جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بهترین راه خداشناسی، توجه به فلسفه ی آفرینش است. و قرآن کریم بهترین نسخه ی شفابخش آدمی است که به جای تبیین علوم مختلف، انسان را در فضای علمی قرار می دهد تا او را به سوی کشف حقایق هستی و کسب علم و دانش سوق دهد.از منظر قرآن کریم، انسانِ نخستین یعنی آدم و حوا از گِل(طین) آفریده شده اند، و تکثیر نسل انسان به وسیله ی نطفه انجام گرفته است. (ولقد خلقنا الانسان من سلاله من طین ثمّ جعلناه نطفه فی قرار مکین...). از نگاه قرآن، انسان عبث و بیهوده آفریده نشده است ( أفحسبتم أنّما خلقناکم عبثا)، بلکه آفرینش او هدفمند بوده است (و ما خلقتُ الجن و الانس الّا لیعبدون). هدف عالی و غایی از آفرینش انسان، وصول به مبدأ نور هستی است(إنّ الی ربّک الرُّجعی)، و پدیده های هستی وقتی کمال نهایی خود را می یابند که به قرب الهی برسند. در این نوشتار، آرای مفسرین قرآن کریم در خصوص فلسفه ی آفرینش انسان از منظر قرآن، مورد نقدبررسی قرار گرفته است.

مخلوقات الهی هرکدام دارای غایت و هدفی هستند که خداوند آن‌ها را به سوی آن غایت و هدف، هدایت می‌کند. یکی از شیوه‌های ظریف در هدایت بشری بیان قصه‌ها و داستان‌هایی است که برای عبرت و درس‌آموزی است نه جهت سرگرمی. قصه‌ها و داستان‌هایی که در واقع به عنوان یک برنامه‌‌ی عالی عرفانی است، به عبارت دیگر، به انسان می‌فهماند که اگر گروهی یا شخصی به رستگاری رسیده‌اند، از چه راهی رفته‌اند و یا اگر از مسیر حق برگشته و گمراه گشته‌اند، چه عاملی آنان را به این راه کشانده است. در میان این داستان‌ها، داستان انبیاء و اولیاء از جایگاهی ویژه برخوردار است چراکه داستان آن‌ها به عنوان بهترین درس اخلاق و معرفت و خداشناسی است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی و تطبیقی به بررسی و مقایسه‌ی سیمای حضرت ایوب (ع) از دیدگاه قرآن کریم، عهد عتیق و عرفان اسلامی می‌پردازد. در قرآن کریم که به صورت کوتاه و مختصر به داستان ایشان اشاره شده است از حضرت ایوب (ع) به عنوان پیامبری صبور، اوّاب و بهترین عبد خدا یاد می‌شود در حالی‌که عهد عتیق بیشتر از چرایی رنج سخن به میان می‌آورد. در عرفان اسلامی نیز حضرت ایوب (ع) به عنوان سالک الی ا... است که در جستجوی علم یقینی و ایمان سختی‌های زیادی را به جان می‌خرد تا این‌که روزنه و راهی در مقابل وی به سوی حق گشوده می‌شود

قرآن، متن زبانی است كه خداوند سبحان آن را بـه واسـطه فرشـته وحـی، جبرئيـل امين، برپيامبراكرم ص فرو فرستاد تا هدايت گر انسانهای با ايمان باشد. زبانی بودن اين متن ونزول آن در محدوده جغرافيايی خاص، سبب شده است كه به زبان قوم نبی، يعنی زبان عربی نازل شود . اكنون پرسش اين است كه اين متن كه فرود آمده است تـا فرهنگ جديدی را بنيان گذارد وبا فرهنگ جاهلی عصرنزول مبارزه كند، چه نـسبتی با فرهنگ عربی عصرنزول دارد؟ برخی براين باورند كه خاستگاه متن قرآن، فرهنگ عربی است؛ همچنان كه اين متن، ميهمان زبان عربی است، بر خوان فرهنگ عربی نيـز نشسته است و چون ازتصورات وتصديقات فرهنگ عربی وام گرفته، بنابراين ميهمـان فرهنگ عربی نيز هست، اما بيشتر عالمان اسلامی معتقدند نه تنها از فرهنگ عربی تأثير نپذيرفته است كه فرود آمده تـا تـأثير شـگرفی بـر فرهنگـی عربـی بگـذارد و آن را از اساس متحول سازد. اين نوشتار به بررسی اين دو رويكرد متفاوت نسبت به متن قرآن و خاستگاه آن می پردازد.

