جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع احساس مسئولیت از مسائل مهم زندگی انسان های امروزی به شمار می‌رود چرا که امروزه بشریت به دلیل عدم مسئولیت پذیری با مشکلات زیادی مواجه است‌. تحقیق حاضر پیرامون موضوع احساس مسئولیت از دیدگاه مفسر شهیر علامه طباطبایی می‌باشد. نگارنده موضوع احساس مسئولیت را در سه حوزه . احساس مسئولیت نسبت به خداوند . احساس مسئولیت نسبت به خود و احساس مسئولیت نسبت به جامعه بر اساس رویکرد توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است و به این نتایج رسیده است که احساس مسئولیت در برابر پروردگار با ذکر و یاد خداوند متعال در هر موقعیتی و معرفت کامل و درست نسبت به ساحت کبریایی او و عمل به اوامر و ترک نواحی او و نیز با اقرار و اعتراف به بندگیش و رد عبودیت غیر او تحقق می‌یابد. و این مهم زمانی اتفاق می افتد که نوع تربیت انسان، تربیت الهی باشد. همچنین احساس مسئولیت انسان نسبت به خود زمانی بروز می‌یابد که انسان به خود شناسی رسیده و جهاد با نفس داشته باشد. و بالاخره در بیان نمونه های احساس مسئولیت در قبال جامعه می توان به انجام وظایف اجتماعی همانند اجرای عدالت، گسترش صمیمت و دوستی در جامعه، انفاق و دفاع از وطن برای داشتن جامعه‌ ای مطلوب تر و جز آن اشاره نمود. با توجه به آنچه ذکر شد در می یابیم که از نظر علامه طباطبایی ارتباط عمیقی و تنگاتنگی بین این سه حوزه احساس مسئولیت وجود دارد چرا که وقتی انسان به پروردگار مسئولیت داشته باشد، نسبت به خود و جامعه نیز مسئولیت پیدا خواهد کرد.

از تبلیغ در آیات قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای دارد وبدیهی است که برای ترویج یک دین ورسالت به راه‌‌های تبلیغی مؤثر ومتناسب با مضمون آن پیام نیاز است. دانستن روش‌های تبلیغ در قرآن کریم، از این حیث حائز اهمیت است که این روش‌ها با هدف ومحتوای دعوت پیامبران تناسب کامل داشته، وبر این اساس دینداران وامران به معروف وناهیان از منکلا می‌توانند با اعتماد کامل از آنها بهره برند. این نوشتار بر آن است تا با تمرکز بر آراء، توضیحات وتفسیر علامه طباطبایی در تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن»، روش‌های قرآن کریم در تبلیغ ابلاغ ودعوت به سوی خداوند متعال راتبیین کند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. نتایج به دست آمده عبارتند از: تبلیغ یکی از مسائل اساسی در زندگی اجتماعی است وقرآن کریم از مجموعه ای از روش های تبلیغی استفاده کرده است، وهنگامی که قرآن کریم ما را به استفاده از انواع روشهای تبلیغی در دعوت به سوی خداوند متعال فرا می خواند، به معنای تمایز در وسایل تبلیغ ودعوت بر حسب شرایط واحوال ومکان است. دعوت وتبلیغ در قرآن کریم از دیدگاه علامه طباطبایی به سه مرحله (تبلیغ زبانی، تبلیغ سلبی وجهاد) تقسیم شده است. تبلیغ به زبان همان روشی است که در همه آیات قرآن می توان مشاهده کرد، ومهم ترین روش‌های تبلیغ زبانی در قرآن کریم عبارتند از: حکمت، موعظه، جدل، بشارت وانذار، تبلیغ تدریجی، یادآوری، مناظره، گفتگو. وتبلیغ یک نیاز انسانی ویک خواسته روانی است ووسیله ای است که انسان می تواند به وسیله آن به کمالات روحی، جسمی وروانی خود دست یابد وتبلیغ می تواند رفتار فرد وجامعه را تنظیم کند واز بزرگترین آثار تبلیغ این که اسلام با تبلیغ سرزمین‌ها وقلعه ها را فتح کرد وبا آن بر سایر ادیان چیره شد.

