جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح و بررسی نقش‌آفرینی قابل‌توجه شیعیان در ساختار قدرت عباسیان در سده پایانی این سلسله (از خلافت ناصر تا سقوط بغداد) و ارزیابی چگونگی سازگاری اندیشه سیاسی شیعه با شرایط جدید است. آن‌چه در این دوران حایز اهمیت است، راه‌یافتن شیعیان به‌عنوان بخشی از کارگزاران به ساختار قدرت بود که توانستند در ارکان مختلف حکومت، حضور پررنگی داشته باشند و تا زمان سقوط بغداد به دست مغول، این نقش‌آفرینی‌ها را ادامه دهند. این حضور، در چرخش قدرت به نفع تشیع و برهم‌زدن معادلات سیاسی به سود شیعیان تاثیر به‌سزایی داشت. به اعتقاد نویسنده، همکاری و نزدیکی ویژه‌ای که در میان ساختار و کارگزار در این زمان ایجاد شد، وابسته به علل و زمینه‌هایی است که ضرورت تبیین چرایی این جریان را ثابت می‌کند.

کتاب «تاریخ سرّی امامت» تصویری واضح و تا حدی کامل از دولت پنهانی ارائه می‌دهد که پنج نفر از ائمه علیهم السلام به صورت متوالی به تاسیس و رهبری آن همت گماشتند و به یُمن این دولت پنهان، بنای تشیع را به صورت یک بنای فاخر انسانیِ قوی و کامل بازسازی کردند که با شکل قبلی آن اختلاف ریشه‌ای داشت. و بدین ترتیب آن را در مسیر زنجیره‌ای از تکاملاتی قرار دادند که حلقه‌ای پس از حلقه‌ای می‌آمد که تا هم‌اکنون هم از برکات آن برخورداریم. غیبت و فقدان این تصویر در نوشته‌های مورخان یا شبه مورخان، از عجایب روزگار است. چراکه اطلاعات و مواد آن در ده‌ها منبع و مصدر به شکل‌های مختلف پراکنده است. در حقیقت ویژگی ممتاز این کتاب، ترکیب هوشمندانه‌ و فنی داده‌های پراکنده‌ی تاریخی است که منجر به جوشش چشمه‌ی جدیدی از تاریخ شده است. فهم رویکرد برخی از ائمه به این اسلوب عملیاتی و پیروزی شگفت‌انگیز در آن، مستلزم تغییر آن تصویر برجای مانده از سیره‌ی آنان در اکثر کتاب‌های سیره است که از ایشان افرادی آرام و سر به زیر و منفعل و صبور در برابر تدابیر سلطه ی حاکمه ارائه می‌دهند که ائمه را تبعید یا زندانی و یا حصر خانگی می‌کردند، در حالیکه تصویر واقعی از ایشان، طبق اسناد تاریخی، تصویر رهبران فعال و خستگی‌ناپذیری هست که در نهایت حفاظت و رازداری و انضباط، شیعیان و پیروانشان را وارد فعالیت سازمان‌یافته‌ای کردند تا جبران نبود حاکمیت عادله برایشان باشد.