يكی از پرسشهای اساسی درباره قرآن اين است كه آيـا منبـع آن الهـی اسـت يـا بشری؟ آيا لفظ و معنا از خدا است يا پيامبر؟ از جمله مسائلی كه امروزه برخی دربـاره بشری بودن قرآن مطرح كرده اند، يكی پنداشتن آن با تجربه های دينی عمـومی اسـت . آيـا مـی تـوان پيـرو متكلمـان مـسيحی وبرخـی از روشـنفكـران داخلـی ماننـد دكتـر عبدالكريم سروش، اين نظريه را پذيرفت و قـرآن را نيـز بـسان آنچـه در بـاب عهـدين تحريف شده فعلی مطرح است، نوعی تجربه دينی پيامبر همچون ديگرتجربه های دينی تلقی كرد؟ در پاسخ به اين پرسش، نخست واژه وحی در لغت، كاربردهای متعـدد آن در قرآن و مراد از وحيانی بودن آموزه های اين كتاب آسمانی بيان می شود. سـپس بـه مقايسه آن با تجربه دينی می پردازيم.

پژوهش در زمین? تناسب اسماء و صفات الهی با بافت و سیاق آیات، از مبانی نگرش به قرآن کریم و فهم الفاظ و محتوای آن و رکنی مهم برای درک معارف و اهداف این معجز? الهی به شمار می‌رود. هدف از تحقیق پیش رو، علاوه بر ارائ? مطالبی دربار? تناسب، بافت و سیاق و نیز تبیین خاستگاه واقعی قرآن کریم و توضیح مباحث مربوط به اسماء و صفات الهی، برجسته‌سازی اسلوب بیان این اسماء و صفات و تناسب آنها با بافت و سیاق آیات؛ بویژه در سور? «احزاب» است.حضور اسماء و صفات الهی؛ بویژه نام جلال? «الله» و «ربّ» در قرآن کریم، با توجّه به مخاطبان مکّی و مدنی، پیام‌های متفاوتی دارند؛ چنانکه در آیات و سوره‌های مکّی، متمرکز بر نابودی مفاهیم شرک و پایه‌های بت‌پرستی، اثبات اعتقاد توحیدی و آشکارساختن صفات کمال و جلال پروردگار هستند، ولی در آیات و سوره‌های مدنی، اسماء و صفاتی تکرار شده که متناسب با احکام شرعی، تعیین روابط حکومت اسلامی، تنظیم روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی و امثال آن است.اسماء و صفات خداوند با موضوعات سوره‌ای که در آن به کار رفته‌اند، ارتباطی تام دارند و نقش مهمّی در وحدت موضوعی سوره‌ها ایفا می‌کنند. هر یک از آنها، در موضع مناسب و کاملا سازگار با الفاظ، مفاهیم و فصاحت و بلاغت آیات قرار گرفته‌اند؛ به گونه‌ای که اگر محلّشان تغییر کند، ویژگی خود را از دست می‌دهند. فراتر از آن، حتّی اگر نام یا صفت مترادف، جایگزین شود، باز هم نمی‌تواند نقش و معنای واژ? اصلی را ایفا نماید. با بررسی موضوعات سور? «احزاب»؛ مانند مسائل مربوط به احکام و قوانین الهی، آداب اسلامی و بیان غزو? «احزاب» و احوال مومنان و مشرکان و منافقان، به همراه اسماء و صفاتی که در آیات آن آمده است، این نتیجه به دست می‌آید که اسماء و صفاتِ الله، علیم، حکیم، ربّ، خبیر، وکیل، غفور، رحیم، بصیر، ولی، نصیر، قوی، عزیز، قدیر، لطیف، حسیب، حلیم، رقیب و شهید، که در اغلب موارد، در فرجام آیات و به شکل مزدوج آمده‌اند، ارتباط و پیوندی ناگسستنی با مفاهیم آیات دارند و بیانگر تعلیل، تأکید یا تفسیر موضوعات مذکور هستند و جلوه‌هایی از زیبایی‌های اعجاز بیانی قرآن، وابسته و مرتبط به تناسب و هماهنگی این اسماء و صفات با بافت و سیاق آیات سور? مذکور است. فراوانی نام جلال? «الله» -89 بار- در سور? «احزاب»، نشان? جهت‌گیری آن در زمین? توحید «الوهیّت» و تشریع احکام اسلامی است، چون مخاطب اصلی این سور? مدنی، پیامبر? و مومنان بوده‌اند و به همین سبب، مشاهده می‌شود که نام یا صفت «علیم» تکرار شده تا نشان دهد تمامی احکام موجود، از ذاتی دانا به همه چیز، صادر شده است. یا نام مبارک «حکیم» تکرار شده تا روشن گردد که خداوند متعال هر کاری را از روی حکمت انجام می-دهد. به همین ترتیب، سایر اسامی بیان شده که بندگان بدانند خداوند متعال، آگاه، بینا، توانا و مراقب است و در نتیجه، گفتار و رفتار و نیّت خویش را اصلاح کنند و اگر خطایی از آنان سر زند، ناامید نشوند، بلکه توبه نمایند، زیرا خداوند، «غفور» و «رحیم» است.