قرآن کریم با عظمت خود، اقیانوسهای وسیع علم را در بر گرفته است که هر چه تلاش کنیم به آنها دسترسی نخواهیم داشت و چون این کتاب آسمانی خداست که بر بندگانش نازل شده تا برایشان روشن شود. مسیر زندگی آنها و هدایت آنها به راه حق، این حکمت خالق در آن بود که تصویری از زندگی اجتماعی با تمام تناقضات آن ترسیم کند، این تصویری است که تحقیق در فصول و مباحث خود سعی در روشنگری آن داشته است. در ادامه با مقایسه روش شناسی علامه طباطبایی و سید قطب در بررسی یا بررسی ویژگی های تأثیر اجتماعی در قرآن کریم و اتخاذ رویکرد تحلیلی و تبیینی برای رسیدن به نتایج مورد نیاز، اگر توحید به هر خاستگاهی اشاره دارد. مبانی عقیدتی را به او می‌رساند، منشأ واحد را در شاخه‌هایش می‌گستراند - طبق بیان علامت - و اگر توحید با اعتقادات پیوند خورد، علامت آن را با اخلاق پیوند می‌دهد، این همان پیوند متناقض ایمان و کفر - نفاق است. در مورد هدف این پایان نامه، شناسایی نقاط تشابه و تفاوت و تعریف مفهوم توحید از دیدگاه مفسران و تبیین رابطه توحید با جامعه است که مبتنی بر شناخت است. پدیده در بررسی و استخراج نتایج از آن است و در این روش از اینترنت، کتابهای چاپی و مقالات فارسی و عربی استفاده می شود. محقق در تحقیق خود عمدتاً به دو منبع، یعنی تفسیر المیزان طباطبایی و در ظل القرآن سید قطب و منابع دیگر تکیه کرده است. محقق در مطالعه موضوع خود رویکرد تحلیلی و تبیینی را برگزید، زیرا از نظر تناسب با ماهیت تحقیق، مناسب‌ترین رویکرد هستند. این تحقیق به مجموعه‌ای از نتایج دست یافت که از آن جمله می‌توان به دیدگاه دایره‌المعارفی علامه طباطبایی و جامعیت دیدگاه وی به مفهوم توحید و نیز مفهوم جامعه و تلاش علامه طباطبایی در احاطه مفاهیم اشاره کرد. با استناد به نظریه‌های اجتماعی و انسان‌شناختی، که گستردگی دانش او را برای ما آشکار می‌سازد و تلاشی برای به کارگیری این گستردگی در غنی‌سازی تفسیر او. رویکرد ادبی سید قطب مبتنی بر کتب فقهی و حدیثی و سنت بود و گفتار او جهت دار بود، زیرا از اصطلاحات جدید بسیاری استفاده می کرد.

