جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت زینب کبری سلام‌الله‌علیها از بانوان اثرگذار در تاریخ اسلام به شمار می‌رود که نقش مهمی در ثمربخشی قیام امام حسین علیه‌السلام داشته است. از آن‌جا که بیشترین توجه محققان معطوف به حضور حضرت در کربلا بوده و از برخی ابعاد دیگر مانند شخصیت علمی ایشان غفلت شده است، نوشتار پیش‌رو می‌کوشد تا با روشی توصیفی-تحلیلی ابعاد مختلف شخصیت علمی ایشان و ظهور آن‌ها در واقعه‌ی عاشورا و پس از آن را بررسی نماید. جایگاه علمی این بانوی بزرگ را می‌توان در اموری چون اندیشه‌ورزی، آگاهی به معارف قرآنی، روایت حدیث، تفقه در دین و نیابت خاصه از سوی معصوم، فصاحت و بلاغت، آگاهی روزآمد سیاسی و بهره‌گیری درست از فنون روان‌شناسی و مخاطب‌شناسی پی‌جویی کرد.

واقعه بزرگ عاشورا مملو از پایمردی­ها و حماسه­هایی است که امام حسین و اصحاب بزرگوار آن حضرت، قهرمان آن بودند. بعد حماسی این واقعه، بیشتر از سایر ابعاد جلوه کرده و از برجستگی ویژه‌ای برخوردار است. در مقاله حاضر با نگرش تطبیقی، زمینه‌های حماسی، آیینی و عاشورایی در آثار الهامی کرمانشاهی و عباسقلی یحیوی اردبیلی بررسی شده­است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که انعکاس ارزش‌های آیینی (دینی) و حماسی عاشورا از قبیل پایمردی، ایثار، مقاومت و مبارزه، ایستادگی در برابر بیدادگری­ اشخاص و حکومت­های ظالم، ستایش آزادگی و آزادی‌خواهی، سازش ناپذیری در برابر ظلم، دعوت به مبارزه و پایداری در برابر بیدادگران، جهاد، شهادت و اندیشه­های انقلابی تشیع با ارائه نمونه­های تأمل برانگیز و آموزنده در این آثار ارائه شده­است.

دانستن«علّتِ»یک چیز، و«سؤال»کردن و«فهمیدنِ»عمقِ آن، سببِ افزایش اشتیاقِ انسان می‌شود. و با عشق، علاقه و اعتقاد کامل، قدم به میدان عمل میگذارد. گریه بر امام حسین(ع) «ریشه» در«اعتقادات»شیعه، و نیز«احساسات»و «عواطفِ» شیعیان و غیر شیعیان دارد. و اینجاست که نکته«مهمّ»و «اساسیِ»تشویقِ اهل بیت: به گریه و عزاداری فهمیده می‌شود و آن اصل و ریشه، «سؤالِ» از «چراییِ» گریه بر امام حسین(ع) است که رهنمونِ انسانها به خیر و صلاح خواهد بود. ما در این نوشتار در پی آن هستیم تا با تکیه بر روایات اهل بیت:، «فلسفه»و «علّتِ»تشویق اهل بیت: به«عزاداری» را بررسی کنیم. و این موضوع را با روایاتی در مورد فضلیتِ گریه برای امام حسین(ع) و واژه شناسی کلمات«عَبَرة»و «قَتِیل»، و«عللِ» تشویق ائمّه: را دنبال کردیم.

حضرت زینب(س) آئینه تمام نمایی است که هرکس در او نظر کند، عظمت اهل بیت (ع) را مشاهده می‌نماید. خطبه‌های زینب کبری(س) در کوفه و شام، اسناد گویایی است که مقام علمی او را به اثبات می‌رسانند. نکات علمی، ادبی و معانی به کار رفته در خطبه‌های سفیر کربلا به حدی است که ذهن هر خواننده آگاه و اندیشمند را به تماشای فرازهای ظریف و بلیغ آن می‌نشاند. حضرت زینب(س)، شخصیتی کم‌نظیر در جهان اسلام به شمار می‌رود، شخصیتی که دارای جایگاه ویژه با خصوصیات منحصر به فرد، نزد اهل سنت است. از این‌رو بسیاری از دانشمندان اهل سنت درباره حضرت زینب(س) قلم زده و گزارش‌هایی در احوال و زندگانی آن حضرت ثبت کرده‌اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی و شیوه کتابخانه‌ای، به شخصیت حضرت زینب(س) و نقش ایشان در قیام امام حسین(ع) در منابع اهل سنت پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اهل سنت در گزارش حوادث عاشورا ابعاد مختلفی از شخصیت حضرت زینب(س) و نقش ایشان در قیام امام حسین(ع)، را مطرح کرده‌اند. چنین گزارش‌هایی حاکی از عظمت حضرت زینب(س) و نقش ایشان در قیام امام حسین(ع) و بزرگی مصیبت وارده بر اهل بیت(ع) است.