در این پژوهش محقق با مطرح ساختن موضوع "چگونگی بررسی تطبیقی مفاهیم مطرح شده در خطبه غدیر با آیات قرآن کریم"و با استفادهاز روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و از نوع مطالعه ی کتابخانه ای، با جامعه تحلیلی شامل تمام منابع مربوط به موضوع پژوهش و نمونه تحلیلی که محقق به لحاظ بضاعت علمی و نیز موقعیتی به آن دسترسی داشته و بیشترین استفاده را در این پژوهش از آنها داشته به تبیین سوالات پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها پرداخته و بر اساس تحلیل و تبیین داده های پژوهش، به ارائه ی پاسخی مناسب برای سوال های پژوهشی اقدام نموده، از جمله به بررسی مفاهیم توحید وحمد و ثنای الهی، نبوت و اطاعت از ایشان ، معاد و قیامت ، امامت و ولایت ، نماز و زکات ، امر به معروف و نهی از منکر ، متقین و منافقین ،حج و عمره، تفسیر و تدبر قرآن پرداخته، که در بررسی ادبیات تحقیق با مقایسه خطبه غدیر با آیات قرآن کریمبه مواردی دست یافته که عبارتند از: 1- صفات ایجابی و سلبی خداوند و صفات خداوند در رابطه با جهان و انسان .2 – جایگاه پیامبر ، وظیفه پیامبر و وظیفه نسبت به پیامبر .3- عذاب دشمنان غدیر ،پاداش دوستان غدیر ، ویژگی های دشمنان و دوستان غدیر .4-معرفی مقام امامت و ولایت حضرت علی (ع)،دستورات الهی درباره ولایت،دوستان و دشمنان امامت و ولایت ، مقابله با دشمنان امامت و ولایت 5-نماز را بپا دارید، زکات را بپردازید،.6- غیر قابل تغییر بودن حلال و حرام و عمل نمودن به آن طبق امر و نهی رسول خدا،به کار نیک امر کنید و از منکرات نهی نمایید هیچ امر به معروف و نهی از منکری نمی شود مگر با امام معصوم.7- علم در امام متقین، سفارش به تقوا، کمی متقین.کثرت منافقین،صفات منافقین،لعنت منافقین مانند اصحاب سبت . 8- حج ازشعائرالله است.دستور برپایی حج،منفعت برای حج گذاران،عدم تضییع پاداش نیکوکاران،توبه وآمرزش گناهان 9- یک موضوع قرآنی به صورت کلی تفسیر شده ، سوره هایی که به طور کامل تفسیر شده ، آیاتی که به صراحت تفسیر شده، آیاتی که به صورت اقتباس یا استشهاد بیان شده . به طور کل رابطه تنگاتنگ خطبه با قرآن کاملاً مشهود می باشد .