در این مطالعه، از میان ده ها تفسیر قرآنی که به بررسی معانی قرآن پرداخته، تفسیر المیزان علامه طباطبایی را انتخاب کردیم. زیرا یکی از تفاسیر کلی و مبسوطی است که در هر مرجعی از مراجع علمی و فقهی لازم است. هدف این مطالعه بررسی ماهیت ایمان و نقش عمل به آن از منظر قرآن کریم براساس تفسیر المیزان علامه طباطبایی (رحمه الله) است که از درسهای مهمی است که به دلیل ارتباط تنگاتنگ با قرآن کریم باید موردتوجه قرار گیرد زیرا ایمان با اعمال نیک بر زندگی انسان تاثیر می گذارد و مبنای عمل صالح او و مقیاس واقعی تعالی است. این مطالعه از چند فصل تشکیل شده است. در فصل اول مفاهیم مندرج از قبیل ماهیت و ایمان و عمل صالح در عنوان را از نظر لغوی و اصطلاحی تبیین میکنیم و سپس، به زندگی علامه طباطبایی پرداختیم. در فصل دوم حقیقت ایمان را از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بررسی کردیم و با مقایسه آن با تفاسیر دیگر به تبیین آثار آن در دنیا و آخرت پرداختیم. سپس در فصل سوم واقعیت عمل صالح و کمال ذکر شده در تفسیر المیزان و بیان آثار آن در دنیا و آخرت را براساس نظر سایر مفسران مطرح کردیم. هدف این مطالعه تبیین معنای واقعی ایمان در آیات قرآن و رابطه ایمان با عمل صالح و آثار آن را برای فرد مسلمان و جامعه و معیشت مردم است. در این مطالعه به مجموعه ای از نتایج رسیدیم که مهم ترین آنها این است که علامه طباطبایی به ما توضیح دادند که ایمان مسئله قلبی است و عمل صالح یکی از نتایج آن است زیرا ایمان راه رسیدن به عمل صالح است همان گونه که اعمال صالحی که انسان انجام می دهد، حاصل ایمان است، یعنی ایمان و عمل صالح دو روی یک سکه هستند. امیدواریم این مطالعه بتواندچراغ روشنگری برای امت اسلامی باشد.

نفس انسان یکی از مهم ترین موضوعات نزد روانشناسان و عالمان دین به شمار می رود و نظرات و تحقیقات در ماهیت و کارکردهای آن متفاوت است یکی از ابعاد مهم در روح انسان، انگیزه و میل محرکی است که انسان را به سوی هدف سوق می دهد. روانشناسان درباره عوامل و موانع انگیزش بحثهای زیادی در کتب خود مطرح نموده اند. علامه طباطبایی یکی از علمای دینی است که در تفسیر قرآن خود در ذیل آیات زیادی از قرآن و در قالبهای مختلفی اعم از عینی، داستانی و فلسفی به این مسئله پرداخته است. هدف اصلی این تحقیق بررسی عوامل و موانع انگیزش از منظر روانشناسان و علامه طباطبایی است که بصورت تطبیقی ارائه می شود. این تحقیق با روش تحلیلی- وصفی و با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای انجام می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که روانشناسان بر روی عوامل جسمی و روانی دنیوی مثل خوراک پوشاک مسکن و ازدواج و نیاز به احترام در عوامل انگیزش تاکید دارند و علامه طباطبایی علاوه بر این عوامل به عوامل اخروی و محبت خدا نیز توجه ویژه ای دارد.

«نَفْخ روح»، یکی از موضوعات عقایدی ذکرشده در قرآن کریم است. قرآن کریم، نفخِ روح را در چند معنا به‌کار برده‌است؛ همچنین، دمیدن روح در حضرت آدم(علیه السلام) و دیگر انسان‌ها، دمیدن روح در حضرت عیسی(علیه السلام) و دمیدن روح در گِلِ ساخته‌شده به شکل پرنده و دمیدن در صور در قرآن کریم آمده‌است. بسیاری از مفسّران از جمله دانشمندان و مفسّران بزرگی همچون علّامه طباطبایی و فخر رازی، پیرامون موضوع «نفخ روح» و تشابه در معنا و مفهوم روح سخن گفته‌اند: سرچشمه حیات، نَفْسِ بشری در حضرت آدم(علیه السلام) که در سایر بشر، جبرئیل، قرآن و روح‌القُدُس دمیده شده‌است. وجوه اختلاف در معنای روح در این کاربردها عبارتند از اینکه: روح، جوهرِ نفسانی و شامل اجسام شفّاف نورانی، با عنصری متعلّق به عالم بالا و با جوهره‌ای قُدسی و توصیف‌ناپذیر و در حال تغییر و تحوّل از نقصان به سوی کمال و فرشته‌ای بزرگ به شکل انسان‌ها و نه از آنان و اجسام نورانی آسمانی لطیف و جوهر و انجیل و روح‌القدس است. این دو مفسّر در انواع نفخ روح در آفرینش انسان‌ها غیر از حضرت آدم(علیه السلام) با هم اتّفاق نظر دارند که با نطفه آغاز شده و با نفخ روح پایان می‌یابد. درباره حضرت عیسی و نفخ روح برای رستاخیز مردگان پیش از روز قیامت نیز با هم اتّفاق نظر دارند. آنان در نفخ روح در حضرت آدم(علیه السلام) با هم اختلاف نظر دارند؛ علّامه طباطبایی نفخ روح در حضرت را استعاره مکنیّه با تشبیه روح به نَفَسی است که با آن تنفّس می‌شود. اضافه روح به خداوند متعال (روحی)، اضافه تشریفیّه است. فخر رازی معتقد است که نفخ روح در حضرت، به جریان انداختن «ریح» (باد) در حفره‌های جسم بوده‌است. آن دو در اینکه روح از سنخ مادّه نیست با یکدیگر اتّفاق نظر دارند؛ امّا در مراحل خلقت انسان پیش از نفخ روح با یکدیگر اختلاف نظر دارند که 4 مرحله است یا 6 مرحله. علّامه طباطبایی و فخر رازی، در حقیقت نفخ روح در حضرت عیسی(علیه السلام) با یکدیگر اختلاف نظر دارند؛ علّامه طباطبایی معتقد است که روح در آیه از امر الهی آفریده شده‌است. اعتقاد فخر رازی این است که نفخ روح در جسم، عبارت از اِحیای آن و دمیدن در شکمش است. نفخ روح در حضرت مریم(سلام اللّه علیها) از طرف روحِ ما، یعنی جبرئیل است. این دو مفسّر در معنای نفخ صور پیش از روز قیامت با یکدیگر اختلاف نظر دارند؛ علّامه طباطبایی معتقد است که نفخ، کنایه از برانگیختن و اِحضار است. فخر رازی با استدلال‌های قرآنی و نحوی معتقد است که «صور»، به معنای «شاخ» و «نفخ صور»، دمیدن در آن است. آنان در تعداد نفخِ صورها پیش از روز قیامت با یکدیگر اتّفاق نظر دارند که دو نفخِ صور است؛ امّا در ادلّه بیان و تبیین آنها با یکدیگر اختلاف دارند؛ علّامه طباطبایی به روایات اهل‌بیت(علیهم السلام) و فخر رازی به ادلّه ادبیات عرب استناد می‌کند. این دو مفسّر درباره بازه زمانی میان نفخه‌ها تا روز قیامت نیز، با یکدیگر اختلاف دارند؛ علّامه معتقد است که همچون زمان یک خواب است و فخر رازی آنها را بلافاصله می‌داند.

هدف این پایان نامه تبیین مبانی کلی جامعه خوب و عوامل شکوفایی و فروپاشی آن از نظر علامه طباطبایی به عنوان مهمترین فیلسوف واندیشمند اسلام است که ذهنشان در تثبیت بسیاری از مقوله های اندیشه اسلامی به طور کلی و به ویژه نظریه اجتماعی نقش داشته است. خلاصه این پژوهش نکات زیر می باشد: یکم: تفسیر "المیزان" دارای ویژگی های متعددی است که مهمترین آن تمرکز وی بر جنبه های اجتماعی است. دوم: ازمبانی عمومی جامعه دینی، نگاه وجودی به انسان، نفی فردیت و محدود نبودن پیام اسلام به فقه و شرع، جامعیت قانون شریعت، نگاه عقیدتی و انکار عقلانیت اجرایی است. سوم: از عوامل ایجاد جامعه صالح در تفسیر "المیزان": الف- عامل دین، چون انسان موجودی است اجتماعی و نیازمند نظام های اجتماعی است که به وسیله دین تأمین شود. ب- عامل اخلاقی که علامه طباطبایی در آن دو مبحث خود را بحث کرده است. ج- عامل آزادی که علامه