جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصطلاح «اولوالالباب» تعبیری پر بسامد در قرآن و روایات اسلامی است. حضرت امام علی‌بن‌موسی الرضا (ع) درباره ایشان می‌فرمایند: «قَدْ عَلِمَ ذَوُوالْأَلْبَابِ أَنَّ الإسْتِدْلَالَ عَلَى مَا هُنَاک لَا یکونُ إِلَّا بِمَا هَاهُنَا». اندیشمندان مسلمان در معنایابی این سخن، سه احتمال بیان نمودند: 1. شناخت صفات خداوند از طریق وحی 2. کسب معرفت خدا از راه معرفت نفس 3. شناخت امور اخروی از طریق شناخت امور دنیوی. در کنار روش‌های متعارف فقه‌الحدیث، توجه ویژه به مفاد آیات و نیز برخی روایات، جهت کشف معنای درست این سخن سودمند است. نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تمرکز بر دیدگاه علامه جوادی آملی می‌کوشد تا وجه صحیح‌تر این سخن را دریابد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد. احتمال سوم از مؤیدات افزونتری برخوردار است، زیرا بر اساس نگرش قرآنی، تنها حیثیت پدیده‌های مادی، «نشانه‌ای» بودن آن‌ها و پیوند وثیقشان با حقائق نهانی است. «اولواالالباب» با تأمل در وجه آشکار این نشانه‌ها به ساحت نهان آن راه می‌یابند. معارف باطنی قرآن نیز به عنوان مصداقی از حقایق غیبی و نهانی در این دایره قرار می‌گیرد. استاد جوادی آملی در برخی از آثار خود، اشاراتی به روایت مورد بحث داشته و در مواضع متعدد آثارش، همین مسیر را پیموده و راه‌یابی به معارف نهان قرآن را ممکن و نمونه‌های فراوانی از آن را عرضه نموده است.

بحث از وارثان کتاب و لزوم تبعیت از سنت تبیینی پیامبر (ص) در شناخت این مصحف شریف، نیازمند ساختاری منطقی است؛ که در خلال آیات 33-31 سوره فاطر، به مثابه خاستگاه قرآنی آموزه کلامی وراثت، زمینه‌سازی شده است. بر طبق مفاد ظاهری این آیات، شناخت قرآن و وراثت آن، به گروه خاصی از بندگان تفویض شده است. در باب تعیین مصداق وارثان برگزیده، میان مذاهب اسلامی، رویکردهای متقابلی به چشم می‌خورد؛ بدین معنا که عموم اهل‌تسنن مصداق وارثان را، جمهور امت و بزرگان شیعه نیز به امام (ع) تخصیص داده‌اند. اغلب این آراء متأثر از دیدگاه‌های کلامی و توجه به روایات تأویلی موجود در منابع روایی ‌ـ ‌تفسیری فریقین ذیل آیه ۳۲ سوره فاطر می‌باشد؛ لذا پژوهش حاضر با نظر به نقش روایات تفسیری در فهم صحیح مدالیل آیات، به دنبال بررسی این پرسش است که ارزیابی روایات تفسیری فریقین، ناظر به وراثت قرآن، کدام یک از دو رویکرد را تأیید می‌کند؟ این نوشتار در راستای رفع خلاء مطالعاتی پیرامون تحلیل روایات تفسیری ذیل آیه ۳۲ فاطر، گزاره‌های موجود در مصادر فریقین را، با تکیه بر ضوابط نقدالحدیث ارزیابی نموده و با کاربست روش توصیفی ‌ـ تحلیلی بدین برآیند رسید، که روایات دال بر پنداره عمومیت وارثان، به لحاظ اسنادی و دلالی از اتقان کافی برخوردار نبوده و با وجود خدشه‌هایی در اسناد روایات ناظر به انحصاری بودن وراثت در شأن عترت نبوی؛ اما آیات، روایات و مسلمات عقلی،جملگی موجبات پذیرش روایات دسته دوم را فراهم آورده است.