احمد سمعانی یکی از نویسندگان بزرگ قرن پنجم و ششم هجری است که کتاب خود روح الارواح را درباره اسماء و صفات الهی در این دوره نوشته است. روح الارواح اولین کتاب مستقل در زمینه‌ی اسماء و صفات الهی است که به رشته تحریر در آمده است. در این کتاب سمعانی 101 نام از خداوند را ذیل 74 عنوان بررسی می کند و به ایراد نظرات عرفانی خود در این اثر می‌پردازد. گاه نیز از ابیات و اشعاری از خود و دیگر شاعران استفاده می‌کند که به لحاظ تاریخ ادبیات اهعمیّت ویژه ای دارند.ما نیز در این رساله ابتدا به بررسی زندگی خود سمعانی و کتابش می‌پردازیم. گریزی نیز به ویژگی-های اجتماعی، سیاسی و ادبی این دوره خواهیم داشت. در قسمت‌های بعدی ابتدا به ساختار ادبی کتاب می‌پردازیم که شامل تشبیهات برای اسماء الهی، استعارات، کنایات، سجع پردازی‌ها، استناد به اشعار فارسی و عربی، تلمیحات قرآنی و احادیث و داستان‌ها خواهد بود. در بخش واپسین رساله نیز ابتدا تعریفی از اسماء وصفات الهی بر اساس نظریه‌ی متکلّمین، مفسرین و عرفا ارائه خواهیم کرد و سپس به برداشت‌های ادبی و عرفانی سمعانی و دیگر عارفان و شاعران از اسماء و صفات الهی خواهیم پرداخت

با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم «ربّ» در نظام معنایی قرآن کریم، در این مقاله با هدف دستیابی به معنای واژه «ربّ» و سیر تاریخی تحول معنا و کاربرد آن در اشاره به «خدای راستین/ خالق» در زبان های مختلف سامی و چگونگی راه یابی چنین کاربردی به زبان عربی پیش از نزول قرآن کریم، از روش معناشناسی تاریخی و زبان شناسی تاریخی تطبیقی استفاده شده است. از این رو ابتدا واژه «ربّ» عربی با بعضی واژه های خویشاوند با آن در خانواده زبان های سامی و همچنین زبان مصری مقایسه شده و در نتیجه، علاوه بر دستیابی به مفهوم اصلی «بزرگ» برای واژه rab سامی و شناسایی واژه nib به عنوان خویشاوند مصری rab سامی، پیوند میان دو ریشه r-b-b و r-b-w/y سامی نیز آشکار شده است. سپس با نگاهی تاریخی به کاربرد مفهوم مورد اشاره واژه rab سامی در بافت دینی پیش از اسلام و سایر واژه های ناظر به این مفهوم در زبان های سامی و متون مختلف دینی یهودیت و مسیحیت پرداخته شده است و در نتیجه، علاوه بر تبیین سیر تاریخی کاربرد معنای «سرور/ صاحب اختیار» در اشاره به «خدای راستین/ خالق» و معرفی واژه های ’Adonāy عبری، Kyrios یونانی، Mār’/ Māry آرامی و Moryo سریانی، که همگی به همین مفهوم اشاره داشته اند، با توجه به شواهد باستان شناختی آشکار شده است که واژه rab نخستین بار در اوایل قرن پنجم میلادی و در زبان سبئی به عنوان اسمی از نام های خدا به کار رفته و چنین کاربردی از زبان سبئی به حجاز و زبان عربی بستر نزول قرآن کریم راه یافته است.

