جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫يکي از مهم‌ترين مباحث فلسفي درباره اختيار، پرسش از نسبت اختيار با ضرورت علّي(ضروري بودن وجود معلول در صورت تحقق علت تامه) است. اين پرسش از آن جهت مهم است که پذيرش يا عدم پذيرش ضرورت علّي ما را به انکار اختيار سوق مي‌دهد؛ چرا که ضرورت علّي يا صادق است و يا صادق نيست. اگر صادق باشد، ما اختيار نداريم؛ زيرا تمام کارهاي ما (از جمله اراده)، نتيجه تخلف‌ناپذير علت‌هاي سابق خواهند بود. اگر ضرورت علّي صادق نباشد، باز هم اختيار نداريم؛ زيرا همه رويدادها شانسي خواهند بود و نمي‌توان آنها را به فاعلي نسبت داد. بنابر اين، در هر دو حالت اختيار نداريم. در اين قياس که داير بين نفي و اثبات است، ما يا بايد نشان دهيم که دست‌کم يکي از دو بخش اشتباه است و يا منکر اختيار شويم. نگارنده در اين تحقيق کوشيده است تا پاسخ اين پرسش را از ديدگاه دو فيلسوف غربي و اسلامي، يعني دِرک پِربوم، فيلسوف معاصر آمريکايي و مدرس حال حاضر(2013) دانشگاه کرنل و شهيد مرتضي مطهري (1298-1358)، فيلسوف و فقيه مسلمان خراساني جويا شده و با نگاه توصيفي و تحليلي به مقايسه آنها بپردازد. در باره نسبت اختيار و ضرورت علّي، دو ديدگاه کلي بين فيلسوفان وجود دارد: سازگارانگاري و ناسازگارانگاري. معتقدان به ديدگاه اول مي‌گويند: ما جهان‌هاي ممکني سراغ داريم که در آن، هم ضرورت علّي وجود دارد و هم اختيار. در مقابل، معتقدان به ديدگاه دوم مي‌گويند: در هر جهان ممکني که ضرورت علي حاکم باشد، اختيار وجود ندارد و دليل وجود نداشتن اختيار در اين نوع جهان‌ها وجود ضرورت علي است. نويسنده دليل‌هاي هر يک از اين اقوال را ذکر کرده، سپس به طرح نقاط اشتراک و افتراق ديدگاه شهيد مطهري و پربوم پرداخته است. شهيد مطهري قول اول را پذيرفته است و پربوم قول دوم را. مهم‌ترين نقطه اشتراک ديدگاه اين دو در اين است که هر دو جزو کساني هستند که وجود اختيار را محال نمي‌دانند. مطهري و پربوم دو تلقي متفاوت از عليت دارند. پربوم تعين‌گرايي علّي را حقيقتي تجربي مي‌داند؛اما مطهري علّيت را يک اصل عقلي مي‌داند. مطهري معتقد به سازگاري ضرورت علّيو اختيار است و پربوم معتقد به ناسازگاري آنها. پربوم در باره سازگاري اختيار و عدم ضرورت علّي شکاک است؛ اما مطهري آن دو را ناسازگار مي‌داند.