قرآن کریم و روایات به صورت مستقیم یا غیر مستقیم همواره توصیه می‌کنند تا از پیامبر اسلام (ص) و اهل‌بیت ایشان (ع) به‌عنوان الگو و اسوه تبعیت شده و اخذ و نهی مومنین تابعی از دستورات و رفتارهای ایشان باشد. حدیث ثقلین و ادله دینی نیز اهل‌بیت (ع) را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع دین معرفی می‌کنند. این تبعیت مسلماً مستلزم الگوگیری از اهل‌بیت (ع) است، اما در بعضی از موارد، الگوگیری می‌تواند با استفاده از قیاس حاصل شود. به عنوان مثال در مواردی که مقایسه‌ای میان سیره اهل‌بیت (ع) و سیره غیر ایشان به منظور الگوگیری و تصحیح فاصله‌ها و اعوجاجات صورت می‌گیرد، نوعی قیاس در جهت الگوگیری صورت پذیرفته است؛ حال آن که در رشته‌ای از روایات از قیاس اهل‌بیت (ع) با غیر ایشان و بالعکس نهی شده، بلکه به کارگیری این نوع از قیاس به منزله کفر تلقی شده است. توصیه الگوگیری جامع قرآن و روایات از پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) و نهی رشته‌ای از روایات از قیاس با اهل‌بیت (ع) و پرکاربرد بودن الگوگیری از سیره اهل بیت (ع) با استفاده از روش مقایسه در عصر حاضر، نوعی تعارض ظاهری را دربر دارد. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی از نوع تحلیل محتوا درصدد حل این تعارض ظاهری و سوالات برآمده از آن بوده است که با تشکیل خانواده حدیثی و عرضه معانی محتمل روایات مورد بحث به قرآن ثابت کرده است که روایات نهی از قیاس با اهل‌بیت (ع) صرفاً در موضوع جایگاه، مقامات، فضائل و شئون اختصاصی ایشان است و ارتباطی به قیاسی که مقدمه الگوگیری در افعال و سیره ایشان است ندارد.

ایالت گلگت-بلتستان در شمال‌شرقیِ پاکستان واقع است و اکثریت ساکنان آن را شیعیان تشکیل می‌دهند. این ایالت از نظر اقتصادی منطقه‌ای راهبردی محسوب می‌شود و از ظرفیت‌های فراوانی در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، اجتماعی و سیاسی برخوردار است که می‌توان از آنها برای توسعۀ جامعۀ شیعی بهره برد. بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها می‌تواند زمینه‌ساز حضور مؤثر شیعیان در ساختارهای حکومتی محلی باشد و آنان را در مسیر حل و بهبود مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی یاری رساند. با این‌همه، این منطقه با مجموعه‌ای از چالش‌های چندوجهی مواجه است؛ ازجمله در حوزه‌های سیاست، فرهنگ، آموزش و اقتصاد. بخشی از این چالش‌ها ریشه در مشکلات داخلی دارد؛ نظیر پایین‌بودن سطح سواد عمومی، کمبود مراکز آموزش عالی، و گسترش فقر اقتصادی. برخی عوامل بیرونی نیز در بروز این دشواری‌ها مؤثرند؛ ازجمله نبود انسجام در روابط سیاسی میان گروه‌های شیعی. با این‌ حال، در پرتو برنامه‌ریزی جامع و راهکارهای سنجیده، می‌توان این چالش‌ها را به فرصت‌هایی برای رشد و شکوفایی جامعه شیعه در منطقه تبدیل کرد. بر این اساس، مسئلهٔ محوری پژوهش حاضر آن است که چالش‌های فرهنگی، آموزشی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شیعیان ایالت گلگت-بلتستان کدام‌اند و چه راهکارهایی برای مواجهه با این چالش‌ها وجود دارد. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی و به روش میدانی، درصدد بررسی این چالش‌ها و ارائهٔ راهکارهای مؤثر برای ارتقای وضعیت شیعیان این منطقه است. ازجملۀ راهکارهای پیشنهادی می‌توان به تأسیس مدارس و مراکز فرهنگی و آموزشی، راه‌اندازی دانشگاه‌ها، توسعهٔ صنعت گردشگری، ایجاد واحدهای تولیدی و کارخانه‌ها، و بهره‌برداری از منابع آبی رود سند برای احیای زمین‌های کشاورزی اشاره کرد.

