جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫چکيده : پژوهش حاضر، اهتمام قرآن کريم به امور اجتماعي و ضرورت انجام اصلاحات براي رفاه زندگي مادي مردم و تأمين معيشت آن‌ها و رفع فساد از جامعه را بررسيده و موانع انجام اصلاحات اجتماعي و رفع فقر، قوميت گرايي، جهل، فساد و ساير بزهکاري‌ها از جامعه اسلامي، را از منظري قرآني شرح مي‌دهد و آياتي چند از قرآن کريم را تجزيه و تحليل مي‌کند. نگارنده در چهار فصل ابعاد مختلف اصلاحات اجتماعي، روش‌ها و راهکارهاي اجرايي آن، موانع اين اصلاحات آثار و برکات ايجاد اصلاحات بر طبق معيارهاي قرآن و سنت را بررسي کرده است. در فصل اول کلياتي از مفهوم لغوي، اصطلاحي و قرآني اصلاح افساد و اجتماع ارائه داده و ديدگاه‌هاي مفسران را در معاني اين واژه‌ها جويا شده است. آن‌گاه جايگاه اصلاح اجتماعي و اقسام آن را در فصل دوم بررسيده و هدف از بعثت انبياي الهي را به نوعي ايجاد اصلاحات اجتماعي قلمداد کرده و ضمن بيان موضعگيري قرآن در خصوص اقامه قسط و عدل در جامعه، بر سيره پيامبر اسلام(ص) و ائمه معصومين( را در اين زمينه تأکيد مي‌کند. نويسنده در ادامه اين فصل انواع اصلاح اجتماعي اعم از اصلاح عقيدتي، اصلاح اخلاقي، اصلاح سياسي و اصلاحات اقتصادي را شرح داده و همه آن‌ها را اسباب رشد و تعالي انسان برشمرده، که هدف غايي از حکومت و سياست و تمام ابعاد فرهنگي و تربيتي دين اسلام محسوب مي‌شود. وي در فصل سوم ابزارهاي ايجاد اصلاحات اجتماعي و ابعاد مختلف آن‌ها را بررسيده و گفت گو، مناظره، موعظه حسنه، امر به معروف و نهي از منکر، جنگ و جهاد و از بين بردن مفسدان و ظالمان را، از راهکارهاي اجرايي اصلاح اجتماعي در قرآن عنوان کرده است. آثار و برکات اصلاحات اجتماعي و موانع اجراي آن، از مباحث پاياني اين نوشتار به شمار مي‌آيد، که با رويکردي قرآني به تجزيه و تحليل آن‌ها پرداخته مي‌شود.

‫اين پژوهش، براساس ادلّه قرآني، روايي، عقلي، ديدگاه‌هاي فقها و متکلّمين اسلامي، به اثبات آزادي اعتقاد در ابتدا در دين اسلام و پذيرش آن همراه با استدلال و برهان و اختيار کامل مي‌پردازد و ادلّه مخالفان اين انديشه را نقد مي‌کند. نوشتار حاضر در چهار فصل سامان يافته است. فصل اوّل با طرح آيات مبني بر آزادي عقيده در اسلام، عدم اجبار در پذيرش ابتدايي دين اسلام را واکاوي کرده و تفسير اجمالي آيات را بيان مي‌کند. در اين فصل نگارنده پس از ذکر آيه مورد نظر، استدلال خويش را از آن استخراج کرده و ديدگاه‌هاي مناقشه کنندگان در آيات مربوط و نحوه استدلال آنان در غير معناي مورد نظر خود را ارزيابي مي‌کند. وي معتقد است طبق اين آيات، خداوند متعال بشر را آزاد آفريده خود اوست که با تحقيق و اختيار دست به گزينش دين دلخواه خويش مي‌زند. نگارنده، مبناي تبليغ همه انبياي الهي را همين اختيار در اعتقاد عنوان کرده و آيات مربوط به جنگ و جهاد را تحميل اعتقاد به طرف مقابل نمي‌داند. وي در فصل دوم به انعکاس سيره پيامبر اسلام( و اهل بيت آن حضرت درباره پذيرش آزادي اعتقاد ابتدايي در دين اسلام پرداخته و نامه نگاري‌هاي رسول اکرم به سران کشورهاي ديگر و دعوت آنان به پذيرش اسلام و امضاي پيمان‌نامه‌هاي متعدّد آن حضرت با ساير قبايل و اديان را در همين راستا عنوان مي‌کند. در فصل سوم نويسنده به نقد ادلّه برخي فقهاي اماميه در زمينه آزادي ابتدايي اعتقاد در اسلام مي‌پردازد و ديدگاه فقهايي را که معتقدند بايد کفّار را مجبور به پذيرش دين کرد و در غير اين صورت با آن ها جنگيد و آنان را کُشت، واکاوي کرده، سس نظريّات برخي فقيهان اماميه را که بر عدم اجبار بر پذيرش دين اسلام تأکيد ورزيده اند، تقويت مي‌کند. وي نظريّات سي تَن از فقهاي اماميه از قُدَما و دَه تن از معاصرين را همراه با ادلّه فقهي آنان در اين باره منعکس ساخته و به نقد آن ها مي‌پردازد. در فصل چهارم و پاياني نيز ادلّه معتقدين به آزادي عقيده در اسلام مطرح شده و در اين زمينه قواعدي کلامي، مانندِ جبرو اختيار، امر بين الامرين، نظريه جبر اشاعره و نقد آن، نظرّيه اختيار مطلق و نقد آن و دليل و قاعده وجوب تفکر و استدلال در پذيرش اصول دين و دليل هاي شيعه اماميه به صورت مبسوط بيان مي‌شود.