوام عذاب و ثواب در برزخ به وجود بهشت و جهنم برزخی هستند و برخی هم آن بهشت و جهنم را در پی حسابی مخصوص برزخ می‌‌دانند. از بحث آشکار می‌‌شود که علامه طباطبائی گرچه زندگی برزخی را از ضروریات قرآن و مورد اجماع همه مسلمانان نمی‌‌بیند ولی خود، عذاب و نعیم در قبر -به معنی عالم برزخ- را ثابت می‌‌داند و قائل به نوعی از حیات برزخی پس از مرگ برای شهدا و مؤمنان و به‌جهت بزرگداشت آنان است البته نه برای کافر که حیاتی جز نابودی ندارد. وی ثواب و عقاب در برزخ را در پی حساب برزخی می‌‌داند. ابن کثیر اصل زندگی برزخی در عالم قبر، وجود عذاب قبر فقط برای کفار را ثابت می‌‌داند. عذاب در برزخ هم به جسد و هم به روح می‌‌رسد. و اهل برزخ از دنیا به طور کلی جدا نشده‌اند به‌نحوی که آنان در عالم واسطه هستند نه با اهل دنیا مشغول اعمالند و نه با اهل آخرت مشغول به نتایج اعمال. از مقارنه کلی بین دو تفسیر بدست می‌‌آید که علامه طباطبائی، اصل معارف را از منابع نقلی می‌‌گیرد و با کمک از تخصص‌های عقلی خود آن را بسط می‌دهد و همچون مفسری از حکمای متأله، اشکالات وارد بر نصوص را دور می‌‌کند و ابهامات آن را با توجهات فلسفی و عرفانی -به دور از پیچیدگی‌های آن علوم- برطرف می‌‌کند. اما منهج ابن کثیر، تنها نقلی است از این رو او برای بیان زندگی برزخی و متعلقات آن و رفع ابهاماتش، مأثورات را گرد می‌آورد و اشکالات را با نقل پاسخ می‌گوید که ریشه آن، اهل حدیث بودن اوست.