ادبیات نمایان­گر رویدادهای تاریخی است که اغلب با عواطف و خیال ادبا عجین بوده­است. از این منظر، ادبیات و تاریخ به‌هم‌پیوسته و جدا ناشدنی‌اند. روایت حماسه امام حسین(ع) در ادب فارسی، در قالب­های متنوع ادبی ارائه شده­است. چنین آثار ادبی در هر دوره‌ای جلوه‌های گوناگونی از آن حماسه را مکتوب کرده ­است. در این نوشتار با مروری بر سروده­های عاشورایی از گذشته تا کنون، تلاش شد تا برجسته­ترین موضوعات مورد اهتمام شاعران استخراج و از این طریق چگونگی ارائه این حماسه جاودان در آثار شاعران ترسیم شود.

شخصیت اخلاقی پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت ایشان، منبع ارزشمندی برای آشنایی با مکارم اخلاق و الگوپذیری در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان (شیعه و سنی) است. مسئله اساسی این پژوهش، بررسی نمودهای شخصیت اخلاقی امام حسین(ع) در منابع اهل سنت است. مقاله حاضر به روش کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی، برخی وجوه شخصیت اخلاقی آن حضرت را در منابع سُنّی، مورد کنکاش قرار داده و دریافته است آنچه در منابع تسنُّن در مورد شخصیت اخلاقی اباعبدالله ثبت و ضبط شده‌است، مؤید اعتقادات شیعه در مورد آن حضرت است که به‌ویژه در زیارت ناحیه مقدسه، مورد تأکید قرار گرفته است.

نهضت عاشورا از حماسی‌ترین رویدادهای تاریخی است که در ادبیات ملت‌های مختلف تأثیر بسیار عمیقی گذاشته است. شعر فارسی و عربی در قرون مختلف، این واقعۀ پر شور را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داده و درس‌های عبرت آموزی از آن به دست آورده است. اثرگذاری این رویداد مهم تاریخی بیشتر در مرثیه‌سرایی نمود یافته و شاعرانی با این رویکرد شهرۀ آفاق شدند. محتشم کاشانی (996ق) و سید حیدر حلی (1304ق) دو تن از مشهورترین شاعران مرثیه‌سرا در ادبیات فارسی و عربی هستند که مشترکات فراوانی در به نظم کشیدن واقعۀ طف دارند. این مقاله در حوزۀ ادبیات تطبیقی، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، موضوعات و دیدگاه‌های مشترک این دو شاعر را در موضوع سوگ نامه‌های حسینی با ذکر شواهد شعری بررسی کرده تا ویژگی‌ها و تمایزات هر یک را مشخص کند. آنچه از بررسی اشعار رثایی این دو شاعر به دست می‌آید حاکی از تعهد دینی، عاطفۀ سرشار و عشق به امام حسین(ع) است که با نشانه‌های شاخصی از هم متمایز می‌شوند.

نخستین مقاتل مدون و مکتوب درباره امام حسین(ع)، خاستگاه شرقی دارد. مقتل‌نویسی و مرثیه‌گویی سیدالشهداء(ع) منحصر به مشرق زمین نیست و در مغرب و اندلس نیز چنین آثاری برای امام حسین(ع) تدوین شده‌است. یکی از آثار اندلسی درباره سیدالشهداء(ع) رساله درر السمط فی خبر السبط اثر نویسنده اهل سنت، ابن ابار بلنسی قضاعی (595-658ق) است. این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی به نقد و بررسی این رساله پرداخته است. ابن ابار در سرتاسر رساله محبت و ارادت قلبی خود را به اهل‌بیت: و خاصه سیدالشهداء(ع) ابراز داشته، تقابل میان مکتب حسینی و جریان اموی را تقابل میان حق و باطل معرفی کرده است. با این همه در برخی از موارد مانند تردید در ایمان ابوطالب نقدهایی بر این رساله وارد است.