در دهه های اخیر معنی شناسان شناختی استعاره را بررسی کرده اند، و این یکی از دقیق ترین مطالعات استعاره است، و پژوهش های جورج لیکاف و مارک جانسون در این زمینه بسیار اهمیت دارد. از این مطالعات در جهت فهم بهتر قرآن کریم، می توان بهره برد. هدف از نگارش این مقاله، بررسی زبان شناختی استعاره عام «مقصود مقصد است»، در زمینۀ زندگی دنیوی و اخروی در زبان قرآن است. علت اصلی شکل گیری این استعاره مفهومی عام، همبستگی تجربی میان بهدست آوردن چیزی و رفتن به جایی در تجربه بشری است. زندگی هدفمند دنیوی و اخروی، مصداق خاصی از هدفمندی، به طور کلی است. از این رو سفرکه تلاشی است برای رسیدن به یک مقصد از پیش تعیین شده، نمونه خاصی از رسیدن به مقصد، به طور عام است. در نتیجه، هدفمند بودن ویژگی مشترک میان زندگی و سفر است، که سبب انطباق این دو مفهوم بر هم می شود و استعاره خاص «زندگی سفر است» شکل می گیرد. این استعاره از نگاشت های اصلی عبارات قرآنی دربارۀ دنیا و آخرت است و استعارۀ عام «مقصود مقصد است»، را برمی انگیزد.

از دیدگاه قرآن کریم، انسان برترین آفریدة الهی است و به همین دلیل، دربارة او فراوان در این کتاب سخن گفته شده است و قضاوت هایی دربارة او و کارهایش صورت گرفته است. با توجّه به اهمیّت انسان شناسی ارزشی و تأثیر آن در رفتار آدمی، در این مقاله قضاوت های قرآن دربارة انسان را در دو گروه، ویژگی های ستایش آمیز و ویژگی های نکوهش آمیز، جمع آوری و طبقه بندی و به اختصار با توجّه به بعضی از تفاسیر شیعه و سنّی، معاصر و متقدّم مقایسه و تحلیل کرده ایم. از منظر قرآن، انسان از چه جهاتی قابل ستایش و از چه نظر سزاوار نکوهش است و در سنجش کمّی وکیفی، نسبت این ابعاد چگونه، و اصالت با کدام یک از این دو ویژگی مهمّ انسان است. پرسش اساسی در این مسئله آن است که حکمت توصیف های دوگانة قرآن از انسان چیست؟ این تحقیق با رویکرد نظری و به شیوة کتابخانه ای و با روش توصیفی و هرمنوتیکی در صدد دریافت دیدگاه قرآن نسبت به پرسش های تحقیق است. از این تحقیق فهمیده شد که تمام غرایز و صفاتی که ذات انسان بر اساس آن سرشته شده (مثبت یا منفی)، لازمة کمال و مقدّمة تعالی و رشد انسان است و اگر بعضی از ویژگی های انسان در آیاتی از قرآن مورد نکوهش قرار گرفته، ناظر به آن جهتی است که انسان آن را در مسیر غیرصحیح و خارج از حدّ اعتدال به کار می گیرد و یا نکوهش نسبی است؛ یعنی وقتی انسان در بعضی از جهات با بعضی از موجودات مقایسه و یا با عظمت الهی سنجیده می شود، صفات نقص به او نسبت داده می شود. بدین ترتیب، چرایی توصیف های دوگانة قرآن از انسان معلوم می گردد و تعارض ظاهری بین آیات ستایش آمیز و نکوهش آمیز برطرف می شود.