حدود و مفاهیم و تأثیر آن را در استقرار جامعه مشخص می کند. د- عامل دفاعی: با جهاد جامعه احیا می شود. هـ قوانین شرع جهت تأسیس جامعه مانند عدل اجتماعی و.. چهارم: برای سعادت جامعه پس از تأسیس عوامل متعددی وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از: تکامل اجتماعی، همبستگی اجتماعی، اتحاد با عوامل تحقیق دهنده آن، اخلاص و تقوا، نظام آموزشی خوب، نظام اقتصادی که نمایانگر هزینه نمودن و نقش مهم آن در تعادل و سعادت جامعه است. پنجم: عوامل فروپاشی جامعه بسیار است، از جمله: الف- زوال اخلاق و گسترش فحشا و منکر و فساد در جامعه، مانند گسترش ظلم، زنا و خیانت. ب- گسترش تفرقه در بین اقشار مختلف جامعه که باعث انتشار فتنه وفروپاشی جامعه می شود. ج- فروپاشی نظام اقتصادی از طریق رواج ربا، عدم پرداخت حقوق و تأثیر منفی آن در فروپاشی جامعه. ششم: از نظر قانون اسلام، بین جامعه اسلامی و جامعه مدنی تفاوتهایی وجود دارد. قانونگذار اسلامی قوانینی را می گذارد که جنبه راهبردی دارد نه برای مدت زمان موقت. اگر در جامعه معاصر خود شکاف گسترده ای ملاحظه کنیم، نقص در آن ناشی از اعمال و رفتار است، نه قانون گذاری. هفتم: علامه طباطبایی معتقد است که اعتبار جامعه صالح در بالاترین درجه و وسیع ترین افق آن در زمان ظهور حاصل می شود، اما این به معنای متکی بودن و عدم تلاش برای فراهم آوردن زمینه برای ایجاد جامعه صالح نیست. از این رو این پژوهش تحت عنوان «جامعه صالح در تفسیر المیزان» تدوین گردید.

آیات عتاب گونه‌ی قرآن کریم در خطاب به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از جمله مواردیست که بین شیعه و اهل سنت مورد نزاع و قابل بررسی است. بیشتر علمای شیعه از جمله علامه طباطبایی در مواجهه با این گونه آیات؛ بر عصمت مطلقه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) اتفاق نظر دارند. اما علمای اهل سنت در مواجهه با این آیات عتاب آمیز، دچار شک و شبهه شده و پیامبر(صلی الله علیه و آله) را دارای عصمت مطلقه نمی‌داند و این آیات عتاب آمیز را شاهدی بر ادعای خویش می‌دانند. بنابراین بررسی این آیات در جهت پاسخ‌گویی به شبهات پیرامون عصمت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ خصوصاً در عصر حاضر که عده‌ای توسط اینگونه آیات اذهان مردم را به انحراف کشانده و تصویر نادرستی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) ایجاد می‌کنند، این مسئله اهمیت پیدا می‌کند.این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ، تحلیلی و با تکیه بر دو تفسیر المیزان و تفسیر انوار التنزیل و اسرارالتأویل به عنوان دو نماینده از تفاسیر شیعه و اهل سنت آن دسته از خطابات عتاب گونه‌ی قرآن را مورد بررسی قرار داده، که بیشتر در معرض شبهه قرار دارد و می‌تواند عصمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را زیر سؤال ببرد و جایگاه نبوت را خدشه‌دار کند. و از دلایل دیگر آن، آیاتی را گلچین و انتخاب شده که سبب تاریخی دارد و جریانات تاریخی را این دو مفسر در ذیل آیات بیان فرموده که با بررسی آن حوادث و مکی و مدنی بودن آیات که لحن بیان و خطاب بودن آیات و جو حاکم بر آن در زمان وقوع حوادث از جمله مواردی ست که همگی از نگاه این دو مفسر مورد ارزیابی و کنکاش قرار گرفته تا در آخر به عصمت مطلقه‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست یابد و به اثبات برساند.