این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف آسیب‌شناسی شعر عاشورایی به بررسی محدودیت‌های اشعار آیینی در دو محور جامعه و ادبیات پرداخته است. شاعران عاشورایی همواره از طریق سرودن اشعار و بیان آن در محافل و مجالس عزاداری عاشورا، نقش مؤثری در جذب مردم به فرهنگ عاشورا دارند. شعر عاشورایی با فرهنگ دینی و مذهب ارتباط دارد؛ به همین جهت در هنر کلامی این نوع شعر گویا «چگونه گفتن» را نباید از «چه گفتن» متمایز کرد. این پژوهش نشان می‌دهد که شعر عاشورایی باید خالی از غلو، عدم‌توجه بیش از حد به شعر ماتمی و نظایر آن باشد. سادگی و ایجاز همراه با فصاحت کلام، کار خطیری است که هر شاعر آیینی-عاشورایی باید آن را در نظر داشته باشد تا فلسفه عاشورایی در بستر جامعه و ادبیات در گام متعالی قدم بردارد. البته سهل بودن این نوع شعر نباید ما را از ممتنع بودن آن غافل کند.

در نگاه سطحی و ابتدایی به‌نظر می‌آید که مؤلفان تفاسیر روایی بدون هیچ اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات که غالباً به‌طور مستقیم به بخشی از الفاظ و عبارات آیات اشاره دارد پرداخته‌اند. برخلاف این تصور، شواهد نشان می‌دهد که این مفسران هم‌چون سایر مفسران در راستای کشف مراد و مقصود آیات اجتهاد نموده و در قالب گزینش و چینش روایات به بیان دیدگاه‌های تفسیری خود پرداخته‌اند. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی از طریق تطبیق مشهورترین تفاسیر روایی شیعی، وجه تمایز آن‌ها در استفاده از انواع روایات اسرائیلی تبیین و عوامل اثرگذار بر آن واکاوی شده است. از برجسته‌ترین مصادیق تمایز این تفاسیر در مقوله‌ی یادشده، نقل روایات منافی با عصمت انبیاء در تفسیر قمی و در مقابل رویکرد انتقادی سایر مفسران به‌خصوص مؤلفان تفاسیر روایی متأخر شیعه؛ فیض کاشانی، حویزی و بحرانی در مواجهه با این روایات است. تمایل بحرانی برای تعمیم داستان‌های اسرائیلی به حوزه فضائل‌نگاری درباره امامان و شیعیان آن‌ها، از دیگر وجوه تمایز این تفاسیر است. توسعه و تساهل در معیارهای اعتبار روایات تفسیری، سیر تطور و تحول اندیشه‌ی کلامی شیعه در گذر زمان و تعمیم قاعده تسامح در ادله سنن به روایات فضائل ائمه از مهم‌ترین زمینه‌های اثرگذار بر چنین تمایزی هستند.

این مقاله به این پرسش می‌پردازد که چگونه می‌توان هستیِ خاصِ انسان که از آن تعبیر به «من اصیل» می‌کنیم را در فرآیند خودآگاهی حاضر یافت؟ فرضیه مقاله این است که می‌توان به ‌گونۀ تطبیقی و بر بنیاد اندیشه‌های هیدگر و تله به خوانش واحدی به‌مثابه پاسخ دست یافت. از‌این‌رو نخست، تعلیق باورهای پیشین مقدمه‌ای برای فهمِ حقیقتِ وجودی است و مهم‌ترین مصداق چنین باوری، تعلیق دوئالیته دکارت است. رهایی از سوبژکتیویته مدخل تحقق نحوه‌ای از آگاهی بی‌واسطه است که در نسبت مداوم با حضور به ‌منزله موضع انکشاف من اصیل قلمداد می‌شود. دوم، آنچه من را در سطح خودآگاهی اصیل نگاه می‌دارد، تثبیت هوشیاری نسبت به حضور است و این شیوه از آشکارگی من که قائم بر حال‌بودگی است، هم امکانی برای فهم واقعی جهان است و هم استعلا یعنی پیشروی به سوی امکانات من در افق آینده را میسور می‌سازد. سوم، سکوت می‌تواند تمرینی برای فهمِ وجودیِ منِ اصیل باشد یا دست‌کم امکان چنین فهمی را فراهم آورد؛ چراکه سکوت پیوند عمیقی با آگاهی دارد و اساساً هر یک دیگری را تقویت می‌کند. البته سکوت همواره در حال محقق‌شدن است و بستری برای تعمیق حالیّت نیز به شمار می‌آید.