تشیع در تاریخ بلند خود که به قدمت اندیشه اسلامی است، فراز و فرودهای گوناگونی را به چشم دیده و با عبور از تنگاهای مختلف، فراخ گاه های تازه برای خویش به وجود آورده است. اما مهاجرت دانشوران شیعی – ایرانی به سرزمین هندوستان در این میان ماجرای مهم و شنیدنی است. اینان به رغم همه محدودیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیشامد یا مدیریت شده که گاه و بیگاه دامنگیرشان می شد، هیچ گاه از ایفای نقش خویش باز نایستادند و در همه ی دوره ها بر حسب اقتضائات و فرصت ها کوشیدند بار مسئولیت خود را چه در عرصه ی تبلیغ دیانت و مذهب شیعه، چه در حمایت و هدایت شیعیان، چه در گسترش اندیشه های شیعی و دفاع از دستاوردهای تمدنی و چه در حوزه تولید علم و توسعه ی دانش به خوبی به فرجام برسانند و کارنامه ی درخشانی از خود به جای نهند. یکی از عرصه های مهم، تأثیر ایشان در گسترش کمی تشیع در سرزمین های مختلف و حتی تأسیس دولت و حکومت، علاوه بر توسعه ی کیفی اندیشه های شیعی است که شایسته ی توجه ویژه ی محققان حوزه تاریخ تشیع است. در کتاب حاضر، به زمینه های حضور شیعیان و عالمان شیعی و حکومت های معاصرشان پرداخته، مؤثرترین عالمان شناسایی و نقش های آنان بررسی شده است. این پژوهش که گستره ای نزدیک به پنج سده را در برمی گیرد، تلاش کرده است که تمام بازه زمانی و حوزه جغرافیایی مورد بحث را تحلیل و بررسی کند، اما به علت گستردگی جغرافیا و نقش آفرینی متفاوت عالمان شیعه در این بازه ی زمانی، در مواردی که منابع اندک بوده، به بررسی نقش عالمان شیعه در زمان هایی که منابع و تمرکز جغرافیایی بیشتری بوده است، پرداخته شده است.

این اثر به شبهه‌ای تاریخی ـ حدیثی درباره اخبار ازدواج‌ها و طلاق‌های متعدد امام حسن(علیه السلام) پرداخته است که نویسندگان بسیاری بی‌آنکه سند و محتوی آنها را نقد کنند در آثار خود آورده‌اند، و برخی نیز به توجیه آنها پـرداخته‌اند تا ساحت امـام معصوم(علیهم السلام) را از این اتهامات پاک سـازند؛ اما بررسی‌ها نشان از ساختگی بودن این اخبار در قرن دوم دارد؛ زیرا جاعلان با ارائه آمار همسران آن حضرت، نتوانستند نام همسران ایشان را ذکر نمایند تا با آمارها ارائه شده تطبیق داشته باشند؛ همچنین مخالفان اهل‌بیت(علیهم السلام) مانند معاویه و خوارج در مناظره‌ها و نامه‌نگارهای‌های خود به این موضوع هیچ وقت اشاره نکرده‌اند، اگر این ازدواج‌ها و طلاق‌ها در عصر امامین علی(علیه السلام) و حسن(علیه السلام) واقعیت داشت، آنان بر امام(علیه السلام) خرده می‌گرفتند. ریشه این جعل به زمان منصور خلیفه عباسی (حک: ۱۳۶-۱۵۸ق) برمی‌گردد که در جمع خراسانیان به عیب‌‌جویی از امام علی(علیه السلام) و فرزندش امام حسن(علیه السلام) پرداخت تا با این اتهامِ جعلی به امام حسن(علیه السلام)، با بنی الحسن به مقابله بپردازد. در این اثر افزون بر بررسی سند و محتوای صدور اخبار، به پیشینه موضوع، سیر تاریخی و افزوده‌های آن در منابع فریقین و نقد آنها پرداخته است.

تشیع، به ویژه شیعه امامی اثنی عشری، به پشتوانه زیر بناهای استوار اعتقادی و فرهنگی برگرفته از قرآن و عترت، با اینکه در قرن های گذشته و حال در اقلیت بوده، اما توانسته است به حیات پویای خود ادامه دهد. به یقین امامان شیعه نقشی بنیادین در حیات سیاسی - اعتقادی آن داشته اند؛ هرچند هیچگاه فرصت مناسبی از سوی حاکمان اموی و عباسی برای آنان حاصل نشد و موضوع غیبت، جامعه شیعه را از حضور ظاهری امام معصوم خود نیز محروم ساخت، ولی در دوره های بعد با ظهور دولت ها و خاندان های شیعی، حیات سیاسی - اجتماعی و به خصوص فرهنگی شیعه وارد مرحله جدیدی شد و توانست در طول چندین قرن نقش مهمی در فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا کند. کتاب حاضر در هفت بخش با عناوین «پیدایش تشیع»، «تشیع از سقیفه تا عاشورا»، «تشیع پس از عاشورا تا عصر امام صادق (ع)»، «تشیع از شهادت امام صادق (ع) تا عصر غیبت کبری»، «دولت های شیعی»، «خاندان های شیعی» و «آثار علمی فرهنگی شیعی» به بررسی تاریخ شیعه می پردازد.