حدیث «مَنْ مَاتَ» یکی از روایات معروف در منابع شیعه و اهل سنت است که مفهوم آن به «ضرورت شناخت امام پیش از مرگ» اشاره دارد. با این حال، تفسیر و تحلیل مفهوم «مِیتَةً جاهِلِیَّةً» در این روایت محل اختلاف میان محدثان و اندیشمندان بوده و معانی مانند «کفر»، «نفاق»، «گمراهی»، «خلود در آتش» و «جاهلیت پیش از ظهور پیامبر اسلام (ص)» را برای آن ارائه نموده اند. در منابع شیعی روایات مربوط به حدیث مذکور با تعابیر مختلف و ذکر جزئیات بیشتری آمده است. پژوهش حاضر با استفاده از روش معناشناسی و بررسی روابط هم‌نشینی و جانشینی به شیوه توصیفی-تحلیلی، به تحلیل معنای «مِیتَةً جاهِلِیَّةً» در روایات شیعی می‌پردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که «مِیتَةً جاهِلِیَّةً» با عباراتی مانند «لَیْسَ لَهُ إِمَامٌ»، «لاَیَعْرِفُ إِمَامَهُ»، «بُغْضِ عَلِیًّ»، «لَمْ یَشْهِدْ بِالْوَلایَةِ»، و «اِخْتِلاَفِ فِیمَا بَیْنَهُمْ» هم‌نشین شده است که نشان می‌دهد شناخت امام و اعتقاد به ولایت او شرط اساسی برای خروج از مرگ جاهلی است. همچنین، مفاهیمی مانند «اطاعت از امام» («یَسْمَعُ و یُطِیعُ»)، «بیعت» و «شهادت به ولایت او» به عنوان عوامل نجات ‌بخش از مرگ جاهلی مطرح شده‌اند. علاوه بر این، تحلیل روابط جانشینی نشان داد که در برخی از روایات، تعابیری همچون «مات کافراً»، «مات میتة کفر و نفاق» مرتبط شده است. این مسئله نشان می‌دهد که از منظر روایات شیعی، «جاهلیت» در این احادیث به معنای نوعی ضلالت و گمراهی است که می‌تواند به کفر و نفاق منتهی شود.

لازمۀ پذیرش یک سیستم فکری، انسجام و سازگاری در آموزه‌های معرفتی است. یکی از مسائلی که ابوالعلا معری شاعر اندیشمند عرب به آن می‌پردازد، روح و جسم و سرنوشت روح بعد از مرگ تن است. نگاه نخست او به پیروی از ویژگی عقل‌گرایانه‌اش، رویکردی شک‌گرایانه همراه با احساس بدبینی به مسئلۀ حیات روح بعد از مرگ است؛ اما در نگاه دوم، وی با رویکردی دینی به این مسئله می‌پردازد که طبعاً به آموزۀ حیات بعد از مرگ ایمان دارد و تسلیم اوامر الهی در‌این‌باره است. وی با چشم‌اندازی دینی و ایمان‌گرایانه، به واسطه خوف از خدا و پشیمانی از گناه و حسرت در هنگام مرگ، سرانجام از رأی و عقیده خود روی برمی‌تابد. این مقاله در‌صدد تبیین نقش احساسات و عواطف در رسیدن به باورهاست.