کشور افغانستان در جغرافیای جهان اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است. حضور مذاهب و قومیت های متنوع و تاثیرات آن ها بر تحولات داخلی و پیرامونی آن بسیار پیچیده و تعیین کننده است. تشیع در افغانستان تا این اواخر نه تنها برای مردم دیگر کشورهای جهان، بلکه فراز و فرود تاریخی و انواع دگرگونی های آن طی قرون متمادی یعنی از پیدایش تا تثبیت و گسترش، سپس سیر آن تاکنون برای بسیاری از دانش پژوهان افغانستان نیز، جزء مجهولات به شمار می رفت. با همه ی تلاش هایی که در سال های اخیر در افغانستان صورت گرفته است، به ویژه به دنبال برآمدن نظام مارکسیستی موسوم به جمهوری دموکراتیک خلق افغانستان پس از پیروزی کودتای 7 ثور 1357 خ و در پی آن تجاوز ارتش سرخ بلوک کمونیستی به خصوص اتحاد جماهیر شوروی سابق و مقاومت همه جانبه ی مردم افغانستان و شیعیان هزاره نیز به دلیل پیشگامی در قیام اسلامی بر ضد رژیم کابل و نیروهای اشغالگر، گرایش به شناخت گذشته ی تشیع در افغانستان بسیار شده است. افزون بر آن شناخت برخی از اقوام موجود در افغانستان که به تشیع شهرت یافته اند و بیشتر شیعه ی اثنی عشری هستند چون قوم هزاره، قزلباش و خلیلی نیز ضروری می نماید. نویسنده در کتاب حاضر تلاش دارد تا بر بخشی از تاریخ تشیع در این سرزمین از آغاز تا قرن هفتم ه . پرتوی بیافکند. نگارنده پس از بیان کلیات درباره ی افغانستان از جمله موقعیت جغرافیایی، جمعیت، اقوام، جغرافیای تاریخی و...، مسائلی چون مفهوم شیعه در لغت و اصطلاح، انواع فرقه های شیعه، اندیشه ی شیعیان به ویژه فرقه ی اصلی آنان یعنی امامیه و... را به اجمال بررسی کرده است. برخی از مباحث دیگر کتاب مشتمل است بر بررسی تاریخ تشیع در منطقه ی سیستان و غرب افغانستان، علل روی آوردن مردم افغانستان به آیین تشیع و تعامل شیعیان با اهل سنت که از موضوعات مهم در گذشته ی شیعیان افغانستان بوده است.

قسمتی از مقدمه کتاب به قلم آیت الله طبسی: از دیرباز در این فکر بودم که تحقیقی پیرامون علمای جبل عامل در تثبیت و گسترش تشیع در ایران انجام بدهم و به پاس خدمات شایان این عالمان بابصیرت و وظیفه شناس کتابی را نوشته و در اختیار عموم قرار دهم تا نسل جدید با تلاش ها و مجاهدات این بزرگان آشنا شوند و قدردان باشند و در حفظ میراث ارزشمند مکتب اهل بیت علیهم السلام جدی تر باشند. … تقدیر الهی بر این شد که عالمانی مجاهد، فقهایی وظیفه شناس، متخصصانی متعهد، دانشمندانی با بصیرت از سرزمین لبنان و جبل عامل به این دیار هجرت کنند و کشور را حفظ و مذهب اهل بیت علیهم السلام را تثبیت و فرهنگ این مرز و بوم را در لوای مذهب اهل بیت علیهم السلام نهادینه کنند. … فقهای زمان شناس و عارف به زمان پیش دستی کرده و تهدید را به فرصت تبدیل کردند و برای تثبیت تشیع و اعتلای مذهب، خانه و کاشانه خود را ترک و به ایران مهاجرت کردند و به این مرز و بوم سامان دادند و آن را از هم گسیختگی و فروپاشی نجات دادند و به فرهنگ مردم رسیدگی کردند.